Басқарушылық ой эволюциясы

 Жергілікті  басқаруды толық жетілдіру механизмдері . Өзін-өзі басқару әкімшілік - территориялық бірліктерде халықпен  төрт жылға сайланушы кеңестер  арқылы жүзеге асады. Білім  беру сұрақтарымен, әлеуметтік қызметтермен, қоғамдық қауіпсіздікпен, баспана  , транспорт және т. б. айналысатын  жергілікті басқару жүйесінде  2 млн . жуық адам жұмыс істейді,  соның ішінде білім беру облысында  қырық пайыз. Орталық министірліктер  және ведомтстволар жергілікті  органдарды недәуір мөлшерде, ең  алдымен қаражаттық сферада (олардың  қаражаттық қорларының сексен  бес пайызы орталықтандырылған  ретте түседі ) бақылайды. 

 Жергілікті  басқару органдарының бастықтары  және қызметкерлері өз қызметінде  ұлттық мінез-құлық кодексін басшылыққа  алу тиіс. 1997 жылы қоғамдық өмір  стандарттары комиссиясы жергілікті  өкімет органдарының әрбіріне  Ұлттық кодексті негізге алып  өз мінез-құлық кодексін өңдеуді  ұсынды . Ақпарат беру сұрақтарында, мердігерлер және демеушілер  арақатынасына, саяси бейтараптық  және басқаларына ең аз стандарттар  бөлінген жергілікті бастықтарға  арналған кәсіптік кодекстерге  ерекше назар аударылған 

1998 жылғы үкімет  жергілікті басқаруды жаңарту  туралы демократия дамуына және  жұмыс нәтижелілігін жоғарылатуға  бағытталған құжаттар қатарын  жариялады. Сонымен бір уақытта  халыққа арналған сапалы қызметтерді  қамтамасыз етуіге жауапты жергілікті  өкімет органдарының қызметі  негізінде жаңа принциптерді  қосатын « жақсы құндылық »  концепциясын мақұлдады . 

 Жергілікті  басқаруды толық жетілдіруге  тырысу көптеген каналдармен  іске кіріседі , бірақ негізгі  назар келесі сұрақтарға бөлінеді: 

- жергілікті  ұйымдардың жұмысына сапамен  басқарудың әртүрлі үлгілерін  енгізу; 

- қоғамдық секторлардың  барлық топ өкілдерінен құрылатын  25 жергілікті секторлар кіретін  ұлттық ақпараттық жүйенің сапамен  дамуы ; 

- жергілікті  ұйымдардың прогресшіл тәжірибелілерін  таратуға және инновациялық ойларды  сүйемелдеу үшін интернет мүмкіншіліктерін  қолдану; 

- қазіргі заман  тәжірибесін зерттеуге және ұйымдардың  жақсы жұмыс көрсеткіштерін салыстыру  жобасын орындау. 

 Жергілікті  өкімет органдарының қызмет сапаларын  жоғарылату үлгілері арасында (сапа  схемаларының) ең кең таралған : 

- «жұмыста басымдық»  үлгісі, стратегиялық құндылықтарға  тұрақты бағытталған ұйым мүмкіншіліктерінің  өзара байланыстарына және қызметі  нәтижелеріне негізделген, жұмыс  нәтижелілігін жоғарылатуға көмектеседі  ; 

-«Хартия белгісі  »- өзін-өзі бағалау және тексеру  негізде олардың қызметтерінің  сапасын жоғарылатуды ынталандыру  мақсаттарында қоғамдық сектор  мекемелерін марапаттау жүйесі; 

-«Қызметкерлерге  инвестиция»-оқуға құралдарна және  қызметкерлердің дамуына салымдар  салу нәтижелілігін жоғарылатуға  бағытталған ұлттық стандарттар  және әдістемелер; 

- «ISO - 9000» үлгісі - жұмысшы процестердің және құжат  айналымын нәтижелілігін сапаны  басқару негізінде қамтамасыз  ететін әдіс; 

-«жергілікті  басқаруды толық жетілдіру бағдарламасы»-  мамандар тобымен зерттеу негізінде  оның органдарының жұмысының  әлсіз және күшті жақтарын  бағалау процесі. 

1999 жылы осы  үлгілердің қолдану тәжірибесін  әртүрлі құрылымдарда жалпылау  және үкіметке нәтижелерін мәлімдеуге  тиісті арнайы топ құрылған. Негізгі  мақсат - жергілікті басқару органдарының  өз қызметін бағалауына көзқарасын  өзгерту және олардың назарын  жұмыстағы жаңа құндылықтарды  ұғынуға және дамытуға шоғырландыру : 

- тұтынушыларға  бағытталу және ақырғы нәтижелер  ; 

- әрқашанда  өз ісін ұштау және жаңалышылдық  енгізу;  

- шешім қабылдауға  қызметкерлерді араластыру;  

- ақпаратты  талдау негізінде процесстерді  басқару;  

- стратегиялық  көзқарас;  

- ішкі бөлімшелер, сондай ақ сыртқы ұйымдар арасында  серіктестіктің дамуы;  

- ұзақ уақыттық  жоспарлау;  

- жұмыс нәтижесіне  ұжымдық жауаптылық, уақыт факторын  есепке алу.  

