Жеңіл өнеркәсіп саласындағы маркетинг маңызы

Семирамида компаниясы жыл  сайын мезгілдерге байланысты  өз сән үлгілерін өзгертіп, жетілдіріп отырады.Бірақ компания өнімдері көбіне 60-70 жылдардағы стиль бойынша тігіледі және арнайы каталог бойынша  тапсырыстар қабылданады.

2P.Баға қашан да кез келген компания үшін  тұтынушы талғамына әсер ететін негізгі фактор болып табылады.                                                             Семирамида компаниясының күзгі киімдері бағалары ұсынылып отыр.Әйел адамдарға араналған  күзгі пальтолар бағасы:

• Өлшемі 88-92 => 15 000-18 000
• Өлшемі 96-100 => 18 000
• Өлшемі 100-108 => 25 000

Сонымен қатар комапния арнайы тапсырыстар қабылдағанда бағасы арнайы келісім бойынша, яғни жоғарыда көрсетілген  бағадан қымбатырақ болады.Семирамида киім өндіру компаниясы өнімдерін жиі тұтынушыларға арналған 5% жеңілдік жасалатын карточка беріледі.

Александра компаниясының әйелдерге аранлған күзгі киімдері бағалары 5400 ден басталып 15000 ға дейінгі аралықта  ұсынылады.

3Р.Сату орындары.Отандық Семирамида команиясының өнімдері арнайы дүкенінде ұсынылады,яғни ол Алматы қаласындағы Науаи және Рысқұлбеков көшелерінің қиылысында орналасқан.Сонымен қатар Атакент жәрмеңкесінде жиі ұсынылады.Бірақ кеңінен ұсынылмайды, арнайы дүкендері аз,базарларда  сатылмайды.Ал Қырғызстандық Александра компаниясының өнімдері көбіне «барахолка » базарында сатылады, сирек арнайы дүкендерде кездеседі.

4Р.Коммуникация,жылжыту.Александра компаниясы көбіне өз өнімдерін жылжытуда, тұтынушыға жеткізуде интернет жүйесін тиімді пайдаланады екен.Мұны жоғарыда келтірілген тұрғындардың ақпараттануы туралы  диаграммадан көруге болады.Ал Семирамида компаниясы жиі жәрмеңкеге күзгі киім үлгілерін ұсынатындықтан өзін жарнамалап отырады.Бірақ интернет желісін ұтымды пайдаланбайтындығы байқалады.Жалпы нарыққа өнімді жылжыту бойынша рәсімдер өте әр қилы,себебі ол маркетинг кешенінің неғұрлым шығармашылық бөлігі.

            Жоғарыда жүргізілген маркетингтік зерттеулер нәтижесін қортындылай келе Алматы қаласы бойынша Александра және Семирамида компанияларының күзгі киім үлгілерін тұтынушылар арасында өткізілген сауалнама негізінде олардың бәсекеге қабілеттілігн анықтайтын факторларды негізге алған болатынбыз.Көрсеткіштердің көпшілігі Қырғызстандық Александра компаниясының маркетинг жүйесінің құрамдастарын тиімді пайдалануын және өз нарығымен қоса Қазақстан нарығында позицияларын бекітіп, нарықтық экономика жағдайларында табысты іскерлік көрсетуін байқаймыз.Зерттеу нәтижелеріне келер болсақ, екі компания өнімдері күзгі сырт киімдер ,ал Александра компаниясының киім үлгілері американдық стильде, ал Семирамида компаниясының киім үлгілері кеңес үкіметі кезіндегі ресейлік стильде ұсынылады.Александра компаниясы өнімдерін 46%  35-40 жас аралығындағы орта жастағылар тұтынатындығы ал Семирамида компаниясының өнімдерін 53%  53-60 жас аралығындағы кәрілеу жастағылар жиі сатып алатындығы анықталды. Сонымен қатар Семирамида компаниясының күзгі киімдерін материалының сапасы жоғары болғандықтан 53% тұтынушы бағалайтын болса,Александра компаниясы өнімдерін 55% тұрғын ассортименті көп болғандықтан жиі таңдайды екен. Ал бағаға келер болсақ  Алматы қаласының тұтынушылары үшін ең қолжетімді баға Александра компаниясында 64% тұрғын 8-15мың аралығында десе,46% тұрғын  Семирамида компаниясының күзгі өнімдерін 15-25мың тг аралығында тиімді деп есептейді.Өнімдерді өткізу орындары  бойынша Александра компаниясы базарда жиі сатылып тұтынылса, Семирамида компаниясының өнімдерін сату орны ретінде арнайы дүкендері жүзеге асырады екен.

