Инвестициялық жобалар

2007 жылы «2008 – 2010 жылдарға арналған жалпы сипаттағы ресми трансферттер туралы» жаңа Заңның жобасы әзірленетін болады, бұл орта мерзімді кезеңге арналған субвенциялар мен алулардың мөлшерін бекітудің тұрақтылығын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Бұл өңірлердің салықтық әлеуетін ұлғайтуда жергілікті атқарушы органдардың қызығушылығын және жергілікті бюджеттерді қалыптастыру мәселелерінде жергілікті өкілді және атқарушы органдардың дербестігін арттырады. Салық салынатын базаны кеңейтуге олардың қосқан үлесінен алынатын барлық қосымша кірістер жергілікті бюджеттерде қалады және өңірлердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында жергілікті атқарушы және өкілді органдардың қалауы бойынша бөлінетін болады.

Өңірлердің бюджеттік қамтамасыз етілуін теңестіруге, Конституция кепілдік берген мемлекеттік қызметтерге халықтың тең қол жеткізуін қамтамасыз етуге бағытталған бюджеттік алулар мен субвенцияларды есептеудің жаңа әдістемесі әзірленетін болады, яғни өңірлерді төмен бюджеттік қамтамасыз етуден республикалық орташа деңгейге көтеру ұйғарылып отыр.

Мемлекеттік қаржылық бақылау жүйесін жетілдіру әзірленген Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі мемлекеттік қаржылық бақылауды дамыту тұжырымдамасына сәйкес жүзеге асырылады. 

Мемлекеттік сатып алу жүйесін одан әрі жетілдіру ұйғарылып отыр. Осыған байланысты негізгі міндеті мемлекеттік сатып алуды сапалы, тиімді және уақтылы жүргізу болып табылатын «Мемлекеттік сатып алу туралы» Заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Заңның жобасы әзірленді.

Атап айтқанда, қоғамдық бірлестіктердің өкілдеріне конкурстық өтінімдері бар конверттерді ашу кезінде конкурстарға бақылаушы ретінде қатысу мүмкіндігі енгізіледі.  Бұдан басқа, электронды мемлекеттік сатып алу жүйесін дамытуға ықпал ететін және мемлекеттік сатып алуды жүзеге асыру барысында сыбайлас жемқорлық іс-қимылдардың деңгейін төмендетуге әсер ететін электронды мемлекеттік сатып алу ақпараттық жүйесінде жұмыс істеу шарттары белгіленеді.

Қазақстан Республикасының мемлекеттік борышты басқару жүйесі қайта қаралатын болады. Мониторинг мемлекеттік борыш бойынша ғана емес, өзіне мемлекет қатысатын ұлттық компаниялар мен акционерлік қоғамдардың борыштық міндеттемелерін қамтитын бүкіл мемлекеттік сектор бойынша да жүргізілетін болады.

Мемлекеттік борышты басқару жүйесін жетілдіру жөнінде шаралар кешенін қабылдау үшін мемлекеттік борышты басқару жөніндегі тұжырымдама әзірленетін болады. Тұжырымдамада мемлекеттің басым қатысуымен ұлттық және акционерлік қоғамдардың борыштарын қоса алғанда, бүкіл мемлекеттік сектордың борышын ескере отырып, борышты басқару стратегиясы, мемлекеттік борыш құрылымы мәселелері, сондай-ақ жергілікті атқарушы органдардың борыштық міндеттемелерін реттеу мәселелері және мемлекеттік борышты басқарудың ұйымдық негіздері көрініс табады.

Үкімет тарифтік саясат тиімділігін арттыруға зор назар аударатын болады. Бұл үшін тарифтердің айқындылығын қамтамасыз ету жөнінде шаралар қабылданатын болады, табиғи монополия субъектілерінің қызметтеріне, экономика секторларына тарифтердің әсер етуін бағалау модельдері әзірленеді, монополия субъектілерінің қызметін бақылау және сараптау тетіктері жетілдіріледі.

Ақша-кредит саясаты және қаржы секторын дамыту саласында инфляция процестерін реттеу тиімділігін арттыру, валюталық реттеуді кезең-кезеңмен ырықтандыру, банктердің сыртқы қарыз алуын жанама реттеу құралдарын жетілдіру, сондай-ақ қаржы жүйесіндегі бәсекелестікті ырықтандыру мен арттыру, оның орнықтылығы мен айқындылығын қамтамасыз ету негізгі міндет болып табылады.

