Дәрілік препараттың базары

Мазмұны                                                     

                                                                                                        Бет

 

 

КІРІСПЕ

 

Қазіргі замандағы әлемдік  медицина әртүрлі дәрілік препараттардың шамамен он мыңдай түрін пайдаланады. Медициналық тәжірибеде қолданылатын маңызды препараттардың тізіміне шамамен 700 түрі кіреді. Әлемдік елдердің бірде біреуі медикаменттердің толық номенклатурасын өндіре алмайды. Әлемнің дамыған елдері маңызды дәрілердің өндірісін қамтамасыз етуге, ал тапшылықты өзара жабдықтаулармен толықтыруға тырысады. Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан Республикасының фармацевтикалық өнеркәсібі дамуы жағынан артта қалды. Біздің мемлекетіміздің қажеттілігі соммасы 500 миллион АҚШ долларынан асатын медикаменттерге болып отыр. Ішкі күштер жылына қажеттіліктердің 11 пайызын қамтасыз етеді. Қалғаны жақын және алыс шетелден импортталады. Осыған байланысты, бүгінгі күні республиканың денсаулық сақтау басқармасы шетелден дайын дәрілік препараттарды сатып алу үшін қажет валюталық құралдардың бар болуына 94 пайыздан астам тәуелді.

Нарықтық экономикаға  өту кезеңінде Қазақстан Републикасында қалыптасқан қаржылық тапшылық кезінде  дәрілік препараттар импортына  тәуелділік дәрілік қамтамасыз ету жағдайын кенет нашарлатты. ЮСАИД мәліметтері бойынша, Қазақстандағы медикаменттердің бағасы (2005 жылы) 1993 жылмен салыстырғанда 386 ретке ұлғайды. Өзіндік дамыған фармацевтикалық өндірістің болмауы нәтижесінде бұл жағдай әлеуметтік маңызы бар мәселеге айналды. Сонымен қатар, импорт бойынша дәрілік препараттарды сатып алуды жалғастыру экономикалық мағынада мынаны білдіреді – шетелдік фармацевтикалық фирмаларды қазақстандық қаржы көздерінен қаржыландыру.

Кәсіпорындағы маркетингті  басқару кезеңі мен қызметінің жетілуінің бастамасы оның қызмет аясының анализі болып табылады. Кәсіпорын қызметінің деңгейі және экономикадағы терең құрылымдық дағдарыс салдарларын жеңіп шығу осы таңдауға тәуелді болады. Нарықта болып жатқан өзгерістер  кәсіпорынның ішкі құрылымына тікелей әсер етіп, нарық жағдайында одан ары терең даму үшін өзгерістер енгізуге итермелейді. Өнім өткізу потенцияларын басқару процесінде кәсіпорындағы маркетингті басқару облысында болып жатқан өзгерістерді жіті бақылап отыру керек және нарық жағдайларының өзгеруіне байланысты тиімді шешім қабылдау керек.

Осының барлығы фармацевтикалық  нарық құрылымын зерттеудің өзектілігін  және оны жетілдіру бағыттарын жасауды  көрсетеді.

Курстық жұмыстың мақсаты  – дәрілік препараттар нарығын  зерттеу, проблемаларды анықтау және осы нарықты жетілдіру үшін ұсыныстар беру.

Курстық жұмыстың міндеттері:

•    маркетингтік зерттеудің теориялық аспектілерін зерттеп білу;
•    дәрілік препараттар нарығына жалпы сипаттама беру;
•   «Химфарм» акционерлік қоғамының жалпы сипаттамасын беру;
•   дәрілік препараттар нарығын зерттеу және талдау;
•   осы нарықтағы проблемаларды анықтап, оларды шешу жолдарын ұсыну.

 

1      Маркетингтік зерттеулердің теориялық негіздері

1. Маркетингтік зерттеулердің мәні,үрдісі және оның     кезеңдері

 

Маркетингтік зерттеулер – бұл анықтау тиімділігін  жоғарлатуға және маркетингтік мәселелерді (мүмкіндіктерді) шешуге бағытталған  ақпаратты идентификациялау, жинау, талдау және таратудың жүйелі және объективті үрдісі.

Олардың негізгі мақсаты  маркетингтік шешімдерді қабылдау және олармен байланысты белгісіздік деңгейін төмендету үшін ақпараттық – талдау базасын құру болып табылады.