2.3  Жеңіл өнеркәсіптегі  маркетингтік зерттеуді жүргізуді жетілдіріу жолдары

Негізгі бөлімде еліміздегі киім өндірісіндегі бәсекелестікті марктеингтік зерттеу бойынша отандық  Семирамида кіиім өндіру компаниясы және біздің нарықты өз өнімімен толтырған Қырғызстандық Александра киім өндіру компаниясына зерттеу жүргізіліп,диаграммада көрсетілген болатын.Сол нәтижелерге сай киім өндірісіндегі  отандық компанияның бәсекелестігін арттыруға байланысты мынадай ұсыныстар келтіремін:

1. Алматы халқы  жиі тұтынатын Семирамида киім өндіру компаниясы тұтынушыларының 53%-ы 53-60 жас аралығындағылар болғандықтан сол жаса аралығындағыларға ұсынылатын күзгі киім үлгілері ассортиментін көбейту қажет;
2. Семирамида киім өндіру компаниясы өз өнімдерін жылжытуда интернет жүйесі 11% ғана құрайды, бұл Александра киім өндіру компаниясымен салыстырмалы түрде өте аз және қазіргі таңда көпшілік тұтынушы интернет жүйесін тиімді пайдаланғандықтан жылжытудың бұл әдісіне көбірек көңіл бөліп, жетілдіру қажет;
3. Семирамида компаниясының өнімдерін таңдау ерекшеліктері атты 3 –диаграммада анықталғандай бәсекелес компаниямен салыстырғанда Семирамида киім өндіру компаниясы күзгі өнімдерінің ассортименті мейілінше аз, соған байланысты ассортимент санын өсіру керек;
4. Ал 4-диаграммада,яғни  киім өндіруші компаниялардың күзгі өнімдерін сатып алуда баға тиімділігі Семирамида киім өндіруші компаниясы үшін Алматы қаласы тұрғындарының 46%-ы  15-25мың тг аралығында сатып алғанды жөн көреді.Бұл көрсеткіш осы сатып алуға тиімді баға аралықтарында өнімнің ассортиментін көбейту;
5. Семирамида киім өндіру компаниясы өнімдерін Алматы қаласы тұтынушыларының 62%-ы арнайы дүкенінен сатып алатындығын 5-диаграммадан байқаған болатынбыз.Бірақ сауалнамаға жауап беруші тұтынушылардың көпшілігі компанияның арнайы дүкені орналасқан ауданда тұратындықтан осы дүкенге жиі келеді, ал өзгі аудандарда мұндай арнайы дүкен жоқ.Тек қана компания цехы ғана бар, сол жерден де сату қызметі жүзеге асырылады.Осы ақпараттарға сүйене отырып Семирамида киім өндіруші компаниясы сату орындарын , соның ішінде арнайы дүкендер санын көбей қажет деген ұсыныс шығады;
6. Сауалнама негізінде Семирамида киім өнідру компаниясы  өнімдерін тұтынушылар тарапынан мынадай ұсыныс түсті: Қазақстандық әйел адамдар көбіне бойы аласа және толықша келеді, сол себепті Семирамида киім өндіру компаниясы қазақстандық әйелдерге лайқатты киім үлгілерін ұсыну қажет, ал бұл дүкендегі киімдердің көпшілігі бойы ұзын және арықша келгендерге арналған.

