Басшылық пен билік

1. Қабілеті орташа адамдарда жұмысты жек көрушілік сезімі басым болады. Олар әйтеуір ебін тауып, содан қашқақтауға тырысады.
2. Адамдарда осындай қасиет басым болатындықтан оларды бақылау, жазалау анықтамалары, қорқыту анықтамалары жұмыс істеуге мәжіліс ету. Осындай күш-жігер жұмсау нәтижесінде, ұйым мақсатына жету қажет.
3. Қабілеті орташа адамдар өзіне басшылық етуі тиіс деп санайды. Олар жауапкершіліктен тайсақтайды. Оларда атаққұмарлық деген онша байқалмайды.

Автократ  - өктемшіл басшы өз өкілдігін барынша қолданады шешім қабылдағанда қарамағындағыларға еркіндік бермейді.

Автократ сонымен қоса өз билігіндегі барлық жұмысқа түгелей  басшылық етіп, жұмысты орындауды  қамтаммасыз ету үшін психологиялық  қысым көрсету тіпті қорқыту  мүмкін.

Либерал (демократ басшы ) Y теориясы бойынша мынадай қағиданы ұсынады.

1. Адамға ойнау немесе демалу үшін ақыл-ой  мен дене күшін жұмсау соншалықты қажет.
2. Ұйым мақсатына жету үшін сырттанбақылау және жазамен қорқыту күш-жігерді жұмылдырудың бірден бірі құрамы емес.

Мақсатты шынайы түсінген адамдар өзін-өзі бақылап, өзіне - өзі басшылық ете алады.

3. Мақсатқа берілгендік соған жетуге байланысты мадақтау қызметі
4. Қабілеті орташа адамдар тиісті жағдай болғанда, өзіне жауапкершілік алып қана қоймай, соны орындауға тырысады.
5. Көз алдында елестете білу тапқырлық және ұйымдық проблеммаларды іскерлікпен шешу. Адамдарда көп кездесетін белгінің бірі.
6. Қазіргі өнеркәсіп революциясы жағдайында орта буынның интелектуалдық потенциялы мен қабілеті жарым-жартылай ғана пайдаланады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІІ Адамдарды  басқару және топтарды басқару.

 

1. Басшылар мен бағыныштылар: Өндіріс ұйымның нышандарында (кәсіпорындарда) жүзеге асырылады. Осындай кәсіпорын ұжымының ұймдық, экономика және заңды дербестігі, нақты міндеттері болады. Мақсатқа жету үшін ұжым ұйымдасуы, әрі басқару органы болуы керек.  Өндіріс процесін басқаруды үйлестіру үшін әкімшілік құрылым жасалып онда ұжым мүшелері сызықты және басшылық деңгейі бойынша араласады. Осы құрылым бойынша адамдар басшыларға және бағыныштыларға бөлінеді.

   Басшылар тобы: (командалық) басшылардан және олардың тікелей бағыныштыларынан тұрады. Әрі бағыныштыларына бұйрық беруге құқығы бар, ал бағыныштылар оны орындауға міндетті.

   Ұжымдағы қызмет қарым-қатынасын бейнелейтін құрылым әлеуметтік психологияда ресми топтар деп аталады. Ресми топ термині белгілі бір әрекеттеуді, жүріс-тұрыс стилін аңғартады әрі ұжым мүшелері де басшыдан осындай қасиеттің болуын талап етеді. Басшылар өз ісін жеке білу, ұйымдастырушылық және педагогикалық ерекшеліктерін талап етушілігі принципшілдігі адамдарға көңіл аудара білушілігі ынталылығы т.б. қасиеттерінің болуы ұжымды ойдағыдай басқаруына ықпал етеді.

2. Ресми және бейресми топтар:

Ресми топ: (құрылым) басшының өз еркімен құрылады адамдардың өзара  әрекет қылуы басшының жарлығымен болмайды. Бейресми топтың (құрылымының) пайда  болуыда басшының бұйрығымен құрылмайд. Мұндай бейресми топтар мен бастықтың  санасуына тура келеді, өйткені олар жеке адамға және қызметтердің жұмыстағы  жүріс тұрысына күшті ықпал етеді. Кез келген ұжымда адамның қарым-қатынас  жасауы ортақ мүддені ойластыру  бір-біріне құрмет көрсетуіненемесе бірін-бірі сынап мінеуі табиғи нәрсе, әрі мұның  өзі ешбір ережеде, нұсқауда көрсетілмейді.