Міндеті – ақпараттық қажеттіліктерді бағалау және шаруашылық субъектісінің қызметінің шынайы жағдайын көрсететін объективті, сенімді, дәл уақыттағы ақпаратпен қамтамасыз ету.

Осындай зерттеудің пәні – нарықтағы маркетингтік қызмет, сондай-ақ онымен байланысты нарықтық үрдістер.

Объект ретінде шаруашылық субъектінің өзі, ол қызмет жасайтын маркетингтік орта, ол бәсекелік белсенділігін көрсететін нарық, сонымен бірге тауарлық, бағалық, коммуникациялық және өткізу қызметі саласындағы онымен жүргізілетін маркетингтік тырысулар болуы мүмкін.

Маркетингтік зерттеулер басқарушылық үрдістің барлық кезеңдерінде ақпараттық – біріктіруші рөл атқарады және шаруашылық субъектінің маркетингтік қызметін жоспарлау, мәселелерді шешу және бақылау үшін сенімді ақпараттық база болып табылады.

Маркетингтік зертеулерді  жүргізуге қажеттілік мына жағдайларда  болады, егер шаруашылық субъектісі:

• қойылған корпоративтік және маркетингтік мақсаттарға жетпесе;
• бәсекелік стратегиялар мен бәсекелік белсенділіктің тиімділігін бағаласа;
• өсу стратегиясын іске асыруды жоспарласа;
• инвестициялық жобалармен байланысты жаңа портфельді стратегияларды жасаса;
• сегментеу және позициялаумен байланысты функционалдық стратегияларды таңдаса.

       Маркетингтік зерттеулер дегеніміз-компанияның басқару шешімдерін дұрыс қабылдау мақсатында, алдына қойған маркетингтік міндеттерге сәйкес ақпарат жинау, өндеу және мәліметтерді талдау мен қорытындылар ұсыну.

       Маркетингтік зерттеулер  міндеттеріне мыналар жатады: фирманың нарықтағы бәсекелестік позициясын анықтау, оның өткізу және баға саятатын, тауарды нарыққа жылжыту мәселелерін бағалау, тұтынушылардың мінез-құлқын зерттеу, олардың талғамдарын анықтау, нарықтың әлуетті мүмкіндіктерін зерттеу, сатып алушылардың жаңа тауарға деген әсерін, бәсекелестер тауарларын, макроортаны талдау.

       Маркетингтік зерттеулер –бұл тұтынушылардың талғамдары мен талаптарын зерттеу бағытталған фирманың маркетингтік әрекетінің маңызды түрінің бірі. Мұндай зерттеулерді кәсіпорындар маманданған және консалтингтік фирмаларға тапсырыс жасау арқылы немесе өзінің маркетингтік бөлімдерінің күшімен өткізеді.

Маркетингтік зерттеулер статистика, эконометрия, математика, әлеуметтану, психология сияқты әр түрлі ғылымдар әдістемелері қолданылады.

       Маркетингтік шешім қабылдау ақпараттар қажет етеді. Ал ақпарат жинаудың әр түрлі әдістері бар. Оның көздері бастапқы және соңғы мәліметтер болып бөлінеді.

        Бастапқы мәліметтер – бұл  маркетингтік зерттеулердің мақсаттарынан бөлек, бұрын басқа мақсаттармен жиналған ақпарат. Бастапқы ақпарат негізінде жүргізілетін зерттеулер "кабинеттік" деп аталады. Бірақ мұндай мәліметтерді байқап талдау керек, өйткені олар әр тұрлі мақсаттар мен әр тұрлі жағдайларда жинақталғандықтан, ескеріп кетуі мүмкін. Сондықтан қайталама ақпараттар қолдану алдында олардың шүбәсіз сенімділігін және жаңашылдығын мұқият тексеру керек. 

        Соңғы ақпарат- бұл нақты зерттелетін мәселені шешу үшін жаңа ғана жиналған ақпарат. Мұндай зерттеулер "далалық" деп аталады. Бұл жинау үшін көп шығын, еңбек жіне уақыт керек. Оған арнайы жоспарын дайындау қажет.

Маркетингтік зерттеулерді келесі бес кезеңмен өткізуге болады:

     1.   Зерттеудің мәселесі мен мақсаттарын айқындау.

