Терроризм-казакстанда

Сондай-ақ Қазақстан Республикасы өз азаматтарының  қауіпсіздігін қамтамасыз етуге  ба­ғытталған терроризмге қарсы  күрестің құқықтық базасының берік  қалыптасуына да бар кү­шін салуда. Атап айтқанда, Қазақстан Республикасында «Терроризм және басқа да экстремизм мен сепаратизм көріністерімен күрес жөнінде ұзақ мерзімге арналған Мемлекеттік бағдарлама» ережесіне сәйкес халықаралық терроризммен және экстремизммен күрес бойынша жақын және алыс шетелдермен өзара ықпалдасу жұмыстарын ұдайы жүргізіп, бұндай келеңсіз жағдайлардың алдын алудың бірлескен шараларына белсенді атсалысуда. 

Бүгінгі таңда терроризммен күресті жалғастыруда халықаралық және өңірлік ынтымақ­тастықты тереңдете түсу қажеттігін ШЫҰ басым бағыт ретінде қарастырып отырғанын атап өткен жөн. Атқарылған осындай нәтижелі істердің бірі ынтымақтастықты тұрақты түрде үйлестіріп отыратын формалды емес форум құру туралы келісім болды. Осы мақсатта жасалынған нақты қадам ШЫҰ-ы ауқымында 2002 жылдың соңында болашақта атқарылатын іс-шаралардың мақсатты бағдарламасы ретінде «Терроризммен күрес Хар­тиясының» қабылдануы болды. 

Сонымен континенталды қауіпсіздікті қамтамасыз етуге ықпал ететін құрылым ретінде  ШЫҰ-ның қалыптасу тәжірибесін атап өтуге толық негіз бар, сонымен бірге мұндай институтты азиялық аймақ аясында да мүмкіндігінше жүзеге асырудың мәні бүгінгі таңда айрықша болып отыр. 

Шанхай  Ынтымақтастық Ұйымының құрылу сәтінен  бастап, бұл ұйымның қызметінде ай­мақтық қауіпсіздікті қамтамасыз ету құрамының белсенді бола түсуіне байланысты, АҚШ пен оның НАТО бойынша одақтастары болып табылатын елдер тарапынан Антитеррорлық коалиция күштері Ауғанстандағы талибтерді басып-жаншыған соң, ШЫҰ-ның болашағына деген кәдімгідей күмәнмен қараушылық байқалды. Осы тұста Қазақстан Республикасының дипломатиясы Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы құрылуының шынайы мақсаты мен міндеттерін батыстық елдерге түсіндіруде үлкен рөл атқарды. Сол кезеңде Ресей Федерациясы мен Қытай Халық Республикасын батыстық елдер аталған ұйымда жетекші рөлді иемденеді, ал, бұл елдер батыстық қауіпсіздік құрылымдарына по­тенциалды стратегиялық бәсекелес болып табылады деген «қырғи-қабақ» соғыстың идео­логиялық сарқыншақтарынан арыла алмаушылықтан туындаған көзқарас ара-тұра бой көрсетіп қалатын. Тіпті батыстық саясаткерлер ШЫҰ құрылу барысында «кімге қарсы дос­тасып жатырсыздар» деген өздерінің жүректерінің түпкірінде жатқан ойларын ашық білдірген де болатын. Міне, осы сәтте Қазақстан өзінің ұстанған көпвекторлы саясатының шын мәнін көсете білді. Батыс елдері дипломаттары мен қазақстандық дипломаттардың арасында болған бірнеше пікір алмасулардан кейін олардың күмәні біршама сейілді. Се­бебі, тәуелсіздігіне небәрі он жыл толған жас Қазақстан өзінің нақты істерімен әлемдік саясат пен халықаралық қатынастарда орны мен беделі бар мемлекетке айналып үлгергендіктен батыстық әріптестер біздің елімізге үлкен сеніммен қарады. 

