Өнімді өткізу және тарату (фирма мысалында)

Қаржы директорының міндеттеріне экономика мен қаржы  саласындағы компанияның жалпы  бағытын және саясатын анықтау, компания бюджетін жасақтау және қаржылық жоспарлауға жалпы басшылық ету, негізгі қаржылық коэфициенттерді бақылау, компания қызметін    қаржыландырудың  жеткілікті көлемін қамтамасыз ету жатқызылады. Қаржылық дирекция бухгалтерлік есепті басқару, қаржылық басқару, ақпараттық технологиялар бөлімдерінен тұрады.

Техикалық директор компанияның барлық техникалық қызметтеріне, мұнайды өндіру мен дайындау процестеріне, өндіріс техникасы мен технологиясын  жүйелі түрде жетілдіруге, еңбекті  қорғау мен  қауіпсіздік техникасы бойынша қажет шараларға басшылық етеді. Техникалық дирекцияға өндірістік-техникалық бөлім, күрделі құрылыс бөлімі, механика мен энергетика бөлімі, жобаны басқару тобы, бұрғылау бөлімі, бас геолог қызметі, маркшейдер бөлімі бағынады.

Коммерциялық директор сату мен материалды-техникалық қамтамасыз ету саласындағы компанияның жалпы бағыттары мен саясатын, клиенттерді іздеу мен оларға қызмет көрсетуді, өнім өткізу маршруттарын анықтайды, клиенттермен тиімді келісімшарттарды жасақтайды, мұнай өнімдерін әлемдік баға кодировкаларын қадағалайды, сапа банкісін жүргізеді. Коммерциялық дирекция қарамағында мұнайды өткізу мен тасымалдау бөлімі, жоспарлау мен бақылау бөлімі, сатып алу бөлімі, көліклогистикасы мен қойма шаруашылығы бөлімі шоғырланған.

Кәсіпорында қазргі таңда 316 адам жұмыс жасауда. Оның 152-сі кеңседе, 164-і кенорындарында еңбек етеді. Жұмысшының мамндығына, лауазымына, біліктігіне және басқару деңгейіне қарй компания персоналы келесі категорияларға бөлінеді (2-кесте).

Басқару персоналы  жалпы персоналдың 44%-ын, ал өндірістік персонал сәйкесінше 56% -ды құрайды.

Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте зор. Бұл  кәсіпорындардың тәуелсіздікке  ие болуымен, сондай-ақ олардың меншік иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестер және де басқа контрагенттер алдында өзінің өндірістік-кәсіпкерлік қызметінің нәтижелері үшін толық жауапкершілікте болуымен байланысты. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы түрлі көрсеткіштерді есептеу нәтижесінде және олардың жалпы бағалауға тигізетін әсерін зерттеу негізінде.

 

2-кесте.      «ҚазақОйлАқтөбе» ЖШС-і персоналының категорияларға бөлінуі

Категория атауы

Сипаттамасы

1. Басқару персоналы:     1.  Басшылар 2.  Мамандар      а)  функционалды мамандар          б)  инженер мамандар        в)  қызметкерлер     ІІ.  Өндірістік персонал     Негізгі персонал Көмекші персонал

Өңдірісті басқару  процесінде ойлау еңбегінің көп үлесі бар қызметті жүзеге асырады және шешімдердің орындалуын бақылайды Қызмет нәтижесі басқару ақпараты болып табылады. Оларға экономистер, бухгалтерлер, финансистер, маркетологтар жатады. Қызымет барысында  өндіріс технологиясы мен техника  саласындағы конструкторлық-технологиялық  немесе жобалық ақпаратпен жұмыс  жасайды. Оларға технологтар, инженерлер жатады. Басқару процесінде көмекші жұмыстарды атқаратын техникалық мамандар, секретарлар, қоймашылар, офис-менеджерлер  т.б. Қол еңбегінің  үлесін көп қолданатын материалдық  өндірісте еңбек ететін жұмысшылар. Тікелей мұнай  өндіру процесінде қамтылған. Қызымет көрсетуші жұмысшылар

анықталады. Кәсіпорын  қызметінің қаржылық, өндірістік және коммерциялық жақтары арасында тығыз  байланыс пен өзара тәуелділік бар.