     2.   Зерттеу жоспарын құру.

     3.   Ақпарат жинау.

     4.   Жиналған ақпаратты талдау.

     5.   Зерттеу қорытындылары туралы есеп.

Маркетингтік зерттеудің тұжырымдамасы– зерттеудің міндеттерін, объектісін және мақсаттарын айқын белгілеу, жұмыс жорамалын жасау.

     Маркетингтік  зерттеулердің бірінші кезеңінде оны әзірлеу талаптарын қалыптастыру және зерттеу мәселесін анықтау қажет. Мәселені анық баяндау - табысты маркетинггің негізі. Егер мәселе дұрыс тұжырымдалса, ол аздап шешілді деуге болады. Мақсаттар мен мәселелер неғұрлым анық және түсінікті белгіленсе, маркетингтік зерттеулер соғұрлым тиімді болады. Ақпарат жинау - қымбатқа түсетін шара. Сондықтан мәселе бұлдыр немесе дұрыс белгіленбесе, қажетсіз шығындарға ұшыратады. Мәселелерді айқындау процедурасына мәселелер каталогын құру да кіреді.¹

Үшінші кезеңде зерттеудің ақпарат алу көздері анықталады. Маркетингтік зерттеу екінші ретті ақпаратты зерттеуден басталады. Одан кейін ғана бастапқы ақпаратты жинауға көшу керек. Екінші ретті ақпараттарға мән бермейтін зерттеушілер қателеседі. Екінші ретті ақпараттарды алудың маңызды көзіне маманданған зерттеу ұйымдарының есеп берулері, фирмалар жүргізетін "күнделік жазбалары" (сатып алушылардың ай сайынғы тауар түрлерін сатып алу туралы жазбалары) жатады.

     Маркетингтік  зерттеулердің келесі кезеңінде маңызды мәліметтер мен нәтижелерді көбірек алу мақсатымен жиналған мәліметтер бағаланады және талданады. Мәліметтерді талдаған кезде тиісті орта шамалар алынады, ең елеулі өзара байланыстарды анықтау үшін қисындасқан кестелер жасалынады, корреляция (ара қатыстылық) коэффициенттері есептеледі.

     Маркетингтік  зерттеулердің соңғы кезеңінде  негізгі қорытындылар мен есеп  беру дайындалады. Ол тапсырыс  берушінің талабынан шығатындай болуы керек. Есеп беру кіріспе, негізгі және қорытынды болып үш бөліктен тұрады. Алғы сөз - титул парағы, мазмұны, меморандум және қысқаша аннотациядан тұрады. Меморандумда зерттеулердің сипаттамасы, нәтижелері қарастырылып, ары қарай зерттеу қажеттілігі туралы ұсыныстар жасалады. Кіріспеде - зерттеудің мақсаты мен көкейтестілігі келтіріледі. Есеп берудің негізгі бөлімінде қолданылатын әдістеме және ұсыныстар сипатталады. Есеп беруде зерттеу әдістерінің қысқаша шолуы болады, ал техникалық бөлігі қосымшаларда беріледі. Жалпы есеп беру фирма және маркетинг қызметінің қызметкерлері үшін түсінікті және осы мәселе бойынша қажет ақпаратты алуға мүмкіндік беретіндей болып жазылуы керек.

 

        1.2 Маркетингтік зерттеулердің әдістері

 

 Маркетингтік зерттеулердің әдістері оны жүргізу мен ақпарат алу техникасы бойынша сандық және сапалық болып бөлінеді.

      Сандық әдістер деп - жабық типті құрылымдық сұрақтарды пайдалану арқылы әр түрлі сауалнамаларды жүргізуді айтады.

      Сапалық әдіс — ақпаратты сапалы сипаттау және оны стандартты емес түрде жинау арқылы жүргізіледі. Бұл  әдіс бақылау, тереңдетілген сұхбат, фокус-топтар және т.б. қолдануға негізделген.