     Ал енді жалпы жеңіл өнеркәсіп саласын маркетингтік зерттеуді жетілдіруге байланысты ұсыныстар келтіретін боламын.Еліміздегі басқа кез келген салалардағыдай жеңіл өнеркәсіпте де маркетингтік зерттеу жүргізудің сауалнама  әдісі өте жиі қолданылады. Арнайы маркетингтік зерттеу компанияларына тапсырыс беру негізінде фокус топ әдісі шет елмен салыстырғанда сирек жүргізіледі. Жеңіл өнеркәсіпте маркетингтік зерттеу жүргізуді жетілдіру үшін шетелде қазіргі уақытта қолданылатын маркетингтік зерттеу әдістерін қолданысқа енгізуі қажет.Зерттеу  әдістерін  таңдау   шет  елдердегі  зерттеулерде  күрделенеді. Экономикалық , құрылымдық, ақпараттық, технологиялық, әлеуметтік -  мәдени  орталарындағы   әртүрлілік ; зерттеудің  әр  түрлі   әдістерінің  қолданылуы  мен  таралуы  әр елдерде ерекшеленеді.Марктеингтік зерттеудің шетелдік тәсілдерін қолдану дұрыс ақпарат алуда, дұрыс шешім қабылдауда нақтылық көрсеткіш болады. Енді шет елдерде қазіргі таңда қолданылатын маркетингтік зерттеу әдістеріне тоқталып өтетін болсақ:

Телефон  арқылы  интервью  мен  CATI  жүйесі.Телефон  арқылы  компьютерленген  интервью  үшін  құрал  ( Computer – Assisted  Telephone  Interviewing  -  CATI )  АҚШ,    Канада  елдерінде, Германия  сияқты   еуропалық елдерде  жақсы  қолданылады. Телефон  арқылы  интервью  саны өскен  сайын    бұл  құрал  басқа  елдерде  де  танымал  бола  бастады.

Пәтерлік  жеке  интервью.Пәтерлік  жеке  интервью  білікті  интервьюерлердің    көп  мөлшерін  тартуды  талап  етеді.  Әр  елде  интервьюерлермен  келісім  талаптары  әр  түрлі  өзгеріп  отырады.  Мысалы, Францияда  тұрақты  негізде  жұмыс  істейтіндерден   штатсыз  жұмысшыларға  дейінгі  әр  түрлі  интервьюерлер бар. Шығыдар  да  әр  түрлі  болып  келеді,  Францияда  жұмыс  беруші  және   интервьюер   әлеуметтік  сақтандырудың  жоғарғы  мөлшерде  салымын  төлейді.

Сауда  орталықтарында, көшелерде  сұраулар  жүргізу   және  CAPI. Сауда орталықтарында  жеке  сұраулар  жүргізу. Яғни жағдайда   сауда орт алықтарында сатып алушылар    сауда   орындарында қозғлыс кезінде тоқтатылып,  арнайы  орындарға шақырылады. Одан  кейін   сауалнама сұрақтарына жауап беруді  сұрайды. Бұл әдіс   бар сайын кең қолданбалы  болып   келеді. АҚШ сауда орталықтарында  әрекет  ететін  тестілеу  орталықтары көп таралған. Солтүстік Америкада маркетингтік  зерттеулермен айныласатын   көптеген  компаниялардың  ірі   сауда кешендерінде  тұрақыт жұмыс орындары  бар: интервьюге  арнайы  жабдықталған  бөлмелер,  асханалар, бақылауға арналған  аудандар  және т.б.

Терең  интервью  және  фокус  топ  көмегімен сапалық зерттеулер  тұтынушылар басқарылатын  сезімдерді  анықтауғға  көмектеседі. Терең интервью  бетпе -  бет кездесу арқылы  жүргізіледі және   әр  респондентті  толықтай  зерттеуге мүмкіндік береді. Сол арқылы    жасырын сезімдерді  (құндылықтар, қарым - қатынастар)анықтауға мүмкіндік береді.    