Оның  үстіне Санкт-Петербургтегі 2002 жылғы  маусым кездесуі ШЫҰ-ның болашағына қатысты пессимизмді сейілткендей болды. Осы саммиттің алдында ғана Ресейдегі Үндістан елшісінің ШЫҰ-ына кірудің болашағы зор екендігі жөнінде пікір білдіргенін атап өтуге болады. Жарты ғасырдан астам уақыт бойы әскери-саяси блоктардың қандайы болмасын оларға қосылудан бойын аулақ салып келген Үндістанның бұндай ұмтылысы ШЫҰ-на жаңа қырынан қарауға көп себін тигізді. Мұндай жағдай жүзеге асып, Үндістан бұл ұйымға қосылушылардың қатарын толықтыратын болса, онда ШЫҰ-ның шын мәніндегі аймақтық қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз етуді көздейтін құрылым екендігіне батыстық елдердің көзі жете бастамақ. Содан бері ШЫҰ өзінің қызметінің үш құрамдас бөлігі – қауіпсіздік саласы, экономикалық және гуманитарлық ынтымақтастық салаларын берік ұстана отырып, әсіресе, қауіпсіздік саласында негізгі ба­сымдықтарының бірі ретінде терроризммен, сепаратизм және экстремизммен күресті күшейте түсуінің арқасында жаңа түрдегі халықаралық аймақтық құрылым болып қалыптасқандығын дәлелдеп берді. 2010 жылы ШЫҰ-дағы төрағалық Қазақстан Респуб­ликасына өтті. 

2011 жылдың 15-маусымында Астанада Шанхай  ынтымақтастық ұйымының он жылдығына  арналған мерейтойлық саммит  өтті. ШЫҰ мүше-мемлекеттер ұйымның  он жылдық қызметінің қорытындысын  шығарды және бұл ұйымның болашақтағы  даму мә­селелерін талқылады.  ШЫҰ-на мүше-мемлекеттер саммит қорытындысы бойынша «Астана декларациясын» қабылдады.  

Астана  декларациясында, «ұйымның басым бағыттары  алдағы уақытта қауіпсіздік, эко­номика және халықтың әл-ауқатын жақсарту саласындағы ынтымақтастық болып  қалатындығы тағы да қуатталды. Сонымен қатар «Астана декларациясында» «өткен жыл­дардағы ұйым қызметіндегі жетістіктерді негізге ала отырып,  мүше-мемлекеттер өзара келісім, өзара тиімділікке қол жеткізу, тең құқылық пен, өзара кеңесу, көп салалы мәдениеттерді құрметтеу, бірлесе отырып дамуға ұмтылу, ШЫҰ құжаттарының негізгі мақ­саттары мен қағидаларын өзара ақылдасып іске асыру саласындағы ынтымақтастықты әрі қарай нығайтуға ниетті» екендігі атап өтілді. 

Айта  кетерлік жайт Қазақстанның ШЫҰ-на төрағалығы уақытында осы ұйым аясында 110 іс-шара өткізіліп, маңызды құжаттар даярланды. Атап айтқанда, есірткі мен қарудың заң­сыз айналымына, трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа, заңсыз көші-қонға қарсы күрес, сонымен қатар қорғаныс, төтенше жағдайлардың зардаптарын жою мен оларды болдырмау және халықаралық ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету бағытындағы барлық ұстанымдар келісілді. Бұның барлығын ЕҚЫҰ-дағы өзінің төрағалығын нәтижелі қорытындылаған Қазақстан Республикасының ШЫҰ-на төрағалық етуіндегі кезекті дипло­матиялық жеңісі деп бағалауға болады.   
 
 
 
 
 

Террор  – алуан түрлі кейіпте көрініс  беретін, халықаралық ауқымда қатер  төндіретін аса қауіпті және алдын  ала болжауы қиынға соғатын күрделі  құбылыстардың біріне айналып бара жатқаны жасырын емес. Уақыт өткен  сайын террорлық әрекеттердің де түрлері көбейе түсуде. Сарапшылардың пікірінше, террор негізінен әлеуметтік мәселелерден басталатын жанжалдардан, ұлтаралық және діни шиеленістерден, есірткі трафигі мен ұйымдасқан қылмыстардан, заңсыз қару-жарақ саудасынан туындайды. Сонымен қатар, адам құқықтарының сақталмауы, кедейшілік, тағы басқа да проблемалар террорлық идеологияның таралуына қолайлы жағдай туғызады. 

Қазақстан басшылығының дінаралық, конфессияаралық  және этносаралық қатынастарда жүргізіп келе жатқан салмақты да салиқалы саясатының нәтижесінде елімізде терроршылдықтың жайылуына түрткі болатындай ішкі алғышарттар жоқ. Дегенмен, қазіргі кезде өзге мемлекеттермен қатар, Қазақстан үшін де терроршылдықтан төнетін қатердің өзектілігі күн тәртібінен түспек емес. 

