Жергілікті өзин өзі басқару

                                                     Жоспар

КІРІСПЕ....................................................................................................................3

1.Жергілікті өзін-өзі басқарудың мәні мен маңыздылығы...................................................................................................5

2. Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің қалыптасу мәселелері…………………………………………………………...7

3. Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің жетілдіру жолдары................................................................................................11

ҚОРЫТЫНДЫ......................................................................................................14

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..........................................................16

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

К І Р І С  П Е 

 

Қазіргі таңда еліміздің  мемлекеттік құрылымын жетілдіру, оның ішінде билік құзырларының әр деңгейі арасында нақты бөлінуі  мен халық билігінің маңызды  элементі болып табылатын жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін енгізу өте өзекті мәселелердің қатарында. Бұл биліктің бөлінуі шеңберінде қарастырылатын мәселе отандық басқару  жүйесін анықтайтын демократиялық  нышандардың бірден бірі. Бірақ бұл  бағытты көзсіз қабылдап бүкіл қоғам  проблемаларын шешеді деп қараудан сақтанған  дұрыс. Сонымен қатар  күшті ортақтандырылған мемлекет белгілі  кезеңде өзінің ішкі тұрақтылығын қамтамасыз ете алады. Бірақ оның ұзақ уақытқа  созылуы мүмкін. Ал, ішкі саясатта тұрақтылықты қамтамасыз ету саяси режимді  ортақсыздандыру, жергілікті өзін-өзі  басқаруды дамыту сияқты басқа да шараларды жүзеге асыруды талап  етеді.

Жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқарудың қалыптасуы мен даму концепциясын қарастырып талдау. Мақсатқа жету негізінде мынадай міндеттерді алға қойдық:

• жергілікті өзін-өзі басқарудың теориялық және территориялық аспектілерін қарастыру;
• жергілікті өзін-өзі басқарудың мәні мен түсінігіне және оның қысқаша тарихына тоқталу;
• жергілікті өзін-өзі басқарудың заң шығарушы билік органындағы маңыздылығын және оның қаржылық жағдайларын талдау;
• Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқарудың заңдық жобасының маңыздылығын көрсету;
• Жергілікті өзін-өзі басқарудың шетелдік тәжірибелерін қарастыру;
• Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқарудың қалыптасу мәселелерін талдау;
• Жергілікті өзін-өзі басқарудың қалыптасуындағы жетілдіру жолдарын талқылау;

Жергілікті өзін-өзі басқару  – бұл мақсат емес, тек халықтың өмірлік жағдайын көрсету, жергілікті бірлестіктерді біріктіру. Жергілікті өзін-өзі басқару ең бастысы жергілікті сұрақтардың шешілу бағыттарына  мән береді. Әдетте бұл бағытқа  мән берілмейді, муниципалдық орган  тапсырмаларға қарсылық білдіре  алады, жалпы аймақтың немесе республикалық  мәнін иемденеді. Жергілікті өзін-өзі  басқару жүйелік принцип бойынша  бағытталады. Жергілікті өзін-өзі басқару  сонымен қатар әр түрлі форманы  тікелей пайдалануға, азаматтар  құқығына, муниципалдық сайлауларды  жүзеге асыруға ұсыныс жасайды. Ең маңызды  жергілікті өзін-өзі басқару элементі – сайлау жүйесін орнату және муниципалдық бірлестігін қалыптастыру.

        Жергілікті  өзін-өзі басқару қазақстан мемлекетін  дамыту мен жетілдіруде маңызды  роль атқаруы керек.Бұл әсіресе  Қазақстан-2030 ұзақ мерзімді стратегиясын дамытуда, сондай-ақ егеменді мемлекет ретіндегі Қазақстанның даму болашағына тиесілі басқа да бағдарламаларда көрсетіледі.Бірақ ел тұрғындарының саяси және қоғамдық ортасында жергілікті өзін-өзі басқару мәнін түсінудегі бірліктің жоқтығы,бүл жергілікті өзіндік басқару ролінің болмауына алып келеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Ж ергілікті өзін-өзі басқарудың мәні мен маңыздылығы.

 

Қазіргі жергілікті өзін-өзі  басқару ежелгі тарихты қалыптастырып  келе жатқан болып көрінеді. Жергілікті өзін-өзі басқарудың теориялық негізі алғаш рет ХІХ-ғасырда Бельгия  мен Францияда жасалған болатын. Ол ерікті қауымдастықтың  қызметі  ретінде сипатталды. Мемлекет қауымдастықты  құрайды, ол тек заң шығарушы, атқарушы және сот билігі ретінде таныған (муниципалдық, коммуналдық, қауымдық). Жергілікті өзін-өзі басқарудың пайда  болуы тұрғылықты халықтың өздерінің  экономикалық және саяси ортақ мүдделерінің сезінулерінің нәтижесі. Оны біз  халықтың, яғни жергілікті ұжымдардың қалыптасуынан байқай аламыз. Мысалы, Ресейде жергілікті өзін-өзі басқару «шаруашылық ұжымға» бағытталған. Қазіргі жергілікті өзін-өзі басқару өркендеген демократиялық мемлекеттерде муниципалдық реформалар арқылы ХІХ-ғ-да орналасқан.  Оның қалыптасуына түрткі болған жағдай, феодализмнен шығып индустриализмге бағытталуы.