  Күнделіктік  панель.Бұл  сұрауларда ұзақ  уақыт  бойы    зерттеуге  қажетті  ақпараттарды  беретін  бірнеше  респонденттер  қатысады. Респондент    ретінде  тек  қана  жеке  тұлғалар  ғана  емес, сонымен  қатар  отбасылар   да  қатысады. Респонденттердің  мақсаты   күнделікке    өздерінің  және  қоршағандардың  да   мінез  -  құлықтарының  ерекшіліктерін, болған  оқиғаларды  жазып  тұру. Әдетте  мұндай  күнделік   зерттеуді  ұйымдастырушыға  әр   төрт  апта  сайын  қайтарылып  отырады.  
                                                                                                                                                          Эксперимент. Мұнда бір немесе   бірнеше факторлардың  өзгеруі нәтижесінде болатын сату  көлемі  мен пайданы болжау. Эксперимент    нәтижелері    экспериментке дейін   жеті  күн ішінде,  экспериментті жүргізілген    төрт  апта  ішінде  және    эксперименттен  кейін  жеті  күн  ішінде  сатылған  тауарлар  көлемі  мен    сату  көлем  бойынша  бағаланды.

Пошта  арқылы  интервью.Шығындары  аз  болғандықтан  пошта  арқылы  интервью   тұрғындар  сауаттылығы  жоғары  және  пошта  жүйесі  жақсы  дамыған   елдерде  қолданылады. Өндірістік  халықаралық маркетингтік  зерттеулер  жүргізу пошта арқылы  интервью  тиімді  болып келеді. Ал  пошта кейбір  елдерде сенімсіз  болып келеді. Мысалы,  Бразилияда хаттың  30%- і өз  алушыларына жетпейді. Көптеген   дамушы  елдерде жолдардың нашар болуы,  ал  транспорттық  жүйе  нашар дамуы көптеген  аймақтарды  жетуге  мүмкіндік бермейді  және  жеке  интервьюді   күрделі және  қымбат, жиілігін  төмен қылады

Жоғарыда аталған маркетингтік зерттеудің қазіргі таңдағы әдістері әр мемлекетте әр қалай қолданылады.Елдің  әлеуметтік, экономикалық, саяси жағдайына байланысты.Сол себепті кейбірін дамушы ел ретінде Қазақстанда қолдану тиімсіз, бірақ еліміздегі жеңіл өнеркәсіп саласындағы маркетингтік зерттеуде шетелдік тәжірибені пайдалантын болса отандық компаниялардың көпшілігі оптималды шешім қабылдап,бәсекеге қабілетті болады деп ойлаймын.

                               Қорытынды

Киім өндірісіндегі бәсекелестікті маркетингтік зерттеуді теориялық  және практикалық негізде қарастыра  отырып мынадай қорытындылар жасаймын:

1. Қазақстандағы киім өндірісіндегі бәсекелестік отандық компаниялар тарапынан әлсіз түрде көрініс табуда.Сол себепті бәсеке түсінігі отандық киім өндірісіндегі кез келген компания үшін өте маңызды.Осы негізде теориялық бөлімде бәсеке түсінігі және бәсекенің түрлері (жетілген бәсеке, жетілмеген бәсеке немесе монополистік ), бәсекелес болу тәсілдері (бағалық және бағалық емес) анықталды.
2. Киім өндірісі нарығының ерекшеліктері:Үнемі халықтық сұраныста болады;сән үлгісіне, стильге тәуелді  ;киімдер арнайы  төрт мезгіл бойынша  тігіліп, ұсынылады;тұтынушылары  кез-келген тұлға;тұтынушылардың талғамына, мінез құлқына үнемі мән берілуі тиіс;сақталу мерзімі шексіз;кең ассортимент;географиялық кеңдігі;тауарлық дизайны ерекше назарда болады.Маркетингтік зерттеу ерекшелігі бойынша зерттеу респонденттерден сұрау жүргізу арқылы тиімді болып табылады. Зеттеу тәсілі үнемі қолданылатын сандық әдіс болып табылады.Сауалнама негізінде болса сауалнама жартылай құрылымдық болып жасалады.
3. Еліміздегі киім өндірісі дамуының деңгейі төмен екендігі анықталды соған байланысты SWOT-талдау жасалынды.Соған қарамастан елімізде бәсекелестік қабілеті төмен болса да мынадай киім өндірісінде қызмет етіп жүрген фирмалар анықталды: Mimioriki ,Семирамида ( SMD ), LadyLike, Қуат, Textiline, Zibroo, ҚазСПО-N.
4. Тәжірибелік бөлімде мен отандық Семирамида киім өндіру компиясын және Қырғызстандық Александра  киім өндіру компаниясын алдым.Екі компания да Алматы қаласы тұрғындарын киіммен қамтамасыз етуші және киім өндірісі нарығында өз орны  бар.Отандық Семирамида киім өндіру компаниясының нарықтағы жағдайын білу, бәсекелік қабілеттілігін анықтау мақсатында маркетингтік зерттеудің сауалнама әдісі арқылы зерттеу жүргізіліп Алматы қаласы бойынша тұтынушылардың пікірі алынды. Сол зерттеу жұмысымның нәтижесін қортындыласақ:

• Сегменттелуі бойынша отандық Семирамида киім өндіру компаниясы өнімдерін 53-60 жас және 35-40 жас аралығында тұтынушылар жиі тұтынады және олар компания туралы ақпаратты дос,таныстан алады,бірақ интернет желісіндегі компания сайтының қызметі нашар екендігі көреміз.Тұтынушылар өнімнің сапасы сенімді болғандықтан сатып алады және олар ең тиімді баға 15-25 мың аралығында қоллжетімді деп санайды.

• Позициялануы бойынша Семирамида киім өндіру компаниясы өнімдері сапасы және бағасы  жағынан Қырғызстандық Александра компаниясы өнімдерінен жоғары ,бірақ тұтынушыларға ақпаратты жеткізу бойынша интернет желісін тиімді пайдалану жетілмеген, ал қазіргі таңда интернет желісін кез-келген тұтынушы пайдаланатынын ескерсек бұл компания үшін минус болып табылады.Сонымен бірге сату орындары , яғни арнайы дүкендері аз және бәсекелес компаниямен салыстырмалы түрде күзгі киім ассортименті де аз көлемде ұсынылады.

Сонымен жоғарыда жүргізілген  марктеингтік зерттеудің нәтижелері , ұсыныстары анықталды.Соған байланысты отандық киім өндіруші компанямыздың  да бәсекеге қабілеттілік деңгейі көрінді.Бұл  ұсыныстар мен шешімдер киім өндіруші отандық компаниямыз үшін өте  маңызды, өйткені маркетингтік дұрыс  шешім қабылдау пайданы да, бәсекеге қабілеттілікті де арттырады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі :

1. Котлер Ф. Маркетинг менеджмент - СПб.: Питер Ком, 2001.
2. Жеңіл өнеркәсіп саласында  жүзеге асырылатын жобалар http://www.economika-qun.kz
3. http://semiramida.net
4. Нысанбаев С.Н., Садыханова Г.А. Маркетингнегіздері. Оқулық-Алматы: Қазақуниверситеті, 2002.
5. http://alexandra-moda.kg
6. «Ғылым әлемі» халықаралық конференциясының материалдары,ІІ том,362 бет.
7. Әшімжанов Қ. «Жеңіл өнеркәсіпті қашан жаңғыртамыз »// Алаш айнасы -2011-4маусым
8. http://kk.wikipedia.org/wiki «бәсеке»
9. Тойкин С.Х., Жайнақова Ә.Т, Тәмпішева. Қ.Б. Маркетинг негіздері:
10. Оқулық. - Астана: Фолиант, 2007.
11. Дюсембекова Ж.М «Маркетинговые исследование»
12. Есімжанова, С. Р. Маркетинг: Оқу құралы - Алматы : Экономика, 2003.- 466 б.
13. http://alashainasy.kz/culture/ Киім-кешектің ұлттық брендтері айқындала бастады
14. http://www.textiline.kz/ О компании
15. http://mimioriki.kz/ru/ О нас
16. Голубков Е.П. Маркетинговые исследования: теория, методология и практика. 2-ое изд, перераб. И доп. – М.: изд-во «Финпресс»
17. Н.Ә. Назарбаевтың халқына жолдауы, «Болшақ іргесін бірге қалаймыз»,/№ 29-30(26432),Егемен Қазақстан газеті,29.01.2011ж.