Халықаралық қоғамдастық пен өңірлердегі саяси-экономикалық және әлеуметтік мәселелердің өзара тәуелділігінен туындап жатқан терроршылдықтың жаһандану үрдісін назарға алатын болсақ, бұл қауіп-қатерлер нақты және шынайы түрде көрініс табатыны байқалады. Өйткені, бұл қатерлер негізінен сыртқы фактор­лардың ықпал етуінен қалыптасуда. Олардың ішіндегі ең бастысы – Орталық Азия­ның бірқатар елдері мен Ауғанстандағы саяси жағдайдың тұрақсыздығы. Екіншіден, “әл-Каида” жетекшілік ететін кейбір шетелдік терроршыл ұйымдардың Орталық Азия өңірімен бірге, Қазақстанға да көз тігулерінің көрініс бере бастағандығы. 

Себебі, соңғы жылдары еліміздің азаматтарын  терроршылдық іс-қимылдарға тарту әрекеттері, сондай-ақ терроршылардың ел аумағын  қылмыстық қуғындаудан бой тасалау  мақсатында пайдалану оқиғалары орын алуда. Сонымен қатар, конфессиялық төзімсіздік пен зорлық-зомбылыққа үндейтін радикалды діни идео­логияның, оның ішінде олардың интернет желісі арқылы кеңінен таралуы үлкен алаңдаушылық туғызып отыр. Осындай өзекті проблемаларға байланысты еліміздің ұстанымы айқын: ол – саяси, экономикалық, діни және басқа себептерге қарамастан, кез келген сипаттағы, кез келген көріністегі терроршылдық әре­кеттерді айыптайды, оған қарсы күрес жүргізуді елдің басым бағыттарының бірі деп есептейді. 

Қазақстан аталған қауіп-қатерлерге қарсы күрес мәселелерін ұжымдасқан негізде шешудің дәйекті де сенімді жақтаушысы әрі қатысушысы болып келеді. Осыған орай еліміз терроршылдықтың жолына тосқауыл қоюды ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің маңызды басымдықтарының қатарына қойып отыр. Бұл бағытта қолға алған және жүзеге асырған іс-шаралары да аз емес. Мысалы, Қазақстан соңғы жылдары терроршылдықтан келетін қауіпті бейтараптандыру және осы саладағы халықаралық ынтымақтастықты нығайтуға бағытталған мақсатты да жүйелі құқықтық, ұйымдастырушылық, сондай-ақ практикалық шаралар қабылдады. 

Қазіргі кезде елімізде біртұтас антитеррорлық  саясат жан-жақты талдаудан өткізіліп, бүгінде ол жүзеге асырылуда. Соның  негізінде ішкі саяси тұрақтылық, этносаралық және конфессияаралық  келісім қамтамасыз етілді. Терроршылдыққа қарсы күрестің құқықтық тетіктері жетілдіріліп, терроршылдықтың кез келген көріністерін бастапқы сатысында-ақ анықтау және оны жою, осылайша өңірде қауіпсіздікті қамтамасыз ету шаралары қарастырылды. Оның ішінде, сондай-ақ қауіп-қатерді мүмкіндігінше болдыртпау және оның алдын алу мәселелері де бар. 

Дер кезінде  қабылданған осындай шаралардың нәтижесінде Қазақстан аумағына террорлық күштердің енуіне жол  берілмеді. Мысалы, соңғы екі жылдың ішінде шекаралас мемлекеттердің құзырлы органдарымен бірлесіп әрекет етудің арқасында “Әл-Каида” ұйымына кіретін “Ислам жихат одағы” мен “Түркістан ислам партиясы” терроршыл ұйымдары бөлімдерінің қызметі тоқтатылды. Сонымен қатар, еліміз терроршылдыққа қарсы күрес саласындағы халықаралық міндеттемелерін ойдағыдай орындап келеді. Өткен кезең ішінде сот органдарының шешімдерімен Қазақстан аумағында 14 шетелдік ұйым терроршыл деп танылып, олардың қызметіне тыйым салынды. Сондай-ақ “Хизб-ут-Тахрир” партиясының қызметі де экстремистік бағытта екендігі анықталып, жұмыстары тоқтатылды. Ал 2006 жылы Қазақстан бастамасымен “Орталық Азия моджахедтерінің жамааты” атты ұйым терроршы ретінде БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің ортақ тізіміне енгізілген болатын. 