      Зерттеу мақсаттарына сәйкес зерттеудің мынадай түрлері бар

1.Барлау (іздеу) зерттеулері - мәселелер мен болжамдарды   дәлірек   анықтау  үшін   ақпаратты   алдын   ала   алу мақсатында    жүргізілетін    маркетингтік    зерттеулер.    Бұл  зерттеулер   мәселені   нақтылауға,   идеялар   ұсынуға   және білімді   көтеруге   бағытталған.   Мысалы,   сату   көлемінің төмендігі   жарнаманың   нашарлығына   байланысты   деген жорамал бар, бірақ барлау зерттеуінің нәтижесінде басты себеп өткізу жүйесінің олқылығында екендігі анықталды.

      Барлау зерттеулерін жүргізудің негізгі жолдары - екінші ретті мәліметтерді қолдану, әдебиеттермен жұмыс істеу, сарапшылардан және фокус-топтардан пікір сұрау алу, таңдалғаи оқиғаларды талдау. Барлау зерттеулерде анкеталық пікір сұрау қолданылмайды, оларды жүргізудің нәтижесінде идеялар мен болжамдар алынады.

2. Сипаттама зерттеулер - маркетингтік мәселелерді, әр түрлі    жағдайларды,    нарықтарды,    тұтынушының    өнімге қатысын сипаттауға  бағытталған маркетингтік  зерттеулер. Мұндай   зерттеулерде   не,   кім,   қайда және  тұтынушылар өнімді қашан, қалай сатып алады деген сұрақтарға жауап ізделеді. Мұндай мәлімет қайталама ақпаратта бар, сонымен қатар оны пікір сұрау мен бақылау жүргізу арқылы да алуға болады.

3. Казуалды зерттеулер - себеп-салдар байланысына қатысты ғылыми болжамдарды тексеру үшін жүргізілетін маркетингтік зерттеулер. Мұндай зерттеулерді қолдана отырып, мынадай сұрақтарға жауап алуға болады. «Егер X факторының мәнін өзгертсек, онда Ү-тің белгілі бір мөлшерін ала аламыз ба?» Мысалы, «Эйр Астана» әуе компаниясы билеттерінің бағасы 10%-ға төмендесе, онда жолаушылар саны 7%-ға ұлғаюы мүмкін бе? Мұндай зерттеулер негізінен математикалық әдістерді пайдалану арқылы жүзеге асырылады.

      Маркетингтік зерттеулер барлаушы зерттеуден басталып, сипаттаушы зерттеуге көшеді, одан соң казуалды зерттеулер жүргізіледі. Маркетингтік зерттеудің негізгі бөлігі, ол - болжамды тексеруде қолданатьн сипаттаушы зерттеулер, бірақ олар себеп-салдар байланысын айқындауда онша тиімді емес.

     Маркетингтік зерттеулердің кең қолданылатын әдістеріне мыналар жатады:

1.   Құжаттарды талдау әдісі;

2.   Тұтынушылардан  пікір сұрау жүргізу әдісі;

3.   Сарапшылар бағалауы.

     1. Құжаттарды талдау әдісі: дәстүрлі және бірыңғайлан-дырылған (формализованные) болып екіге бөлінеді.

     Дәстүрлі  талдау дегеніміз - талданатын  материалдың мәнін негіздеу қисыны және құжат мазмұнын түсіндіру. Мұндай талдаудың басты кемшілігі - субъективтілігі (өз пікірінде болу, басқаның пікірімен есептесу) болып табылады.

     Бірыңғайландырылған  талдауда (контент-талдау) нақты және  сандық өлшенетін параметрлер  қолданылады.

      Пікір сұрау әдістерінің барлық жиынтығын әлеуметтік әдістер деп атауға болады, өйткені оларды ең бірінші әлеуметтанушылар пайдаланды. Пікір сұрау әдістерінің мынадай түрлері бар:

1)Сауалнамалар (анкеталар) тарату жолымен пікір сұрау. Пікір сұрау пошта, телефон және жеке әңгімелесу арқылы жүргізіледі. Жеке әңгімелесу (сұхбат) - пікір сұрау жүргізудің ең әмбебап әдісі. Қажет болса, зерттеуші сауалнамадағы (анкетадағы) сұрақтардан да басқа сауалдар қойып, зерттеу нәтижелерін толықтыруы мүмкін. Бұл тәсіл - мұқият дайындықты, әңгіме өткізуді жоспарлауды және білікті мамандардың қатысуын талап ететін қымбат әдіс. Пікір сұрау жүргізудің мынадай әдістерін атап өтуге болады: