Сақтандыру нарығының түсінігі мен мәні және атқаратын функциялары

    Осы бағдарламадан  күтілетін нәтижелер:

• ұлттық сақтандыру индустриясының тұрақтылығы мен сенімділігін бекіту;
• жеке сақтандыруға деген сұранысты қалыптастыру;
• сақтандыру нарығының қазіргі заманға сәйкес инфрақұрылымын қалыптастыру;
• халықтың сақтық мәдениет деңгейін жоғарылату;
• міндетті сақтандырудың тиімді жүйесін құру;
• сақтандыру аясындағы кадрлық әлеуетті жақсарту;
• жаңа сақтандыру өнімдері мен технологияларын енгізу;
• сақтандыру қызметтеріның сапасын жақсарту;
• сақтандыру нарығының қатысушыларын қадағалау мен реттеудің тиімділігін жоғарылату.

    Нарықтың негізгі  көрсеткіштерін, соның ішінде нарық  сыйымдылығын арттыру және шетелде  қайта сақтандыру үлесін төмендетуді  ынталандыру мақсатында Қаржы  нарығын реттеу және қадағалау агенттігі сақтандыру ұйымдарының капитализациялаудың үш жылдық жоспарын дайындады. Сонымен қатар, осы бағдарламаның мақсаты болып сақтандыру ұйымдарының жеткіліктілігінің негізгі көрсеткіштерін әлемдік стандарттарға сәйкестендіру табылады. Бұл өз кезегінде ұйымдардың қаржылық жағдайын нығайтуға және сақтанушылардың тарапынан сенімділіктің жоғарылауына көмегін тигізеді. Жаһандану және интеграция жағдайларында эффективті сақтандыру секторы жалпы инвестициялық қызықтылығы жағынан да, жеке ірі жобаларды жүзеге асыру жағынан да тиімді. Кешенді түрде сапалы сақтандыру қор нарықтарындағы қаражаттардың шоғырлануына, арзандау несие ресурстарын тартуға және шетел компанияларымен келісім-шарт жасасуға көмегін тигізеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.  САҚТАНДЫРУ  НАРЫҒЫН   ДАМЫТУ   ЖОЛДАРЫ

3.1 Сақтандыру  нарығының   қызмет етуінің  шетелдік   тәжірибесі

 

Қазіргі  әлемде капиталды  орталықтандыру және концентрациялау  процесi сақтандыру iсiнде де жүрiп  жатыр. Экономиканың басқа саласында iс жүргiзетiн, iрi корпорациялармен байланысы бар күштi сақтандыру  монополиялары құрылуда. Олар әлемдiк сақтандыру нарығына бақылау жасап, ондағы сақтандыру сыйлықтарын басқарады. Әсiресе дамыған елдерде осындай акционерлiк сақтандыру қоғамдарың саны көп. Акционерлiк сақтандырудың үлесi сақтандыру операцияларында әртүрлi:әсiресе µлыбритания, Германия, Франция да көп, ал АІШ-та аз, себебi онда iрi акционерлiк сақтандыру компаниялары өзара сақтандыру қоғамы болып қайта құрылған.

      Интернационализм процессi Европалық сақтандыру нарығында орын алған.

      Сақтандыру  нарығында позицияларды жақындастыру, алғашқы кезекте, мүлiктiк сақтандыруда iрi қауiптi жабуға жұмсалады. Шет елдiк клиенттермен сақтандыру келiсiм шартына отыру жағдайлары жақсаруда.

     Бiрақ сақтандыру  нарығын дамытуға жеке кедергiлер де кездеседi. Европалық Экономикалық Қоғамдастық құрылғанға дейiн ақпаратпен алмасу және Европалық Экономикалық Қоғамдастықты ұйымдастыруда қатысушы елдердi таныстыру және дамытуда Европалық Сақтандыру Комитетi құрылды. Алғашында Европалық Сақтандыру Комитетiне 18 елдiң сақтандыру компанияның ұлттық ассоциациясы, сонымен бiрге бақылаушы ретiнде Югославия сақтандыру қоғам ассоциациясы кiрдi. Осы уақыттан бастап үлкен өзгерiстер болды. Бiрiншi жоспарға Европалық Іоғамдастық елдер қызметi шығарылды. Европалық Сақтандыру Комитетi 11жаңа елдер ендi 1993 жылы – Исландия, Кипр және Мальта, кейiн Польша, Венгрия, Чехия және Словакия ассоциациялық мүше ретiнде ендi, ал 1996 жылдан - Словения, Эстония, Литва және Латвия ендi. Қазіргі таңда Европалық Сақтандыру Комитетiнiң 29 мүшесi бар.