Жалпы, 2004-2008 жылдар аралығында Қазақстан  Республикасының Жоғарғы Соты мен Астана қаласы сотының шешімдерімен “Әл-Каида”, “Асбат әл-Ансар”, “Мұсылман- ағайындылар”, “Боз гурд”, “Талибан” қозғалысы, “Орталық Азия моджахедтерінің жамааты”, “Шығыс Түркістанның ислам партиясы”, “Өзбекстан ислам қозғалысы”, “Түркістан ислам партиясы”, “Конгра-Гел”, “Лашкар-и-Тайба”, “Әлеуметтік реформалар қоғамы”, “Шығыс Түркістанды азат ету ұйымы” және “АУМ Синрике” ұйымдары терроршыл ұйымдар деп танылды. 

Әлемдік қоғамдастықты алаңдатып отырған  терроршылдықты ауыздықтауға қажетті құқықтық талаптарды орындаудың маңызы ерекше. Осыны ескере отырып, біздің еліміз бүгінде БҰҰ-ның терроршылдыққа қарсы күрес жөніндегі 13 әмбебап конвенцияларының барлығына қосылған. Ал 2008 жылғы мамыр айында Қазақстан Ядролық терроршылдықтың көріністерімен күрес туралы халықаралық конвенцияны ратификациялады. Бұдан бөлек еліміз өңірдегі қауіпсіздікті нығайту мақсатында ШЫҰ және ТМД ауқымында қабылданған бірқатар келісімдерді де ратификациялады. Сонымен бірге, 2009 жылы Ұжымдық қауіпсіздік шарты ұйымы аясында Жедел әрекет етудің ұжымдық күштері туралы келісімге қол қойған болатын. Аталған құрылымның міндетінің қатарына терроршылдыққа қарсы күрес те кіреді. Қазіргі кезде Жедел әрекет етудің ұжымдық күштерін құруға қатысты ұйымдастырушылық аспектілерінің барлығы тиісті нормативтік құқықтық актілермен реттелген. 

Бүгінде Қазақстанның терроршылдықпен күрес  саласындағы ұлттық заңнамалары  біртіндеп жетілдірілу үстінде. Террорлық қауіп-қатерлерге қарсы  тұрудың барлық аспектілері дерлік заңнамалық сипатта бекітілген. Террорлық іс-әрекеттерге бару, лаңкестік пен экстремизмді қаржыландыру және насихаттау үшін қылмыстық жауапкершілікке тарту қарастырылған. Бұл іс-әрекеттердің құқықтық негіздері “Терроризмге қарсы күрес туралы” (1999 жылғы) және “Экстремизмге қарсы күрес туралы” (2005 жылғы) заңдарда нақты көрсетілген. Сонымен қатар, өткен жылы “Заңсыз жолмен табылған табыстарды заңдастыру және терроризмді қаржыландыруға қарсы күрес туралы” Заң қабылданды. Осы заңға сәкес арнайы уәкілетті орган – Қаржы министрлігінің Қаржылық мониторинг комитеті құрылды. Комитеттің тікелей міндеті – “лас” ақшаны заңдастыруға қарсы күресумен қатар, бұл құрылым террорлық іс-әрекеттерді қаржыландырудың ықтимал арналарын анықтау жұмыстарымен де айналысады. 

Қазақстан террорлық әрекеттердің таралуын тежеу мақсатында ұлттық, діни және этностық қайшылықтардан арылуға, әлемдік қоғамдастықтың бірлігін нығайтуға бағытталған іс-әрекеттердің  стратегиясын әзірлеу ортақ міндетке айналуы қажет деп есептейді. Себебі, халықаралық терроризмге қарсы күрес барысындағы жетістіктерге біртұтас әлемдік қоғамдастықтың келісілген кешенді талпыныстары­ның нәтижесінде ғана қол жеткізуге болады. Оны ЕҚЫҰ-ның Іс басындағы төрағасы, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік хатшысы – Сыртқы істер министрі Қанат Саудабаев осы жылдың 14 қазанында Астанада өткен ЕҚЫҰ-ның терроризмнің алдын алуға қатысты халықаралық конференциясында сөйлеген сөзінде де атап өткен еді. 

“Халықаралық  террор ұлтты, дінді және шекараны таңдамайды, – деген болатын сонда ЕҚЫҰ-ның  Іс басындағы төрағасы. – Терроризмге қарсы саясатты тиімді жүзеге асыру кешенді шаралар қолдануды қажет етеді. Онда әскери-саяси, экономикалық-экологиялық және гуманитарлық аспектілер қамтылуы тиіс”. Ал біздің еліміз ауыр зардаптарға соқтыратын террорлық сипаттағы қылмыстардың кез келген түрімен күресті өрістетеді және қолданыстағы заңнамалар аясында оған қатысты тиісті шаралар қабылдауды жалғастыра беретін болады.