Қолданылатын  сапа үлгілерін жақсылап қарастырайық. «Жұмыста басымдық» үлгісі басқару  сапаларын қарастыратын Европа қорымен  дайындалған. Ол эмпирикалық негізде 10 жыл ішінде жасалған. Жергілікті мекемелер әрекетін және жаңа құндылықтарды ендіру нәтижелілігін жан-жақты бағалауға мүмкіндік беретін тоғыз элемент (критерийлер) ерекшеленеді. Басқаша айтқанда, ұйымның іс-әрекеті (мүмкіншіліктері) және оның жұмысы нәтижесінде не алынғандығы зерттеледі. Негізгі критерийлердің өзара байланысы 2 суретте көрсетілген.  
 

Осылайша, « жұмыста  басымдыққа » жету үшін тұтынушыларға, сондай ақ қызметкерлер мен бүтін  қоғам үшін нәтижелерге жету қажет. Оны саясат пен стратегияны құруды, қызметкерлерді, ресурстар мен процесстерді басқаруды қамтамасыз ететін, серіктестік  қатынасты орнататын басшылық арқылы жүзеге асыру мүмкін. Бұл үлгіні жергілікті ұйымдардың іс-әрекетін тексеруде  қолдану олардың басым және әлсіз  жақтарын, жақсартуды талап ететін сфераларын анықтауға және қажетті  шараларды қолдануға мүмкіндік  береді. Сонымен қатар, ол қызметер сапасы мен жұмыс нәтижелілігін  жоғарылатуда маңызды өзін-өзі бағалауға  мүмкіндік туғызады, приоритеттерді анықтауға көмектеседі және басқа  ұйымдармен салыстыруға 

негізқалайды.1,2 
 
 

Ұйым мүмкіншіліктері  Жұмыс нәтижесі 
 

 Инновациялар  және оқыту 
 

Қызметкерлер 

Қызметкерлерге  арналған нәтиже 
 
 

Саясат және стратегия 
 

Тұтынушыларға арналған нәтиже 
 

Серіктестік және ресурстар 
 

Қоғамға арналған нәтиже 
 
 

1 сурет «Жұмыста  басымдық» үлгісі

Қорыта келе, «Жұмыста басымдық» үлгісін қолдану  өкіметтің жергілікті органдарына  «Жақсы құндылықтар» концепциясын іске асыруға қол жеткізеді. Қоғамдық қызмет көрсеткендегі даму және стратегиялық мақсаттар мүмкіншілігі байланысын күшейтіп, тұтынушыларға назар шоғырландыруға, жақсартуды талап ететін аймақтарды анықтауға, қойылған мақсаттардың орындалуын мінездемелейтін көрсеткіштерді жасауға, ұйым іс-әрекетін мониторингілеуге, жаңартулар мен қызметкерлерді оқытуды қолдауға, өзін-өзі бағалау негізіндегі  өзгерістер енгізудегі жауаптылықты жоғарылатуға мүмкіндік береді . 

Тұрғындарға қызмет көрсетумен байланысты, оның ішінде жергілікті басқару органының қоғамдық сектор ұйымының жұмысының жоғары сапасы үшін қолдаудың ерекше үлгісі бірегей  ұлттық «Хартия белгісі» сыйлығы  болып табылады. Ол министрліктер  кабинетімен 1992 жылы бектілген және және конкурстық негізде беріледі. Конкурсқа қатысу үшін өз қызметіңнің  сапасын бағалайтын 12-беттік форманы  толтыру (әдетте осындай процедураға 25-30 күн кетеді). 

Бұл мәртебелі  сыйлыққа ие болу үшін ұйымдарға іріктеудің үш кезеңінен өту керек. Бірінші  кезеңде көрсетілетін қызметтердің 10 критерий бойынша бағалауы өтеді:  

1) анық жасалған  стандарттар;  

2) ашық және  толық ақпарат;  

3) консультация  және халықпен кері байланыс;  

4) таңдау мүмкіншілігі  және қызметтер жетімділігі;  

5) қызмет пайдалылығы  және азаматтар хұқығын сыйлау;  

6) қызмет жеткілікті  сапалы болмаса апелляция мүмкіндігі; 

7) ресурстарды  тиімді пайдалану;  

8) жаңашылдық  енгізу; 

9) қызмет провайдерлерімен  бірлескен жұмыс;  

10) тұтынушылар  қанағаттануының деңгейі. 

Екінші кезеңде  эксперттер берілген мәліметтердің  дұрыстығын тексереді. Үшінші кезеңге  қызметтерді жақсарту кепілдемелері  және ең жақсы мекемені марапаттау шешімі кіреді. 