    Европалық  Сақтандыру Комитетiнiң 18 салалық  комитеттерi бар. Олар әртүрлi сақтандыру  түрлерiн өзара кураторлыққа бөлген  және жылсайын 200-ге жуық жиналыс  өткiзедi. Европалық Сақтандыру Комитетi  сақтандыру бойынша кеңестiк қызмет  көрсетедi. Жыл сайын отызға жуық, Европалық Сақтандыру проблемасы талқыланатын жиналыстар ұлттық ассоциация iшiнде өткiзiлетiн берiлген тақырыптарға дискуссияның катализаторы болады. Сонымен қатар сақтандырудың техникалық және құқықтық жақтары да қараусыз қалмайды.

         Европалық Сақтандыру Комитетi  жыл сайын өз қызметi бойынша  есеп берiп, Европадағы сақтандыру  жетiстiктерiн сипаттайды.  Атап  өтетiн жағдай, Европалық Сақтандыру  Комитетiнiң қызметi Бiрiккен Европалық  нарықтан тыс жерлердi де қамтиды.  Европалық қоғамдастық ұйымы негiзгi партнер бола тұра, басқа да европалық емес ұйымдар – ОЭСР, Европа кеңесi, ГАТС, халықаралық сауда палатасымен қарым-қатынас жасайды.

     Европалық  экономикалық қоғамдастық сияқты  Азия континентiнде Экономикалық  қоғамдастық ұйымы бар. Оған Иран Ислам республикасы, Пакистан Ислам Республикасы және Турция Республикасы кiредi. 1992 жылы  Бұл қоғамдастыққа Орта Азия және Қазақстан елдерi де кiрдi. Осы қоғамдық шекарасында Туркия, Пакистан, Иран сақтандыру ұйымдары қайта сақтандыру компанияларын құрып бiрiктi. Осыған байланысты Бұл елдердiң өкiлдерiнiң ойынша, барлық сақтандыру нарықтары қайта бiрiгуi тиiс. Осыны талқылау мақсатында Азербайжан, Ауғаныстан, Қазақстан ,Өзбекстан және Тұркмения елдерiнiң қатысуымен жиналыс өттi. Бұл елдерде сақтандыру экономиканың дамуымен қатар жүрдi.

Соңғы жылдары әлемдiк  экономика өсу стадиясында болды. Сақтандыру бизнесiнде маңызды орынды Француз нарығы алады. Ол шет елде өз операцияларының 14тен 20 процентке дейiнгi мөлшерiн жүргiзедi. Франция теңiздiк сақтандыруда үшiншi орын алады және әлемдiк авиациялық тәукелдiң 20 процентiн құрайды. Францияда қайта сақтандыру әлсiз орындардың бiрi едi, соңғы уақытта операциялар көлемi өсуде. Жалпы әлемдiк сақтандыру сыйақысы нарығы бойынша Франция әлемде бесiншi орын алады. Тiкелей операциялар бойынша iшкi нарықтың сыйақысын жинаудың 77 процентiн құрайды.

Швецияның сақтандыру нарығы қызығушылық туғызуда. Швецияда адамға келтiрiлген кез-келген шығын толық  төленедi. Шығынды толтырумен сақтандырушыдан  бөлек конпенсация қызметi айналысады. Шығынды толтыру заңы барлығына қатысты. Шығынды толтырумен қатар мiндеттеменi сақтандыруда кең көлемде қолдануда. Шығын көлемi жәбiрленушiнiң кiнәсiнiң деңгейiн ескере отырып анықталады.

Мiндеттемелер заңына сәйкес, егер шығын адамдарға әуе транспортында келтiрiлсе, жауапкершiлiк әуе көлiгi иесiне жүктеледi.

Швед мемлекетiнiң транспорт  заңына сәйкес автоинспекцияда тiркеуден  өткен кез-келген транспорт құралы мiндеттi тұрде сақтандырылады, егер сақтандырылмаса 1 мың крон айып пул  төлейдi.

Мынандай транспорт құралдары сақтандырылмайды: алынған, пайдалану құқығымен де, жеткiзуге пайдаланылған жазбаша келiсiм шарт негiзiнде әскери мақсатта журген транспорт құралдары.

Швецияда швед сақтандыруынан өтпесе де, егер ол 1959 жылы 20 сәуiрiнен Европалық конвенцияға тiркелсе, швед сақтандыруынсыз тасымалдауына рұқсат берiлген.

     Қазақстан  сақтандыру компаниялары Жапонияның  сақтандыру нарығымен бизнесiне  қызығушылық туғызуда.

    19 ғасыр ортасында  сақтандыру нарығы Жапония аралдарына  да келiп жеттi. Жапонияның сақтандыру бизнесiнiң негiзiн осындағы шетелдiк кемелер салды. Алғаш рет жағалауды µлыбритандықтар игере бастады. Иокогома портында 240 сақтандыру компаниясы бар едi. Отандық сақтандырушылар 1879 жылдан бастап пайда болды. Алғаш рет ”Токио Марина” сақтандыру компаниясы құрылды, қазiргi таңда елдегi ең iрi компания болып есептелiнедi. Сегiз жылдан кейiн “Ясуда” сақтандыру компаниясы пайда болды. Ол өмiрлiк емес сақтандыру бойынша екiншi орынға көтерiлдi.

     1900 Жапонияда  сақтандыру жайлы заң қабылданды. Жүз жыл өтсе де Бұл заңға өзгерту екi ақ рет жүргiзiлдi.

        Сақтандыру компаниясының қызметiн  Жапон қаржы министрлiгi бақылайды. Оның қарамағынан сақтандыру компаниясы ассоциациясы құрылды: өрттен, бақытсыз жағдайлардан өмiрлiк емес сақтандыру автомобильдi сақтандыру

     Жапония  компаниясы экономикалық тұрақты  болғанына қарамастан, шығындарды  азайтып, кiрiстi көбейтуге көңiл бөлiп отыр. Жапонияда жүктi сақтандыру орын алған.

Шетелдік тәжірибе ретінде  мен еліміздің экономикалық, саяси және басқа да қатынастары бойынша серіктес елдерінің сақтандыру нарықтары жайлы айтқым келіп отыр. Осылайша, мен Қытай Халық Республикасы мен Америка Құрама Штаттарының нарықтарын қарастырып өтпекпін.

     Қытай Халық Республикасының сақтандыру нарығы. Сақтандыру нарығы Қытайдың ақша-несие нарығының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Қытай Халық Республикасындағы сақтандыру негізінен мүлікті сақтандыру, азаматтық жауапкершілікті сақтандыру, кепілді сақтандыру және жеке сақтандыру сияқты төрт негізгі сақтандыру түріне бөлінеді. Қазіргі кезде Қытайда сақтандыру компаниялары сақтандырудың 400 түрі бойынша қызмет көрсетеді. Қытайдың сақтандыру мекемелерінің ішінде ерікті және міндетті болып бөлінетін қайта сақтандыру операциялары кеңінен тараған.

Елдің сақтандыру нарығында акционерлік және шетел компанияларының

болғандығына қарамастан, елдің сақтандыру нарығының едәуір үлесін бұрынғыдай мемлекеттік сақтандыру компаниялары бақылап отырады. Мысалы, өмірді сақтандырудың Қытай компаниясының  үлесіне елдегі өмірді сақтандыру көлемінің 52% келеді. Екінші орында “Пинань” компаниясы (24%) тұр. “Тайпинян” компаниясы 11%-ды, ал  “Синьхуа” компаниясы 3,5%-ды бақылайды. Осылайша, қазіргі кезде тек төрт сақтандыру компаниялары ғана Қытайдағы өмірді сақтандырудың 90%-н қолында шоғырландырған.

АҚШ сақтандыру нарығы. Қазіргі  кездегі Америка Құрама Штаттарындағы  сақтандыру нарығы мен бизнесі әлемде ең жақсы дамыған нарық болып  табылады.

     Америка Құрама Штаттарының монополиялары дамыған елдердегі бүкіл сақтандыру нарығының 50%-дан астамын бақылап отырады. Америка Құрама Штаттарында 10 мыңдай сақтандыру компаниялары жұмыс жасайды, олардың 8 мыңнан астамы мүліктік сақтандыруды жүзеге асырады. Америка Құрама Штаттарының әр штатының өзінің сақтандыру туралы заңы және сақтық бақылауы болады, сондықтан да ол жақта бірыңғай сақтандыру туралы заң және сақтық бақылау органы жоқ.

     Әрине, әр штат өзінің жарғылық капиталын, көрсетілетін сақтандыру түрлерін бекітеді, өзіне қарасты сақтандыру ұйымдарына бақылау жүргізеді, сақтандыру қызметін қадағалап, реттейді, брокерлерге, агенттерге және сақтандыру компанияларына лицензиялар береді.

     Америка Құрама Штаттарында сақтандыру ұйымдарының екі типі бар: акционерлік қоғамдар және өзара сақтандыру қоғамдары. Ол жақта мемлекеттік сақтандыру компаниялары жоқ. Компания акцияларын жеке және заңды тұлғалар иеленеді. Америка Құрама Штаттарында тарихи түрде сақтандыру компаниялары арасында өзара сақтандыру қоғамдарының үлесі басым болады деген ой қалыптасқан, бірақ олардың саны акционерлік қоғамдардан әлдеқайда азырақ.

     Ел ішінде сақтандырудың үш типі қалыптасқан:

1. бенефиттер (өмір мен денсаулықты сақтандыру, зейнетақыны сақтандыру, жинақтаушы, автокөліктерді сақтандыру, медициналық сақтандыру және т.б.);
2. жеке мүліктік (бұл жерге құрылыстарды сақтандыру, автокөлікті және азаматтардың өзге де мүлкін сақтандыру жатады);
3. коммерциялық (сақтандырудың барлық басқа түрлері).

     Қазіргі кезде АҚШтың барлық сақтандыру компанияларының активтері 2 трлн доллардай соманы құрайды немесе орта есеппен алғанда әр компанияға 200 млн доллардан келеді. Барлық сақтандырушылар бақыланып отырады. Олардың қызметі : A.M.BEST, Moody S, Standart & Poors сияқты үш консалтингтік компаниялармен талданады. Бұл компаниялар қаржылық жағдайы туралы хабарлайды, сақтандырушылардың қызметі бойынша каталогтар шығарады, сенімділік рейтингін және төлем қабілеттілігі туралы мәліметтерді жариялайды.  

     Жетекші сақтандыру компанияларына “Стейт фарм мьючуэл отомобил иншуранс компани” трансұлттық компаниясы жатады. Бұл компания 1922 жылы Иллинойс штатында негізі қаланып, көлікті, мүлікті, жазатайым уақиғалардан, авиацияны сақтандырумен және қайта сақтандырумен айналысады. Жиналған сыйақыларының көлемі бойынша әлемдегі алғашқы орындардың бірінде.

    

 

 

 

 

 

 

 

 

3.2 Қазақстан  Республикасының  сақтандыру  нарығының   даму          перспективалары

 

Елдің сақтандыру нарығын  дамыту саласында сақтандырудың  бірқатар міндетті түрлері енгізілді,сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қоры, мемлекеттік  аннуитеттік компаниясы, экспорт-импорт кредиттерін сақтандыру жөніндегі мемлекеттік корпорация құрылды, отандық сақтандыру нарығына шетелдің қатысу мүмкіндігі кеңейтілді.

Сақтандыру секторы: мақсаты мен міндетi. Орта мерзімді перспективада сақтандыру нарығын дамытудың негізгі мақсаттары мен міндеттерімыналар болып табылады:

- азаматтардың, заңды  тұлғалардың, мемлекеттің сақтандыруды  қорғаудағы қажеттіліктерін қанағаттандыру  жəне мемлекет экономикасын дамыту  үшін ұзақ мерзімді инвестициялық  ресурстарды шоғырландыру жөніндегі  шараларды əзірлеу жəне іске асыру;

- халықты əлеуметтік  қорғаудың құралы ретінде өмірді  сақтандыруды дамыту міндетті  сақтандыру жүйесін жетілдіру;

- халықтың сақтандыру  ұйымдарына сенімін жəне сақтандыру  қатынастары барлық субъектілерінің  сақтандыру мəдениетін арттыру;