Инфляция процестерін реттеу бөлігінде Үкімет пен Ұлттық Банк инфляцияның монетарлық та, монетарлық емес те жақтарына әсер ету шараларын қабылдайтын болады.

Үкімет пен жергілікті атқарушы органдар тарапынан әлеуметтік-экономикалық дамудың орта мерзімді жоспарының индикаторлары шеңберінде табиғи монополиялардың тауарлары мен қызметтеріне бағаны өсірудің сақталуына қатаң бақылау орнатылатын болады, мұнай өнімдерінің, астықтың, электр энергиясының, көлік және байланыс қызметтерінің бәсекелес ішкі нарықтарын дамыту үшін жағдай жасалады. Сондай-ақ ішкі нарықты қанықтыру үшін тауарлар мен қызметтер өндірісін ұлғайту ынталандырылатын болады.

Ұлттық Банк негізгі бағдары инфляция деңгейі болып табылатын ақша-кредит саясаты шеңберінде банк жүйесінің өтімділігін реттеу арқылы ақша ұсынысының шамадан тыс кеңеюін тоқтату жөніндегі қызметті жүзеге асыратын болады.

Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі қайта қаржыландыру ресми ставкасын қоса алғанда, ақша нарығындағы ахуалға және инфляция деңгейіне қарай өз операциялары бойынша ставкаларды реттейтін болады. Ставкалар дәлізін белгілеу жолымен сыйақының нарықтық ставкаларына Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің әсер етуін арттыру жөніндегі жұмыс жалғасатын болады.

Валюталық реттеу саласында валюталық режимді одан әрі ырықтандыруға, капитал қозғалысына байланысты тәуекелдерді реттеуге жаңа тәсілдерді әзірлеуге бағытталған саясат жалғасатын болады.

Сыртқы экономикалық операциялар жөніндегі ақпараттық база жетілдірілетін болады, бұл 2007 жылдан бастап валюталық операцияларды жүргізудің рұқсат ету тәртібінен кейінгі мониторинг пен іріктемелі бақылау жүйесіне тиімді көшуді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Бұл ретте валюталық режимді ырықтандыру жөніндегі одан арғы шаралар 2007 жылғы 1 қаңтардан бастап валюталық операцияларды лицензиялауды жоюды, сондай-ақ сыртқы сауда келісім-шарттарында белгіленген мерзімге қарай валюталық түсімнің қайтарылуын талап етуді белгілеуді көздейді, бұл валюталық операцияларды жүзеге асыру тәртібін едәуір оңайлатады және сыртқы экономикалық қызметке қатысушылардың шығындарын қысқартады.

Банктердің сыртқы қарыз алуын шектеу жөніндегі жұмыс жалғасады. Валюталық тәуекелді бақылау мақсатында болашақта әрбір шетелдік валюта бойынша банктердің ашық валюталық ұстанымының лимиттері төмендетілетін болады. Бұл шара банктердің валюталық тәуекелін төмендетуге және сыртқы қаржы рыноктарында банктердің валюталық қарыз алуының өсуін бәсеңдетуге мүмкіндік береді.

Шығынды өтімділік проблемасының өзектілігін төмендету үшін ең аз резервтік талаптарды есептеу тетігін одан әрі жетілдіру ұйғарылып отыр. Сондай-ақ валюталық өтімділік нормативтерін және сыртқы қарыз алудың ең жоғары лимитін белгілеу мәселелерін қайта қарау ұйғарылып отыр.

Бұдан басқа, банк секторындағы жүйелік тәуекелдерді барынша азайту жолдары қарастырылатын болады.

Банктік бизнес айқын, жоғары сараланған болуы, жаңа технологияларды және клиенттерге қызмет көрсету әдістерін белсенді енгізуі үшін қаржы секторында бәсекелетікті одан әрі ырықтандыру және арттыру үшін шаралар қабылданатын болады.

Шетелдік банктердің қызметі үшін алынып тасталған шектеулерден басқа олардың қаржылық орнықтылығын қамтамасыз етуге арналған шарттар сақталған кезде Қазақстанның аумағында олардың филиалдарының қызметін шешу ұйғарылып отыр.

ЕҚ талаптарына сәйкес шетелдік банктердің тарапынан бәсекелестікті дамыту үшін отандық нарыққа олардың кіруі туралы шешім қабылдау кезінде бағалауы ескерілетін рейтингілік агенттіктердің тізбесі кеңейтілетін болады.

Банк секторында айқындылықты қамтамасыз ету мақсатында шоғырландырылған қадағалау, меншік иелерінің құрылымы, қосылма тұлғалармен қарым-қатынастар бөлігінде банктердің заңнама талаптарын орындауын қамтамасыз етуге бағытталған банктік қадағалау рәсімдері жетілдірілетін болады.

Бұдан басқа, жүзеге асырылып қойған іс-шаралардан басқа банктік емес ұйымдарды дамыту үшін:

шағын кредит беру ұйымдары үшін кредит берудің ең жоғары мөлшерін ұлғайту;

кредиттік серіктестіктерге жаңа қатысушыларды тарту тетігін оңайлату;

«Қазпочтаның» халыққа қаржылық қызметтер көрсету жөніндегі мүмкіндігін кеңейту ұйғарылып отыр.

Инвестициялық банкинг саласында бәсекелестікті қамтамасыз ету үшін бағалы қағаздар рыногына кәсіби қатысушылар – инвестициялық портфельді басқарушылар, атап айтқанда, оларға банктік қарыз операцияларын жүзеге асыру құқықтарын беру есебінен жүзеге асыратын операциялар кеңейтілетін болады.

Сондай-ақ коммерциялық ұйымдармен қатар мемлекет қатысатын қаржы ұйымдарының қызметін реттеуді бір уақытта қамтамасыз ету кезінде олардың санын қысқарту мүмкіндігін қарастыру қажет.

Банк секторын ырықтандыру жөніндегі шаралар банктердің өңірлік қана емес, халықаралық бәсекеге қабілеттілігін де арттыруға әкелуге тиіс, бұл Қазақстанның ДСҰ-ға алдағы кіруіне және оның сауда-экономикалық байланыстарын кеңейтуге байланысты аса өзекті.

Сондай-ақ корпорациялық басқару мәселелерін реттейтін заңнаманы жетілдіру жөніндегі жұмыс жалғасатын болады.

 Үкімет аграрлық саясат саласында оның салаларының өнімділігінің өсуі мен табыстылығы және отандық өнімдердің ұлттық бәсекелестік артықшылықтарын дамыту негізінде агроөнеркәсіп кешенін орнықты дамытуды қамтамасыз етуді басты міндет деп санайды.

Бұл үшін Үкімет өзінің жұмысын бірнеше бағыттарда құруды жоспарлап отыр.

Біріншіден, күш-жігер АӨК ұлттық бәсекелестік артықшылықтарын дамытуға бағытталатын болады.

Біздің аграрлық сектордың бәсекелестік күресте табысты пайдаланылуы мүмкін бірқатар артықшылықтары мен елеулі іске асырылмаған әлеуеті бар. Бұл – шикізат өндіру мен оны өңдеуге арналған салыстырмалы жоғары емес шығындар; өндірістің ішкі тұтыну көлемінен айтарлықтай асып түсуі; әр түрлі табиғи-климаттық аймақтардың болуына негізделген алуан түрлі өнім өндіру әлеуеті; өндірістік қуаттың, мүмкіндіктері, шикізат өндіру саласындағы бизнестің белсенділігі.

Ықпалдасу резервтерін пайдалану негізінде өнімнің өнімділігі мен сапасы өсуінің, технологияларды жетілдірудің және жабдықтарды жаңғыртудың катализаторы кластерлік өзара қарым-қатынастарды дамыту болады.

Екіншіден, АӨК-ті индустрияландыруды жүзеге асыру қажет. Бұл АӨК салаларын техникалық және технологиялық жаңғырту, егу алаңдарының құрылымында өтімділігі жоғары дақылдардың үлесін арттыру, мал шаруашылығын өнеркәсіптік негізге көшіру, ғылыми қамтамасыз етуді күшейту және инновациялық әзірлемелерді енгізу арқылы қамтамасыз етілетін болады.

АӨК-ті индустирияландыруды жүргізу үшін дайындық кезеңі ретінде Үкімет ауылдық кооперацияны ынталандыру және ірі фермерлік шаруашылықтар құру жөнінде жұмыс жүргізуді жоспарлап отыр.

Үшіншіден, АӨК инфрақұрылымы одан әрі дамытылатын болады. Азық-түлік тауарларының қауіпсіздігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін  ұтымды жүйе құру жоспарланып отыр, бұл ДСҰ-ға кірудің басты шарттарының бірі болып табылады. Бұл ретте бірінші жоспарға елдің толық ветеринарлық және фитосанитарлық салауаттылығын қамтамасыз ету мәселесі көтеріледі.   

АӨК өнімдерінің сапасын бақылау және қауіпсіздігінің тәуекелдерін бағалау жүйесін жаңғырту аса маңызды сәт болып табылады. Оны шешу үшін қазіргі заманғы техникалық регламенттер мен стандарттарды әзірлеу және енгізу, АӨК субъектілерінің сапа мен қауіпсіздік менеджментінің халықаралық жүйесіне көшуін қамтамасыз ету, мамандандырылған зертханалар желісін құру және оларды халықаралық нормалардың талаптарына сәйкес қажетті жабдықпен жарақтандыру ұсынылып отыр.

      Сондай-ақ АӨК-тің қаржылық және сақтандыру инфрақұрылымын дамыту алда тұр. Ауыл шаруашылығы өндірісіне кредит беру, кепілдік беру және оны сақтандыру көлемін, сондай-ақ ауыл тұрғындарына көрсетілетін қаржылық қызметтердің түрлерін кеңейту көзделуде.

      Ауылдық ақпараттық-консультациялық орталықтар желісі арқылы маркетингілік ақпарат беру жөніндегі тегін қызметтер тізбесін кеңейту, ауыл шаруашылығы білімдерін, алдыңғы қатарлы технологиялар, ғылым жетістіктері мен инновациялар туралы ақпаратты тарату және беру жүйесін дамыту, ауылдық тауар өндірушілердің қаржылық-техникалық консалтингі жүйесін қалыптастыру жолымен АӨК субъектілерін ақпараттық-маркетингілік және консультациялық қамтамасыз етуді жақсартуды қамтамасыз ету қажет.

      Бұдан басқа, арнайы жабдықталған дайындау-сатып алу кооперативтерінің тармақталған желісін құру арқылы тауарларды өндірушіден тұтынушыға дейін жылжытудың айқын жүйесін түзу қажет.

      Төртіншіден, бұл АӨК өнімдерінің нарығын мемлекеттік реттеу және елдің азық-түліктік қауіпсіздігін қамтамасыз ету.

      Мұндай шаралардың қажеттігін ауыл шаруашылығы өнімдерінің өндірісі көлемінің маусымдық ауытқуы және тиісінше азық-түлік тауарларының ішкі нарыққа әрқилы жеткізілуі көрсетіп отыр, бұл өз кезегінде, бағалардың күрт ауытқуының және инфляциялық процестердің себебі болып табылады. Бұдан басқа, өндіріс көлемінің және қолданыстағы өткізу нарықтарының теңгерімсіздігі орын алып отыр.

      Бұл факторларды ниверлеу үшін Үкімет әлемдік практикада таралған сатып алу және баға интервенцияларының тетіктерін пайдаланады, ауыл шаруашылығы өнімдерінің дамыған көлік-логистикалық және ақпараттық инфрақұрылымы бар коммуналдық көтерме нарықтарын құрады, биржалық сауданы дамытады.

      Бұл шараларады іске асыру агроөнеркәсіптік кешен өнімдерінің ішкі, сол сияқты халықаралық нарықтарда да бәсекеге қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік береді.

 Технологиялар мен инновациялар саласындағы тиімді мемлекеттік саясат елдің бәсекеге қабілеттілігін арттырудың түйінді факторларының біріне айналуы тиіс. Үкімет отандық, сондай-ақ шетелдік ғылыми әлеует пен технологияларды пайдалану негізінде бәсекеге қабілетті соңғы өнім жасауды қамтамасыз ететін ашық үлгідегі инновациялық жүйені одан әрі қалыптастыру үшін шаралар қабылдайтын болады.

      Технологиялар мен инновациялар саласындағы мемлекеттік саясат қысқа мерзімді кезеңде мынадай ережелерге негізделе отырып жоспарлануы тиіс:

1.       Мемлекет «озық технологиялар импортын» қолдау есебінен, сондай-ақ Қазақстанда операция жасайтын ірі корпорациялармен ынтымақтастық арқылы экономиканың нақты секторы салаларының технологиялық базасын жаңғыртуды қамтамасыз етуге тиіс, бұл болашақта инновациялық бағдарламалар үшін негізге айналуы тиіс.