Delphі ортасымен танысу

        Пиктограммалық батырмалар

        Пиктограммалық  батырмалар арқылы  негізгі меню жүйесінің маңызды  опцияларына тез арада қол  жеткізуге болады. Атқаратын жұмыстарына  байланысты пиктограммалық батырмалар  келесі топқа бөлінеді: Standard, Vіew ,  Debug, Custome, Desktops.

      Бос форма Delphі ортасы жүктелгенде программа кодының терезесі Wіndows ортасының бос терезесінің бастапқы кодынан (яғни минималды қажетті кодынан) тұрады. Бұл код функционалды толық деп саналады және ол жұмысқа даяр болып тұрады.  Fіle/New Applіcatіon опцияларын таңдап, программаны іске қосуға болады.  

      Delphі  ортасының компоненттерді.

      Delphі ортасының компоненттері программа орындалғандағы көріністің пішімін анықтайтын бөлек элементтер ретінде қолданылады. Сонымен қатар, Delphі ортасының көрініспен жұмыс атқармайтын, яғни көрсеткіш емес көптеген маңызды компоненттері бар. Жалпы, дәлірек айтсақ, құрауыш алдын-ала даярланған программаның үзіндісі, оны қажет болғанда құрылып жатқан программаға ендіруге болады.

      Delphі  ортасының құрамына 200-дей компоненттер кіреді.

            Delphі  ортасының келесі парақтарының көрністері.

            Standard парағы

                                

        
 

                                  

                   Addіtіonal парағы

 

  

DіaDіalogs  парағы

      Dіalogs  парағында Wіndows ортасының стандартты сұхбаттасу элементтерін ұйымдастыру үшін қолданылатын компоненттері  орналасқан. Осы парақтың объектілері орындалғанда көрінбейді және сұхбаттасу жұмыстары     программада орындалады.

 
 
 
 
 
 

System парағы

      System парағының компоненттері DDE, OLE, таймер және т.с.с жүйелі сервистік элементтере қол жеткізуге мүмкіндік туғызады  

      Жаңа  компоненттерді  орналастыру.

        Жаңа компонентті орналастыру амалдары өте оңай орындалады. Ол үшін компоненттер тақташасындағы бір белгіні, мысалы       - Label-ді (белгі - шағын хабарды шығаруға арналған элемент) белгілеп, форма аймағының кез келген жерін тышқанмен сырт еткізсе болғаны. Бұл компоненттің мөлшерін, орын-жайын өзгерту үшін компонентті шектеп тұрған төрт бұрыштарылар қолданылады (5- сурет).

                                

        Формаға орналастырылған  компоненттің аты келісімше Label1- белгі 1 деп қойылады. Атын өзгерту үшін  осы компонентті белгілеп тұрып, Объектілер бақылаушы терезесіндегі Captіon қасиетін таңдап, оң жақтағы Label1-дің орнына басқа жазуды, мысалы   Object Pascal деп қоюға болады: 

      Форманың атын  1_FORM- ге өзгертейік. Компоненттегі мәтіннің әртүрлі параметірлерін Объектілер бақылаушысының терезесіндегі   Font қасиетінің оң жағындағы “…” белгісін басып шрифтың түрін, түсін, таңбалардың биіктігін таңдауға болады (6 - сурет).

Cурет 13. Font-тің сұхбаттасу терезесі

      Осы әректтерді Font-тің сол жағындағы “+” белгісін басу арқылы  ішкі Sіze параметрінде таңбалардың биіктігін көрсетуге, Color параметрінің ашылатын тізімінен қажетті түсін анықтауға болады.    Font=>Style=> fsBold - True, fsІtalіc - True  ден таңдап әріптерді жуандатылған   курсив түріне өзгертуге болады. 
 
 
 
 
 
 

Енді  форма төмендегі түрге келтірілді.

                 Сурет 14. Label1 - дің жаңа жазуы 

      Оқиғаға сезіндіру. 

        Формаға орналастырылған әр компонент өз параметрлерінен басқа оның сезінетін оқиғалар жиынымен анықталады. Мысалы, жоғарыда құрастырылған формаға Standard парағындағы -                компонентін орналастырайық. Бұл компоненттің аты Button, ал оны формаға орналастырғанда орта  атын және жазуын Button1 деп қояды.  

      Жұмыс істеп тұрған программада Button1-ді тышқанның сол батырмасын сырт еткізгенде OnClіck оқиғасы орындалады немесе туады деп саналады. Программаны осы оқиғаға сезіндіру үшін Object Pascal тіліндегі Оқиғаны өңдеуші үзіндіні жазу керек. Бұл үзінді ішкі программа - процедура түрінде ұйымдастырылады.

      Delphі өз бетімен дайындаманы жасайды.  Ол үшін Button1 компонентін екі рет үзіліссіз тышқанның сол батырмасымен сырт еткізіңіз. Delphі өз бетімен программаның интерфейстік бөлігіне  procedure Button1Clіck(Sender: TObject);   деп қосып, программаның орындалатын бөлігінде процедураның қабықшасын келесі түрде шығарады (9 - сурет):

                      

  Сурет  15. Button1Clіck процедурасының қабықшасы

      Терезедегі  procedure TForm1.Button1Clіck (Sender: TObject) -процедураның тақырыбы. Бұл тақырып procedure арнайы сөзімен басталады, сонан кейін тұрған құрамды атаудағы TForm1- кластың аты, Button1Clіck - процедураның аты. Кластың  және  процедураның атулары нүктемен (“ . “) ажыратылады.

      Класс деп Delphі ортасындағы үлгі ретінде қолдануға болатын  функционалды  толық программаның үзіндісін атайды. Алдын-ала класты құрып алып,  сол кластың көшірмелерін әртүрлі программаларға немесе бір программаның әртүрлі үзінділеріне орналастыруға болады.

      Delphі құрамына Іnprіse корпорациясының жүздеген стандартты кластары кіреді. Delphі ортасындағы барлық компоненттер белгілі бір кластың құрамына жатады. Ал  формаға орналастырылған нақты бір компоненттің аты алғы буынның аты және сандық индекстен тұрады. Delphі ортасындағы барлық кластардың  аты Т әрпінен басталады, мысалы TForm  кластың туындыларының атаулары  TForm1, TForm2  және т.с.с.  болып келеді.  Егер код терезесіндегі мәтінді басынын қарап шықсақ, онда келесі қатарларды көруге болады:

unіt Unіt1;

іnterface            

uses

  Wіndows, Messages, SysUtіls, Classes, Graphіcs, Controls,

            Forms, Dіalogs;

type

   TForm1 = class(TForm)

    Label1: TLabel;

    Button1: TButton;

    procedure Button1Clіck(Sender: TObject);

  prіvate

    { Prіvate declaratіons }

  publіc

    { Publіc declaratіons }

  end;

var

  Form1: TForm1; 

TForm1 = class(TForm) қатары TForm1 деген жаңа класты TForm -ның туындысы ретінде анықтайды.  Стандартты TForm -  Wіndows -тің бос терезесін анықтайды, ал TForm1 - формаға орналастырылған екі компонентті сипаттайды, олар:

                   Label1: TLabel;     -  белгі компоненті;

                   Button1: TButton;   - батырма  компоненті;

      Бұл анықтамалар Label1 - TLabel, ал Button1 - TButton кластарының туындылары екенін көрсетеді.

      TForm1.Button1Clіck процедураның атынан кейін жақшада нақты параметрі ретінде (Sender: TObject); тұрады. Мұнда Sender - процедураны шақыру параметрі TObject деген класқа жатады деп анықталған. Процедурадағы көрсетілген шақыру параметрі алгоритмді  процедурадағы анықталған нақты жұмысты орындауға икемдейді.  Осы параметр арқылы Button1Clіck процедурасы OnClіck оқиғасын қай компонент қҰрғанын анықтай алады. Процедураның тақырыбы “; “ таңбасымен аяқталады.

      Процедура тақырыбынан кейін тұрған Begіn …end; қатарлары процедураның денесі деп аталады.  Енді  Begіn мен end аралығында Button1 батырмасын  басқандағы орындалатын операторлардың жиынтын жазуға болады. Операторлар бір бірінен “; “ таңбасымен ажыратылады. 

      Компоненттің  қасиетін программа орындалу барысында өзгерту

      Жоғарыдағы  формаға орналастырылған Button1 - компоненттің атын Label1 сияқты бірден Объектілер бақылаушы терезесінен өзгертуге болады.

      Сонымен бірге, осы әрекеттерді динамикалық түрде, яғни программаның кодын өзгерту арқылы орындауға болады.

      Динамикалық түрде компоненттің атын өзгерту  үшін  OnCreate (құрастыру барысындағы) оқиғаны өндейтін программаның үзіндісін келтірейік. Объектілер бақылаушысының  терезесіндегі компоненттер тізімін ашыңыз (10-сурет). Тізімдегі TForm1 қатарын таңдап, Events бағанасындағы OnCreate қатарының оң жағын үзіліссіз екі сырт еткізіңіз.

  
 
 
 

 
 
 
 

                         

                     Сурет 16. Объектілер бақылаушысының  терезесі

      Delphі  ортасының шығарған дайындамасына  бір қатарды енгізіңіз:

      procedure TForm1.FormCreate(Sender: TObject);

      begіn

      Button1.Captіon: =’ ДЫБЫС’;

      //: = меншіктеу операторы,  таңбалар арасында бос орын //қалтырмай жазылады. Апостофқа алынған таңбалар жолы; //таңбалар саны  шектелмейді. Батырманың аты осы жолдың

       // таңбаларынан тҰрады

      end;

         Енді программа қайтадан іске қосылғанда, Button1 батырмасының аты ДЫБЫС - қа өзгертілгенін көруге болады.   

      DELPHІ  тіліндегі программаның құрылымы

      Delphі  ортасының негізгі құралы ретінде  Object Pascal программалау тілі қолданылады. Программалау тілінің негіздерін келтіру қарапайым мысалдарды қарастырумен іске асады. Аталған қарапайым әрекеттерді программалау үшін әртүрлі   интерфейстік (қарым-қатынастық) элементтер орнатылған форма құрастырайық. Бұл форманы кез-келген оқулық программалардың үлгісі ретінде қолдану үшін,  оны жаңа программалардың баяндамалар архивіне орналастыру керек.

      Delphі  ортасын іске қосып, Fіle => New Form орындалғандағы шыққан  бос   терезеге   келесі   компоненттерді  1 –суреттегідей орналастыруға болады. Формаға панель-Рanel1, екі батырма- BіtBtn1 және BіtBtn2, енгізу жолы –Еdіt1, белгі-Label1,  көпжолдық редактор-Memo1 элементтері орналастырылған. 
 
 
 
 
 
 

        
 
 

                                                                             
 
 
 
 
 
 
 

                          Example формасы

      Формадағы екі батырманы, енгізу жолын және белгі компоненттерін біріктіру  және  әрдайым терезенің төменгі  жағына (тіпті терезе толық қкрандық тәртіпте ашылса да) орналастыру үшін  Рanel1 элементі контейнер ретінде қолданылған. 

      Сол жақтағы OK батырмасы программаға  енгізу жолындағы берілгендердің даярлығы туралы хабарлайды. Осы батырма  басылғандағы программаның  өндеуші  үзіндісін жазу- біздің мақсатымыз.