Знешняя палітыка ВКЛ (другая палова XIII – першая палова XVI ст.)

ЗМЕСТ 

Уводзіны………………………………………………………………………..….3

1. Каранацыя  Міндоўга 1253 год……………………………………………..….4

2. Першы паход мангола-татараў на Беларусь 1258 – 1259 гг..………………..6

3. Знішчэнне нямецкіх рыцараў Давыдам Гарадзенскім………………….……8

4. Пераможная  бітва з татарамі на Сініх  Водах 1363 г………………………..10

5. Паходы  Альгерда на Маскву 1368 – 1372 гг………………………………...12

6. Крэўская  вунія 1385 г…………………………………………………………14

7. Бітва  пад Грунвальдам 1410г………………………………………………...16

8. Першая  вайна Маскоўшчыны з ВКЛ 1492г…………………………………18

Заключэнне……………………………………………………………………….21

Спіс  выкарыстаных крыніц……………………………………………………..22 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     УВОДЗІНЫ 

     З летапісаў вядома, што прыкладна  з 1235 года недзе паміж Вяллёй і  Нёманам існавала «Літва Міндоўга». Міндоўг захапіў там уладу  ў свае рукі - «пачаў княжыці адзін  ва ўсёй зямлі Літоўскай». Крыху  пазней улада гэтага балцкага князя  пашырылася на сумежныя тэрыторыі Беларусі, найперш на Панямонне - Чорную Русь з гарадамі Новагародак (пазней Наваградак), Ваўкавыск, Горадня, Здзітаў і Слонім. Няма ніякіх сведчанняў гвалтоўнага  падпарадкавання гэтай зямлі. У  Наваградку, які стаў першай сталіцай Вялікага Княства, Міндоўг заняў  княскі пасад са згоды мясцовага  насельніцтва. У гэтым жа беларускім горадзе ён быў ахрышчаны і  каранаваны.

     Пад ціскам Тэўтонскага ордэна вялікі князь  Ягайла мусіў пайсці на хаўрус з  Польшчай. Падпісаная ў Крэве персанальная вунія (пасад вялікага князя і  караля займала адна асоба) адкрывала  просты шлях польскім уплывам на Беларусь, але яна не касавала асобнай дзяржаўнасці Вялікага Княства Літоўскага. У выніку аб'яднання сіл удалося разграміць прускіх рыцараў пад Дуброўнаю (Грунвальдам) ды спыніць нямецкую экспансію на ўсход.

     Але з усходу на дзяржаву насоўвалася вялікая небяспека. Абвясціўшы сябе ўладарамі ўсяе Русі і прыкрыўшыся дактрынай «Масква - трэці Рым», маскоўскія манархі ўзяліся ажыццяўляць свае захопніцкія планы. З канца ХV cтагоддзя Масква развязвала вайну за вайной супраць Вялікага Княства Літоўскага: 1492-1494, 1500-1503, 1507-1508, 1512-1522... Для Беларусі, землі якой цярпелі найбольш, гэтыя войны былі абарончыя. Ваенныя страты, спусташэнні, вываз мясцовых людзей у чужую няволю – усё гэта непазбежна тармазіла развіццё краіны. Цяжар самай працяглай вайны, калі цар Іван Жахлівы заняў паўночную Беларусь, падштурхнуў Вялікае Княства да яшчэ цяснейшага збліжэння з Польшчай, якое спарадзіла новыя праблемы беларускай гісторыі.

     КАРАНАЦЫЯ МІНДОЎГА 1253 

     Пасля аб'яднання летапіснай Літвы з  Новагародскім княствам і ўтварэння  такім чынам новай дзяржавы Міндоўг, хоць быў паганцам, мусіў прыняць  хрысціянства. Паводле Густынскага  летапісу, ужо ў 1246 годзе ва ўласнай  рэзідэнцыі ў Новагародку ён ахрысціўся ў праваслаўе - веру сваіх падданых - беларусаў. Аднак палітычная сітуацыя змусіла Міндоўга па якім часе яшчэ раз змяніць веравызнанне.

     У сярэдзіне ХІІІ стагоддзя Міндоўгу давялося весці барацьбу з незадаволенымі яго вярхоўнай уладай васальнымі князькамі Ердзівілам, Таўцівілам і  Вікінтам. Паўстаўшы, тыя паклікалі  сабе ў падмогу інфлянцкіх рыцараў, рыжскае арцыбіскупства і галіцка-валынскіх  князёў. Гэтак утварылася магутная кааліцыя супроць Міндоўга. Тады ён паставіў на мэце разбурыць варожы блок. Падставай для гэтага стала  суперніцтва паміж Інфлянцкім ордэнам  і Рыжскім арцыбіскупствам. Паколькі апошняе зблізілася з Таўцівілам і ахрысціла яго ў каталіцтва, Міндоўгу лёгка ўдалося знайсці  паразуменне ў Ордэне.

     За  абяцанне прыняць хрысціянства рымскага абраду і аддаць ва ўладанне інфлянцкім рыцарам частку Жамойці ў 1251 годзе  Міндоўг атрымаў падтрымку самога магістра Ордэна і перамог кааліцыю. Гэта быў грандыёзны поспех ягонай палітыкі. Ахрысціўшыся, манарх пайшоў на далейшае збліжэнне з каталіцкім светам, у прыватнасці з Рымам. Рымскі папа Інакент ІV узяўся асабіста апекавацца Міндоўгам - валадаром няхрышчанае  краіны (праваслаўныя не лічыліся праўдзівымі  хрысціянамі).

     Міндоўг стаў асаблівым сынам святога  рымскага Касцёла. Вянцом найлепшых  стасункаў з Захадам была яго  каранацыя: у 1253 годзе ў Новагародку  Міндоўг атрымаў ад рымскага папы каралеўскую карону. Афіцыйна ягонае княства рабілася каралеўствам, што  стварала падставы поўнай стабільнасці ў стасунках з эўрапейскімі дзяржавамі. У 1255 годзе рымскі папа прызнаў Міндоўгавага сына ягоным пераемнікам і дазволіў каранацыю, і гэта яшчэ больш умацавала пазіцыі нашага манарха ў хрысціянскім свеце.

     Аднак гэтакай эўрапейскай арыентацыі Міндоўг трымаўся не доўга. Ужо на пачатку 1260-х гадоў ён разарваў пагадненне з Інфлянцкім ордэнам, а потым  і з папам ды пачаў адкрытую вайну супроць сваіх былых  хаўруснікаў. Што падштурхнула Міндоўга на такі крок? Магчыма, тое, што сам  пачуваўся паганцам і ўсе супляменнікі ягоныя былі паганцы. Магчыма, штуршком была барацьба Жамойці, якую ён аддаваў  Ордэну, супроць улады нямецкіх рыцараў. У кожным разе перамогай каля возера Дурбэ ўлетку 1260 года пачынаецца напружаная барацьба Вялікага Княства Літоўскага з інфлянцкімі і тэўтонскімі  рыцарамі. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     ПЕРШЫ ПАХОД МАНГОЛА-ТАТАРАЎ  НА БЕЛАРУСЬ 1258 – 1259 

     Воляю гісторыі ў 1238-1241 гадах Беларусь не зведала лютасці мангола-татараў. Амаль усе расійскія, а таксама ўкраінскія землі былі спустошаныя і падпарадкаваныя ханам Батыем.

     Не  менш чым двойчы мангола-татары мелі зручную магчымасць заваяваць беларускія землі. Спачатку пад час другога этапу нашэсця, калі яны пустошылі Чарнігаўшчыну. Да Гомеля было зусім блізка, а далей – паўднёва-ўсходняя Беларусь, і шлях туды не меў асаблівых прыродных перашкодаў. Потым гэтакі момант настаў пасля захопу Кіева, у канцы 1240-пачатку 1241 года, калі татары прайшлі па поўначы Ўкраіны і стаіліся пад Уладзімірам Валынскім. Там стаяла блізу 50 тысячаў лепшага войска Батыя, якое адпачывала перад паходам на Польшчу, Вугоршчыну, Чэхію. Гэтакай ардзе трэба было жывіцца, здалёк прывозіць харч. Але нават тады татары не наважыліся пайсці на поўнач, у абшары суседняй Беларусі. Прынамсі, ніякіх верагодных звестак пра такія рэйды няма.

     Чым кіраваліся ардынцы, калі абміналі блізкія  і зусім не бедныя абшары Беларусі? Гісторыкі тлумачылі гэта рознымі  прычынамі. Найчасцей гаварылі, што  мангола-татары не дайшлі да Беларусі таму, што былі моцна аслабленыя барацьбой з расійскімі княствамі. Аднак пад Кіевам Батый меў намнога болей войска, чым пад Разанню. Яго тумены пераможна пранесліся па Еўропе, і калі б не смерць вялікага хана – невядома, чым бы ўсё скончылася.

     Гэтаксама не выклікае даверу думка, быццам татары проста не хацелі ісці ў беларускія лясы пасля ўкраінскіх прастораў: не спужалі ж іх гушчары і багна  Ўсходняй Русі.

     Такім чынам, пакуль невядома, па якіх прычынах Беларусь засталася ўбаку ад Батыевых шляхоў. Між тым гэтая акалічнасць у нашай гісторыі мела асаблівае значэнне для гістарычнага лёсу беларусаў.

     Першае  ўварванне татарскай арды на Беларусь адбылося ажно праз дваццаць гадоў  пасля Батыя. Яно было выклікана  актыўнасцю валадароў Вялікага Княства  Літоўскага на ўсходзе. Калі іх дружыны  пачалі хадзіць на Смаленшчыну, арда занепакоілася. Зімою 1258 – 1259 года на захад Беларусі рушыла вялікае татарскае войска на чале з ханам Бурундаем. Бурундай загадаў удзельнічаць у паходзе галіцка-валынскаму князю Васільку, напісаўшы: «иду на Литву, еже еси мирен – пойди со мною», і той не адмовіўся. Разам з ардой у Беларускае Панямонне ўварвалася галіцка-валынскае войска князя Васілька, а Даніла Галіцкі сам напаў на Ваўкавыск – відаць, каб не саступаць у ініцыятыве хану Бурундаю. Паводле летапісу, кааліцыя спустошыла вялізныя абшары на захадзе Беларусі. Гэтыя набегі на тэрыторыю Беларусі паўтараліся яшчэ не аднойчы. Азіяцкія наезнікі ўварваліся ў наш край у 1275 годзе – і з імі пайшлі іх галіцка-валынскія хаўруснікі, затым тое ж здарылася ў 1277 годзе, калі нагайская арда наляцела на Горадню і Новагародак па просьбе сыноў Рамана Данілавіча. Трэці паход быў у 1287 годзе. Кожнага разу татары чынілі «вялікае ліха і многа пакасці», аднак гэтыя ўварванні не пагражалі Беларусі ардынскім панаваннем. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ЗНІШЧЭННЕ НЯМЕЦКІХ РЫЦАРАЎ  ДАВЫДАМ ГАРАДЗЕНСКІМ

     Калі  рыцары Тэўтонскага ордэна паканалі прусаў, яны адразу ж рушылі на землі Вялікага Княства Літоўскага, у тым ліку на Беларускае Панямонне. Ужо ў 1284 годзе рыцары з'явіліся пад Гародняй, штурмам здабылі замак і спалілі горад. У 1295 крыжакі напалі на Гародню і Новагародак, у 1305 і 1306 гадах ізноў прыходзілі ваяваць у Гародню, а ў 1311 – урываліся двойчы. Пад час сваіх рэйдаў рыцары пустошылі вялікія абшары, забіралі людзей і жывёлу.

     У адказ наша дзяржава арганізоўвала  паходы на тэрыторыю Прусіі. Прыкладам, у 1311 годзе вялікі князь Віцень павёў  палкі далёка ў глыбіню ордэнскіх  уладанняў, але гэты паход скончыўся  няўдала.

     З пачатку ХІV стагоддзя націск нямецкіх рыцараў на Вялікае Княства нарастаў. Беларускае Панямонне, якое цярпела  ад іх асабліва часта, займела тады свайго абаронцу – гарадзенскага старасту Давыда. Сын славутага Даўмонта, Давыд ад прыроды быў адораны незвычайным ваенным талентам і таму стаў адным з самых блізкіх паплечнікаў вялікага князя.

     Кіруючы Гародняй, Давыд шматкроць сустракаў пад мурамі гарадзенскага замка нямецкіх рыцараў, неаднаразова граміў іх на сваёй зямлі і вадзіў дружыны ва ўладанні тэўтонцаў. Адзін з найлепшых паходаў супраць крыжакоў ён правёў у 1314 годзе.

     Таго  году тэўтонскія рыцары ажно тройчы хадзілі  на Вялікае Княства Літоўскае. Першым разам яны дасягнулі Меднікаў ды там і спыніліся нанач, нічога не прадчуваючы, калі ў начной цемры  на іхны лагер напала нашае войска і шмат нашкодзіла. За тое рыцары жорстка помсцілі – палілі вёскі, хапалі людзей і 700 чалавек павялі ў няволю.

     Нарэшце, у верасні 1314 года сам маршал Тэўтонскага  ордэна ўзначаліў буйны аддзел рыцараў, які рыхтаваўся ўварвацца ў Панямонне  праз знаёмыя гарадзенскія мясціны. З чатырохтыднёвым запасам прадуктаў крыжакі рушылі на Гародню.

     Паход ад пачатку быў надзвычай цяжкі. Ісці давялося праз балоты, шматлікія  рэчкі і непралазныя лясы. Гарадзенцы ведалі пра набліжэнне рыцараў і, калі тыя прыйшлі, замак, які абараняла  войска Давыда, быў непрыступны. Паваяваўшы ваколіцы, маршал вырашыў весці войска «ў край Крывічоў» ― на Новагародчыну. Каб мець харчы на зваротны шлях і не абцяжарваць рух аддзелу, ён загадаў скласці прадуктовыя запасы і ўсё нарабаванае ў двух месцах гарадзенскай пушчы. Ахоўваць гэтыя склады засталіся значныя сілы рыцараў.

     Як  толькі крыжакі падышлі да Новагародчыны, яны пашкадавалі, што пакінулі свае запасы ў пушчы. Край быў нібы вымерлы: мясцовыя жыхары пахаваліся ў багнах і лясах, не пакінуўшы ў вёсках нічога, чым рыцары маглі б пажывіцца.

     Новагародак быў таксама малалюдны. Без асаблівых  цяжкасцяў захапіўшы яго, раззлаваныя  крыжакі выпалілі горад дазвання і спустошылі ваколіцы. Ад Новагародка  маршал павёў рыцараў на замак  Крывіч, што стаяў над Нёманам, аднак і там яны нічога не здабылі. Залога мужна адбівалася, а крыжакі  неслі страты і цярпелі голад. Заставалася хутчэй вяртацца да схаваных запасаў.

     Які жах апанаваў нямецкае рыцарства, калі на месцы і першага, і другога  склада яны знайшлі толькі пабітую варту. У выніку захадаў Давыда Гарадзенскага ў ваколіцах таксама нельга было знайсці ніякай жыўнасці. Гэтак без бітваў вялікае крыжацкае войска было зможанае ў зямлі, на якую прыйшло ваяваць. Мала хто з рыцараў дайшоў да Прусіі. 
 

ПЕРАМОЖНАЯ  БІТВА З ТАТАРАМІ НА СІНІХ ВОДАХ 1363

     У 1362 годзе, калі аслаб націск крыжакоў і Вялікае Княства Літоўскае ўсталявала добрыя дачыненні з Польшчай, Альгерд выступіў супраць татарскіх ордаў. Да яго войска далучылася рушанне з Кіеўшчыны ды Валыні.

     Каб у генеральнай бітве разграміць сілы татараў, Альгерд пастанавіў ісці ўглыбкі іх уладанняў. З Беларусі ён прывёў войска ў Кіеў, які стаў базай паходу. Далей на поўдзень пачыналася тэрыторыя, падуладная Ардзе. Альгерду процістаялі злучаныя сілы трох татарскіх ордаў – Крымскай, Перакопскай і Ямбалуцкай. Глыбокай восенню харугвы Вялікага Княства пакінулі Кіеў ды накіраваліся ў заходнія землі Падоліі, насустрач татарам.

     Бітва адбылася каля ракі Сінія Воды – левае прытокі Паўднёвага Буга, што пазней стала называцца Сінюхай. Татары паставілі сваё войска ў тры палкі, якімі кіравалі султаны Кутлубук, Качыбей і Дзмітр, – «отчычы і дзедзічы Падольскай зямлі». Альгерд жа размеркаваў свае харугвы ў шэсць палкоў так, каб яны ўтваралі як мага глыбейшую лінію абароны. Галоўным было не дазволіць праціўніку скарыстаць яго тактычныя перавагі, дзякуючы якім татары звычайна перамагалі ў палявых бітвах: разбуралі шыхты цяжкіх харугваў атакай па ўсім фронце, а потым імкліва заходзілі на флангі і ў тыл, што і вызначала зыход сечы.

     Гэтым разам татары не здолелі атачыць  войска Вялікага Княства і мусілі атакаваць яго шчыльныя шыхты. Ваяры  Альгерда амаль без стратаў адбілі атаку ардынцаў. Тады ўжо князеўскія харугвы разам напалі на конніцу  султанаў і адначасова з франтальным  ударам атакавалі яе з флангаў. Татары не вытрымалі магутнага націску  ды пачалі ўцякаць.