Ел өзінің күшті жергілікті өзін-өзі басқаруына түрткі болған ұлы француздың революциясы болды. XVIII-ғ-да жергілікті өзін-өзі басқару  жүйесіне ең алғаш рет  1790 жылы  қадам басты. Француз саясаткері Турэмэн. Ол өзінің баяндамасында екі  мәселеге көңіл аударды:

1. Өзінің тұрғыни тіршілігін  білу, ол яғни муниципалдық басқаруға  бағыттайды.

2. Мемлекеттік тапсырысын  қадағалау, сондай көзқарастар. 

«Еркіндік теория қатынасы»  деп аталып кетті. Еуропада ХІХ  ғасырда  кеңінен тараған. Бұл теорияның  негізіне жүктелсек, ол өзінің табиғаты бойынша тәуелсіз, олар мемлекеттік  тармағына қалыптаспаған. Одан бұрын  қалыптасқан және өзінің жұмыстары  мен еркінше мәселесін қабылдай алады.  Кейінірек 1835 жылы Белинскийдің Конституциясына еркіндік теория қатынасын  қалыптастырған. Сонымен қатар, муниципалдық билікті мойындаған және де оған арналған жеке тармақтары болған.

     «Еркіндік  теория қатынасынан» кейін жергілікті  өзін-өзі басқару теориясы келді.  Осы теорияға көп еңбек сіңірген  ғалым Гирке және Шеффнер. Сонан  соң өз бағытын «мемлекеттік  басқару теориясы» орын алды. Оған еңбек сіңірген ХІХ-ғ-да  неміс ғалымы Штейнам және  Гнелстон болды. Бұл орталық  басқармадан айырмашылығы бұл  жерде шенеуніктер басқармайды,  яғни, өз жерлерін жергілікті  тұрғындары сайлайды. «Мемлекеттік  теория басқармасына» ешқандай  өзгерістер енген жоқ.

Жергілікті өзін-өзі басқару  феноменіне түсіну өте қиын. Ғылымда  жергілікті өзін-өзі басқару осы  күнге дейін реттелген жоқ. Қазіргі  авторлар осы мәселені зерттеуде, бірнеше  түсінік қалыптасты. Ғылымда көп  таралған бір түсінік бойынша  жергілікті өзін-өзі басқару азаматтың  құқығы болып саналады. Сол халық  жергілікті мәселелерді өздері шешу керек. Үкімет жергілікті өзін-өзі басқаруды  мойындай отырып, осымен жергілікті биліктің жұмысын қадағалай отырып, өзінің қызығушылықтарын реттеп отырады. Өте  жиірек басқару формасын ұсынады, сол жүйеге сүйене отырып, тұрғындар өздерінің құқығын, сонымен қатар әдет-ғұрпын, тарихын қорғай алады. Олар сол жергілікті жердің салт-дәстүрлері, тарихы бойынша жергілікті өзін-өзі басқару қалыптасады. Жергілікті өзін-өзі басқару ұйымы мемлекеттің ажырамас территориялық құрылымы. Сонымен қатар жергілікті өзін-өзі басқару өздеріне мынадай жауапкершілікті алады:

1. Муниципалды жұмыстар
2. Мемлекеттік құрылым жергілікті өмірдегі сұрақтардың шешілуін белгілі дәрежеде қысқарта отырып қатысады.

Жергілікті өзін-өзі басқарудың жергілікті халықы өз биліктерін өздері іске асырады, демократиялық мемлекет және азаматтық қоғамның жоғары дәрежелі дамуы адамдардың күнделікті өміріне  қатысады. Сондай-ақ, адамдардың демократиялық  бойынша өсуін, халықтың өркендеуін, өзін-өзі қалыптасуын, тануын, өзіндік  қызмет жасауын қадағалайды.

, жергілікті өзін-өзі  басқару – бұл жергілікті жердің  билігін орнату және халықтың  өзіндік, яғни өз еркімен шешім  қабылдауы. Басқа мемлекеттерде  жергілікті ұжымдар мемлекеттің  тікелей араласуына байыпталады.  Жергілікті өзін-өзі басқару   деген жүйе бұл жақта мүлдем  қарастырылмаған немесе тағы  да солармен қатар параллельдік  мемлекетке бағынатын ұжымдар  болуы мүмкін. Жоғарыда қарастырылған  деректерде жергілікті деңгей  мемлекеттік басқару немесе жергілікті  мемлекеттік басқаруын айтады. Мемлекеттік  басқарумен салыстырғанда жергілікті  жерде, жергілікті өзін-өзі басқару  халықтың қалауы бойынша жүзеге  асырылады, яғни жергілікті сайланған  ұжымдар мен (жергілікті өзін-өзі  басқару ) немесе мемлекеттік  басқару жергілікті жерде деген  термин бір сөзбен «муниципалдық  басқару» деп аталынады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің қалыптасу мәселелері

 

1. Бәріне де мәлім ең жоғарғы демократия мемлекеттің тұрақтылығы жергілікті өзін-өзі басқару жүйесі болып табылады. Осыған бағына отырып азаматтық инцативасы және қоғамдық келісім қалыптасты.