Таңдау және «Хартия белгісі» сыйлығын марапаттау механизмі конкурсқа қатысушыларға  келесі мүмкіншіліктер береді: 

- олар көрсететін  қызметтерді ең жақсы ұйымдар  жұмыс стандартымен салыстыруға  ; 

- өз жұмысының  деңгейі жайында эксперттер мәліметін  алуға; 

- жалпыұлттық  мойындауға қол жеткізіп, абыройын  бекітуге; 

- қызметкерлердің  адамгершілігі мен қызығушылығын  жоғарылатуға; 

- жұмыс нәтижесін  жақсартуға (зерттеулер көрсеткендей, 97% конкурстың жеңімпаз ұйымдары  мен олардың сыйлық алмаған  79% қатысушылары артынан өз істерін  ұштауға шаралар қолдануға шешім  қабылдайды). 

«Қызметкерлерге инвестиция» ұлгісі өз құрамы бойынша  ұлттық стандарттар мен ұйым мақсатына  жетуге арналған қызметкерлерді оқыту  және дамытуға нәтижелі қаражат салу әдістерін құрайды. Бұл стандарттар  төрт принципке негізделеді:  

- жоғарғы басшылықтың  қызметкерлердің профессионалды  дамуына қатысты міндеттемесі;  

- жүйелі қызметкерлердің  оқытуға, дамытуға қажеттілігін  зерттеу және қажетті жұмыс  жоспарын жасау;  

- қызметкерлердің  жеке дамуы мен оқуын ұйымдастыру;  

- ұйым қызметкерлеріне  инвестиция нәтижелігін бағалау.3,4,5 

Бұл жүйені әр типтегі  ұйымдарға енгізу 6 айдан екі жылға  дейін созылуы мүмкін. Оны қолданудан пайданы ұйым, сондай-ақ қызметкерлердің  өздері де алады. 

Келесі схема  бойынша жұмыс жасау ұсынылады. Ең алдымен жергілікті оқу қоғамы стандарттары жайлы керекті ақпарат  табу қажет, содан кейін салыстырмалы талдау жүргізу және стандарттар  мен нақты жағдай арасындағы айырмашылықты  бағалау, қызметкерлерді дамыту жоспарын жасау, оны іске асыру, бар стандарттар  негізінде қызметкерлерге инвестиция нәтижелілігін бағалауды қамтамасыз ету қажет. 

«ISO – 9000» үлгісі жергілікті басқару органдарында оларды стандарттау және құжат айналымын  жақсарту негізінде процессерді  жетілдіруге көмектеседі. Ол 143 елде 270 мыңнан аса ұйым қолданатын басқару  жүйесінің ұлтаралық сапа стандарты  болып табылады. Оның ішіндегі 60 мың  ұйым Ұлыбританяда және олардың әрекетін ұлтаралық стандарттармен салыстыруға, анықтама құралдары мен жұмыс  сапасын жақсарту әдістемелерін  жасауға мүмкіндік береді. 

 Бірінші кезеңде  процедураларды стандарттау жұмысы  жүргізіледі. Ол ресми құжаттарда  көрініс табады. Кейін процесстерді  сертификациялауды тәуелсіз бағалау  және стандарттармен салыстыру  жүргізіледі. Осындай бағалауды  Ұлыбританияда сауда және өндіріс  министрлігі қарамағында жұмыс  істейтін Аккредитация қызметі  жүргізеді. Аккредитация еркін,  одан өткендерге ұлтық аккредитация  белгісін пайдалануға болады. Бұл  азаматтарға ұйым тәуелсіз мекеме  бектіткен, әлемдік стандарттарға  сай, сапалы қызмет көрсететіндігін  көрсетуі тиіс. Содан кейін жыл  сайынғы ежегодные аудиторлық  тексеру жүргізіледі.  

 «ISO – 9000»  үлгісін ендіру 6-9 ай алады, Сол  уақытта ұйымдар үш құжатты  дайындауы тиіс:  

- сапа облысындағы  саясат; 

- сапа стандарты  бойынша анықтама;  

- процедуралар  бойынша жұмыстық нұсқаулықтар.  

Бұл жүйе уақыт  пен ресурсты тиімді пайдалануға, қызметтерді  жетілдіруге және тұтынушыларды  қанағаттандыру деңгейін көтеруге, қызметкерлер тарапынан жұмысқа қанағаттану, ұйымның беделінің көтерілуіне  септігін тигізеді. Бұл жұмыста Британдық  стандарттар институты үлкен  маңызға ие. 

 «Жергілікті  басқаруды жетілдіру бағдарламасы»  әдетте «Жақсы құндылықтар »  концепциясын іске асыру жұмысының  бастапқы кезеңінде қолданылады.  Оның мақсаты жергілікті өкімет  органдарына өзгерістер бағытын  анықтауда және жетілдіруді қажет  ететін аймақты орнатуда осы  концепция мәні туралы кең  пікірталас тудыру.