Осылайша қаржылық қызметінің жетістігі көбінесе оның өндірістік-сату көрсеткіштеріме анықталады. Жоғары сапалы өнімді үздіксіз өндіру және өткізу кәсіпорынның қаржылық ресурстарының қалыптасуына оң әсерін тигізеді. Өндіріс процесінде өнім сапасының төмендеуі және оны сатудың қиындықтары кәсіпорын шотына ақша қаражаттарының келіп түсуіне кедергі жасайды, нәтижесінде кәсіпорынның төлем қабілеті төмендейді. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың ақпараттық негізі қаржылық есеп беру болып табылады. Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылдың 26 желтоқсанындағы № 2732 «Бухгалтерлік есеп туралы» Жарлығына сәйкес, 1998 жылдан бастап қаржылық есеп беруге мыналар жатады:

1. Бухгалтерлік баланс;
2. Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп;
3. Ақша қаражаттырының қозғалысы туралы есеп.

Бұл курстық жұмыста «ҚазақОйл Ақтөбе» ЖШС-нің қаржылық

жағдайын талдауда көлденең және тікелей талдау әдістері таңдап алынды. Көлденең талдау-есеп берудің  әрбір позициясын өткен кезеңмен салыстыру. Ол өткен кезеңдегімен салыстырғандағы  бухгалтерлік есептің түрлі баптарының абсолюттік және салыстырмалы ауытқуларын анықтауға мүмкіндік береді.

Тікелей талдау- әрбір есеп позициясының жалпы нәтижеге тигізетін әсерін айқындай отырып, қорытынды қаржылық көрсеткіштердің құрылымын анықтау.

1.Баланс активтерінің  құрамы мен құрылымының динамикасын  талдау. Бұл талдау кәсіпорын барлық мүліктерінің және оның жекелеген түрлерінің абсолютті және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін белгілеуге мүмкіндік береді (3-кесте).

 

3-кесте. «ҚазақОйл Ақтөбе» ЖШС-нің баланс активтерінің құрамы мен құрылымы

Көрсеткіштер	2009 жыл		2010 жыл		2011 жыл
	сомасы,     мың    теңге	Үлес салмағы,      %	сомасы, мың теңге	Үлес салмағы,        %	сомасы, мың теңге	Үлес салмағы,        %
Активтер құны, Барлығы Соның ішінде: Ұзақ мерзімді Активтер а) негізгі құралдар ә) материалдық  емес активтер б) аяқталмаған капиталдық  құрылыс 1..2. Ағымдағы активтер а) тауарлық- материалдық запастар ә) дебиторлық борыш б) ақша қаражаты в) болашақ кезең шығындары	4981466       4304122 2773751      174   1530197   677344   85141 457630 75851   58722	100       86,4 55,7   0,003   30,7   13,6   1,7 9,19 1,52   1,18	9295002 (+4313536)     8112351 6398676   11509   1702166   1182651   173192 773684 132392   103383	100       87,3 68,84   0,12   18,31   12,7   1,86 8,32 1,42   1,1	24350162 (+15055160)     17143892 11565568   806090   4772234   7206270   1427355 5101379 337921   339615	100       70,4 47,5   3,3   19,6   29,6   5,86 21 1,39   1,39

 

Кесте мәліметтерінен активтердің нақты құнын көрсететін баланс валютасының 2010 жылы 2009 жылға қарағанда 4313536 мың тг-ге, ал 2011 жылы 2010 жылға қарағанда 15 055 160 мың тг-ге артқандығын көруге болады. Бұл кәсіпорынның әрі қарайғы дамуын көрсететіндіктен, оның жұмысының оң нәтижесін сипаттайды. Жалпы актив құрамындағы ұзақ мерзімді  активтер үлесі 2009 жылдан бері құндық негізде шамамен 4 есе өссе, пайыздық негізде 16 пунктке төмендеген. Бұл 2011 жылы ағымдық активтер үлесінің артуымен түсіндіріледі. Ағымдық активтердегі ең мобильді активтер, яғни ақша қаражаттары 2011 жылы алдыңғы кезеңдермен салыстырғанда пайыздық негізде төмендегенмен, құндық негізде ол біршама артқан. Егер 2009 жылы ақша қаражаты 75851 мың тг. болса, 2011 жылы ол 337 921 мың тг. құрап  отыр. Бұл кәсіпорынның төлем қабілетінің жақсарғанын көрсетеді. Кәсіпорынның материалдық айналым қаражаттары 2011 жылы 2009 жылмен салыстырғанда құндық негізде шамамен 17 есе өсіп, 1 427 355 мың тг. құрап отыр. Бұл өз кезегінде ақша қаражатының айналымын баяулатады. Материалдық ағымдық активтер негізінен дайын өнім есебінен көбейген, мұнай көлемі 2009 жылы 225 мың тг. құраса, 2011 жылы 468 288 мың тг. құрап отыр. Бұл 2009 жылмен салыстырғанда 2081 есе көп. Есепті жылы дебиторлық борыш та әжептәуір өскен. Егер оның көлемі 2009 жылы 457630 мың тг. болса, 2011 жылы 5101379 мың тг. құрап отыр немесе 11 есе өсіп отыр. Дебиторлық борыш неге мұнша көп екендігін және бұл бапты не үшін түсіндіру керектігін зерттеп, қарыздарды өтеудің болашағын бағалау және егер мүмкін болған жағдайда олардың құрамындағы күмәнды қарыздарды анықтау қажет. Кейбір қолма-қол ақшалардың кемуі дебиторлық борыштың салдары болып табылады. Дебиторлық борыштың кең көлемде орын алуы айналым қаражаттарынның айналымдылығының бәсеңдеуіне әкеліп соқтырады және кәсіпорынның қаражылық жағдайына кері әсерін тигізеді.

Активтерді  талдай отырып, кәсіпорынның өндірістік потенциалы мен оның негізгі құралдарының жағдайын және кәсіпорын мүлкінің мобильділігін (іске тартылу деңгейін) анықтау  қажет.

 

4-кесте. «ҚазақОйл Ақтөбе» ЖШС-ң мүліктік жағдайын бағалау

№	Көрсеткіштер	2009 жыл	2010 жыл	2011 жыл
1   2   3       4   5   6   7 8	Өндірістік мақсаттағы мүлік коэффициенті Кәсіпорын  активтерінің қозғалыс коэффициенті Қозғалыстағы           және иммоилизацияланған  қаражаттардың арақатынас коэффициенті Негізгі құралдардың нақты  құнының коэффициенті Негізгі құралдардың тозу коэффициенті Негізгі          құралдардың жарамдылық коэффициенті Қор қайтарымдылығы Қор сыйымдылығы	0,57              0,13                0,16                  0,56              0,003                  1	0,7             0,13               0,14                 0,69           0,023             0,98           0,45            2,2	0,54               0,3                 0,42                    0,47                0,06                0,94              1,26               0,79

 

Өндірістік  мақсаттағы мүлік коэффициеті кәсіпорынның өндірістік потенциалын сипаттайды. Біздің жағдайымызда оның мәні оптималды  мәнге( ) толық сәйкес келеді. Екінші көрсеткіш қарызды өтеуге арналған қаражат үлесін сипаттайды. Бұл көрсеткіш мәні талданып отырған кәсіпорында оптималды мәнге( 0,5) сәйкес келмегенімен, 2011 жылы алдыңғы кезеңдерге қарағанда анағұрлым өскен. Коэффициент мағынасы артқан сайын кәсіпорынның үздіксіз жұмысты қамту және кредиторлармен есеп айырысу мүмкіндігі де арта түседі. Қаржы тұрғысынан алғанда, оның өсуі актив құрылымындағы жағымды өзгеріс болып табылады,яғни мүлік әлдеқайда мобильді болады. Бұл оның айналым жылдамдығының және оны пайдалану тиімділігінің өскендігін көрсетеді.

Кәсіпорын мүліктерінің жалпы құнындағы негізгі құралдардың нақты құнының үлес салмағының өзгеруі ерекше назар аудартады. Өйткені бұл көрсеткіш кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметінің көлемін анықтаудағы басты бағыт болып табылады. Кәсіпорын мүліктерінің жалпы жиынындағы негізгі құралдардың нақты құнының коэффициентінің мөлшері баланс активтерінің барлық сомасының 50 %-нан кем болмауы тиіс. Біздің мысалымызда коэффициент мәні 2009 жылы 56 %, ал 2011 жылы 47 % құрайды, яғни бұл көрсеткіштің терориялық мәніне 3 пункт сәйкес келмейді.

Негізгі құралдың техниқалық жағдайын сипаттайтын маңызды  көрсеткіш – тозу коэффициенті. Біздің жағдайымызда бұл көрсеткіш  өте оптималды, яғни физикалық және моральдық тозуды көрсетпейді. Негізгі  қорларды пайдалануды жалпылайтын  көрсеткіш – бұл өнімді өткізуден түскен табыстың негізгі қорлардың орташа жылдық құнына қатынасымен анықталатын қор қайтарымдылығы болып табылады. Қор қайтарымы негізгі қорлардың бірлігіне келетін өнім көлемін көрсетеді. Ал қор сыйымдылығы негізгі қорларды пайдалану тиімділігін бейнелейді. Біздің жағдайымызда көрсеткіштің екеуі де жағымды тенденцияны көрсетеді.

2. Баланс активінің  құрастырылу көздерінің құрамы  мен құрылымының                        динамикасын талдау.

Қаржылық есеп беруде активтердің қалыптасу көздерінің құрылымын зерттеу үшін келесідей талдау кестесі құрылады (5-кесте).

Кестеден кәсіпорынның 2011 жылындағы активтердің қалыптасу көзі 2009 жылмен салыстырғанда 19 368 696 мың тг-ге артқандығы байқалады. Бұл өсу 2011 жылы 21263732 мың тг. болған, яғни 2009 жылдан 13 041 150 мың тг-ге немесе сол кезеңмен салыстырғанда 3,4 есе өскен қатыстырылған капиталдың өсуінен болған. Бұл кезеңде тәуелділік коэффициенті өте критикалық мәнді иеленіп тұр. Бұл кәсіпорынның авансталған капиталындағы қарыз үлесінің көп болуымен байланысты кәсіпорынның сыртқы қаржыландыру көздеріне мықты тәуелділігін бейнелейді. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын келесі көрсеткіш меншікті капиталдың қатыстырылған капиталға қатынасын көрсететін қаржыландыру коэффициенті болып табылады.

 

 

 

 

 

5-кесте. «ҚазақОйл Ақтөбе» ЖШС-ң 2009-2011 жылдардағы авансталған капиталының құрамы мен құрылымы

Көрсеткіштер	2009 жыл		2010 жыл		2011 жыл
	Сомасы, Мың теңге	Үлес Салмағы,       %	Сомасы Мың теңге	Үлес Салмағы,       %	Сомасы, Мың  теңге	Үлес Салмағы,        %
Авансталған капитал, соның ішінде: Меншікті капитал Қарыздық капитал а) ұзақ мерзімді                                      міндеттемелер ә) ағымдық міндеттемелер Тәуелділік Коэффициенті Қаржылаңдыру Коэффициенті Қатыстырылған Капиталдың  меншіктік Капиталға қатынасы Коэффициенті	4981466     -1241116 6222582   4628524   1594058         х         х              х	1,25      -0,2           -5,01	9295002     -2471568 11766570   9333042   2433528         х         х             х	1,26        -0,21            -4,76	24350162     3086430 21263732   14643796   6619936        х        х            х	0,87       0,14         6,89