2. Жергілікті өзін-өзі басқару  құқықтың негізі біздің мемлекетте Қазақстан Республикасының Конституциясында қойылған және одан басқа бірнеше заң жобасында бекітілген. Бірақ маңызды бөлігі нақты айтылған нормалары бүгінге дейін толық жасалмаған. Бұл жағдай әлі жергілікті өзін-өзі басқарудың бір жобаға келмегенін айтамыз.

3. Жергілікті өзін-өзі басқарудың жоққа шығарудың басқа мәселесіне мыналар жатады:

1) ұжымның бөлігін құрайтын, анықтайтын жергілікті өзін-өзі  басқарудың жоқтығы;

2) және оның жобасын  толық түсінуінің  жоқтығы;

4. Біздің пікіріміз  бойынша жергілікті өзін-өзі басқару — бұл ерекше мемлекеттің элементі болып табылады, және ол мемлекеттің ұжымына бағынбайды. Ал оның басқа ісі жергілікті халықтың жағдайын жасау. Сондай-ақ, жергілікті өзін-өзі басқару институты ең маңызды жобасы ретінде қарастыруы керек және азамат пен қоғам сондай-ақ, мемлекет барлығымен бір жүйеде байланысты болуы керек. Соның ең ортасында адам тұруы қажет. Өзінің талаптары мен қажеттілігіне жергілікті өзін-өзі басқару институтының құрылымы барлық қоғамдық экономикалық, экологиялық және басқа мәселелерді шешуге белсене қатысуы керек.

5. Жергілікті өзін-өзі басқару тағайындаған адам, жергілікті тұрғындардың жағдайын қарастырады және оның территориясын қорғайды, олардың керектілігін қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, тілектерін, яғни қоғамның барлық жағдайын қарастырады. Бірақ заң түрінде жергілікті өзін-өзі басқару халықты толық билігіне алуға тыйым салу қажет. Ол үшін заңды түрде жергілікті өзін-өзі басқаруды қамтамасыз ету, сайлау науқанын қамтамасыз ету, нақты өздерінің заң жобасын енгізу және жергілікті өзін-өзі басқаруды ұжымдық   тағайындау.

6. Жорғарыда айтылғандарды ескере отырып, «концепциялық шектеу қою өкілеттік деңгей, соның арасында мемлекеттік басқару және бюджеттік  аралас қатынасты орнату».

Біздің көзқарас мынадай, жергілікті өзін-өзі басқаруын ұйымдастырушыларға нақты талап қою. Қазақстан Республикасындағы  жергілікті өзін-өзі басқару жобасын  енгізу ең басты мақсат. Әрбір адам өзінің тұрақтылықты жерінде өз құқығын  қорғай алады.

7. Жергілікті өзін-өзі басқару заң жобасы жүзеге асырылса, мынадай принциптерді қоюға болады:

— демократизациялық принцип;

— субсидарлық принцип;

— департаментализациялық принцип;

— территориялық принцип;

— өзіндік принцип.

8. Жергілікті өзін-өзі басқару заң жобасының ең қиыны мемлекеттік басқаруды бөлу және жергілікті өзін-өзі басқару жобасы мемлекеттік тұрғыда бір сатыда келу.Бұл үшін бұл жобаның мемлекеттік минималдық стандарт енгізу қажет:

а) мемлекет басқаруды нақты  жергілікті өзін-өзі басқару жүйесіне бөлу;

б) заңның шынайылығы;

в) қатаң тәртіпті, бұйрықтыорындау.

9. Бұл жобаны қабылдау үшін мынадай мәселелерді шешу қажет:

1) мемлекеттік және орталық  басқармалардың қайталандырмау;

2) нақты жергілікті өзін-өзі  басқарудың өкілеттік ұжымына  шектеу қою;

3) мемлекеттік басқарымға  шектеу қою;

4) толық басқару мехнизм  орнату шағын ауылдарды, райондарда  бұл шараны Қазақстанның демократизацияға  байыпталған жаңа реформа деп  тануға болады  [5].

Сонымен, бұл бағытта біздің қолдан не жасалынады:

1. Қазақстан Республикасы Конституциясына байланысты барлық үлгі стандартына сәйкес болу қажет;

2. мемлекеттік басқарым өзінің жүйелік жағына барлық жағынан нарықтың экономикалық талабына сай болуы қажет.

3. Әкімдерді сайлауға толық жағдай жасалған. Үстіміздегі жылдың тамыз айында эксперименталдық тұрғыда Қазақстан қалалары Алматы мен Астанада сайлау өтеді. Сонан соң ауылдық, селолық, райондық сайлауын 2007 - жылға дейін өтуін қарастырады.