Салықтар

     Техногендік минералды құралымдардан пайдалы  қазбалар алуды қоса, Қазақстан Республикасыда жер қойнауын пайдалану жөніндегі  операцияларды жүзеге асыратын заңды  және жеке тұлғалар жер қойнауын пайдаланушылардың үстеме пайдаға салынатын салығы мен арнаулы төлемдерді төлеушілер болып табылады.

     Жер қойнауын пайдаланушы үшін белгіленген  салық режімі тек қана Қазақстан  Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен жер қойнауын пайдалануға  жасалатын келісімшартта айқындалады.

     Әлеуметтік  салық – мемлекетке алынатын салықтардың бірі. Ол 1999 жылдан бері бұған дейін қолданылып келген әлеуметтік қорларға: зейнетақы, мемлекеттік әлеументтік сақтандыру, міндетті медициналық сақтандыру, халықты жұмыспен қамту қорларына аударылатын сақтық жарналары аударымдарының орнына енгізлген. Аударымдардың жиынтық мөлшерлемесі еңбекке ақы төлеу қорның 28% мөлшерінде белгіленді, ал төленетін жарналардың сомасы өндіріс шығындарына жатқызылды.

     Әлеуметтік  салықтан түсетін түсімдер мемлекеттік  бюджетке 17% алады.

     Қазақстан республикасының резидент-заңды  тұлғалары шетелдік заңды тұлғалардың  филиалдары мен өкілдіктері, сондай – ақ Қазақстанда қызметін тұрақты мекемелер арқылы жүзеге асыратын бейрезиденттер, жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар, адвокаттар әлеуметтік салық төлеушілер болып табылады.

     Жұмыс беруші төлейтін ақшалай немесе заттай нысандағы кез келген табыстар нысанындағы  оның қызметкерлерге төлейтін шығыстары резидент – заңды тұлғалар, сондай – ақ Қазақстанда қызметін тұрақты мекемелер арқылы жүзеге асыратын бейрезиденттер, заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшелері үшін әлеуметтік салық салу объектісі, ал жеке кәсіпкелер, жеке нотариустар, адвокаттар үшін олардың өздерін қоса алғанда, қызметкерлер саны бұл салық салудың объектісі болып табылады.

     Меншікке  салынатын салықтар нарықтық экономика жағдайында мемлекет иелігінен алу үшін және жекешелендіру процесінің дамуына қарай меншік қатынастарындағы нақтылы өзгерістермен байланысты едәуір орын алады. Меншікке салынатын салықтарға жер салығы, мүлікке салынатын салық, көлік құралдарын салынатын салық жатады. Меншікке салынатын салықтар негізінен жергілікті бюджеттерге есептеледі.

     Салықтардың мөлшерлемелері меншіктің таьыстылығы  бойынша емес, сыртқы нышандар –  меншіктің мөлшерлері бойынша белгіленетіндіктен физкалдық мақсаттан басқа бұл  салықтардың меншікті прайдаланудың  тиімділігін көтермелеу мақсаты  бар.

     Мнешікке  салынатын салықтар қоғам алдындағы  салықтыұ жауаптылықты біркелкі етіп, бөлуге мүмкіндік береді. Мұның әсіресе  жер салығына, мүлікке салынатын  салыққа қатысы бар.

     Жер салығы 1992 жылы енгізілді. Жерге салынатын салықты енгізу мынандай мақсаттарды көздейді: экономикалық әдістермен жерді ұтымды пайдалану және жерге орналастыру, жердің құнарлығын арттыру, оны қорғау жөніндегі шараларды жүргізу үшін, сонымен бірге аумақтың әлеуметтік – мәдени дамуы үшін бюджет кірістерін қалыптастыру. Жер салығын төлеу барлық жер иелері, жер пайдаланушылар, соның ішінде жалгерлер мен жер иелері үшін міндетті болады. Жер салығын анықтау үшін жер учаскесінің аланы салық базасы болып табылады. Салық әрбір жер учаскесі бойынша жеке салық  базасына тиісті салық мөлшерлемесін қолдану жолымен есептеледі. Қорғаныс қажеті үшін берілген жерлерге салынатын салықты алу тәртібін Үкімет белгілейді. Бюджетке жер салығы жер учаскесінің орналасқан жері бойынша төленеді.

     Мүлікке салынатын салықтар тура нақтылы салыққа жатады, оның мөлшері мүліктің табыстылығына емес, төлеушілер мүлкінің құнына байланысты болады. Салық мүлік иелеріне оны тиімді иеленуге түрткі болады.

     Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару құқығында салық объектісі  бар заңды тұлғалар мен меншік құқығында салық салу объектісі  бар жеке кәсіпкерлер заңды тұлғалардың  және жеке кәсіпкерлердің мүліктеріне  салынатын салықты төлеушілер болып  табылады. Заңды тұлғаның шешімі бойынша  оның құрлымдық бөлімшелері салық  төлеушілер ретінде қарастырылады.

     Мүлікке салынатын салықты төлеудің көзі табыстың мүлікті пайдаланудың нәтижесі болып табылатындығына немесе өзге де әдістермен  алынатындығына  қарамастан олардың табысы болып есептеледі.   
 
 
 
 
 

Қорытынды 

     Сонымен тақырыбымды қорыта келсем, салық  – мемлекеттік бюджеттің түсімдерінің ең басты көзі. Ұйымдық – құқықтық жағынан салықтар – бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгіленген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер. Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады. Сонымен қатар салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады.

     Мемлекетке  түсетін салықтардың, алымдардың, баждардың  және басқа төлемдердің жиынтығы және олардың құрылуының формалары  мен әдістерінің жиынтығы салық  жүйесін құрайды.

     1991ж.  желтоқсанның 25 – інен бастап біздің елімізде салық жүйесі жұмыс істей бастады. Ол «Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы» заңға негізделген. Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылғы қаңтардың 1 – інен бастап 13 жалпы мемлекеттік салық,    18 жергілікті салықтар мен алымдар енгізілді.

     Қазақстан Республикасының салық жүйесі салықтардың, алымдардың және баждардың түрлерін, салық қатынастарын реттейтін құқықтық нормаларды және салық службасының  органдарын қамтиды.

     Салық төлеушілердің жекелеген санаттары  – арнаулы салық режімі – шағын  бизнестің субъектілері, шаруа (фермерлік) қожалықтары, заңды тұлғалар – ауыл шаруышылығы өнімдерін өндірушілер, кәсіпкерлік қызметтің жекелеген  түрлері үшін белгіленетін және салықтардың  жекелеген түрлерін есептеу мен  төлеудің, сондай-ақ ол бойынша  салық  есептемесін берудің оңайлатылған тәртібін қолдануды көздейтін бюджетпен  есеп айырысудың ерекше тәртібі.

     Қазақстан Республикасының қазіргі салық  жүйесі салықтарды құру мен алудың нақтылы әдістерін анықтайды, салықтың тиісті элементтері арқылы салық  салудың тәртібін белгілейді.

     Қазақстан Республикасының салық түрлері: жанама салықтар, корпорациялық табыс  салығы, қосымша құн салығы, жеке табыс салығы, жер қойнауын пайдаланушылардың  салықтары мен арнаулы төлемдері, әлеуметтік салық, меншікке салынатын  салықтар, жер салығы, мүлікке салынатын  салықтар.   
 
 
 
 
 
 
 
 

Салық механизмінің элементтері 
 

Қолданылған әдебиеттер тізімі: 

1. Ә.Е.Өтембаев.  “Экономикалық өсімге кепіл болатын құжат”  Егемен Қазақстан 2001ж, 22 қараша  2 – бет.
2. Б.Жүнісов, Ұ.Мәмбетов, Ү.Байжомартов. “Нарықтық экономика негіздері” Алматы, 2000ж.
3. Б.Медешов. “Нарықтық экономика теориясына кіріспе” Алматы, 1998 ж.
4. Г.Д.Митюгина. “Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы бойынша жеңілдіктер” Бухгалтер бюллетені  2000ж.,  №47 қараша   6 – 7 – беттер.
5. Е.Б.Жатқанбаев. “Аралас экономика негіздері” Алматы, 2000ж.
6. Е.Смайлов. “Салық мәдениеті – салықты дұрыс төлеп, адал өмір сүру” “Егемен Қазақстан”  2002 ж., 7 маусым 3 – бет.
7. З.Кәкімжанов. “Салық кодексіндегі соңғы өзгерістер еліміздің экономикасына оң әсер ететін болады” “Егемен Қазақстан” 2002ж.,          22 – қаңтар, 2 бет.
8. Н.Чернягина. “Көлікке салынатын салық” “Бухгалтер бюллетені” 2000 ж., №9 ақпан 5 – 7 – беттер.
9. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасының кодексі “Салық кодексі” Алматы, 2004ж.
10. С.Құлпыбаев, Қ.Қ.Ілиясов. “Қаржы”  Алматы, 2003ж.