Бірінші қарым-қатынас.

   Бұл бірін-бірі құрметтеуден ортақ мүддеден сыйластықтан туындайтын достық бауырластық байланыс. Мұндай қарым-қатынас адамның өзіне қажетті болғандықтан пайда болады және де оның өзі жұмыс бабына, ұжымдағы психологиялық ақуалға ықпал етеді.

   Басшы шешім қабылдарда ұжымдағы осындай бейресми құрлым мен санасуға ақылдасып кеңесуіне тура келеді. басшымен бейресми топ арасындағы қарым-қатынас неғұрлым алшақтаған  сайын ұжымдағы байланыс соғұрлым күрделене, шиеленісе түседі.

   Ұжымның бейресми құрылымына адамдар арасындағы қарым-қатынасты дайындауда, ұжымда болып жатқан жағдайларға терең үңілуге социометриялық зерттеулер (социометрияның негізін қалаушы америкалық ғылым Дж. Морено) едәуір көмек береді. Социометрияның түсінігі  (социо) – жолдас (метрия) - өлшеу. Мысалы: мынадай сұрақ қойылады: Сіз кіммен бірге жұмыс істегіңіз келеді? Сіз бос уақытыңызда кіммен өткізгенді қалайсыз? – топқа келуінің басты себептері: Құрылымында болу сезімі, өзара жәрдемдесу бірін-бірі қорғау тығыз қарым-қатынаста болу. Бейресми топтың жұмыс тиімділігі мынадай факторға тәуелді, мөлшері, құрамы топтық нормасы топтасқанда келіспеушілігі, статусы және ондағы мүшелерінің қызметтік ролі.

   Құрам дегеніміз: жеке адамының проблема шешудегі пікілері мен көзқарасының үйлесімділігі.

Топтық норма былайша  жеткізіледі 

1. Ұйым үшін мақтаныш сезімі
2. Мақсатқа жету
3. Табыстылық
4. Ұжымдық еңбек
5. Жоспарлау
6. Тапсырушылар мен қарым-қатынас
7. Адалдықты қорғау

 

   Топтың ұйымшылдығы – топ мүшелерінің бір-біріне көңіл бөлу топтық пікірлестік жеке адамдардың көзқарасы, ойы бір жерден, шығатын иектес, көңілдес болуы. Топ бірлігін, ұйымдағы ауызбірлін сақтауы топ мүшелеріндегі келіспеушілік адамдар арасында ірікті тудырады, сондықтан бұған жол бермеу керек.

   Ұйымдағы немесе топтағы кез-келген және адамның жеке статусын қызметі бойынша лауазымдық орны, кабинетінің орналасуы жеке автомашина, секретарша, көмекші болуы, білімі, таланты, тәжірибелілігі бойынша айқындайды бұл факторлар топтағы адамның статусын көтеруін немесе кемітуі мүмкін. Топтың тиімді жұмыс істеуін айқындайтын шешуші фактор, мұндағы мүшелерінің іс - әрекетіне байланысты. Топ тиімді жұмыс етуі үшін оның мүшелерінің ынта ықыласы жұмысқа деген дұрыс көзқарасы қажет. Топтың қалыпты жұмыс істеуі үшін 2 бағыт ұсынылады.

1. Мақсатты бағыт рөлі мұнда топ міндеттерін таңдау және оны орындау мүмкіндігін ойластыру көзделеді.
2. Сүйемелдеуші бағыт рөлі мұнда топтың іс-әрекетін сүйментеу мақсаты қойылады. Американдық басқарушылар мақсатты рөлдік, ал жапондықтар мақсаттық және сүйемелдеуінің рөлдерді орындайды.

    Топтағы іс-әрекеттің түрлері:

• мақсатты рөлі, мәлімет іздестіру, пікір жинау, мілімет алу, пікір айту, талқылау үйлестіру, көтермелеу өлшемдерді белгілеу орындаушылық сезімін білдіру.