Сталыпiнская аграрная рэформа ў Беларусi: прычыны, умовы, вынiкi

МІНІСТЭРСТВА  АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ

УА «БЕЛАРУСКІ ДЗЯРЖАЎНЫ ЭКАНАМІЧНЫ УНІВЕРСІТЭТ» 

Кафедра эканамічнай гісторыі 
 
 
 

РЕФЕРАТ 

па  дысцыпліне: Гісторыя Беларусі

на  тэму: «Сталыпiнская аграрная рэформа ў Беларусi: прычыны, умовы, вынiкi» 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Выканала:

Студэнтка

ФМк, 1-ы курс, ДМП-1                                                                  Г.У. Купчынская 

Праверыла:                                                                                     Н.І Палетаева

Кандыдат гiстарычных навук,

Прафесар 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Мінск 2011

       ЗМЕСТ

Уводзіны                                                      

1. Прычыны i пачатак рэформы……………………………………......5                                           
2. Сутнасць рэформы……………………………………………….…...8
3. Правядзенне рэформы………………………………………………..10

Заключэнне

Літаратура 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

УВОДЗІНЫ

             Пачатак XX ст. увайшоў у эканамічную гісторыю як гады больш настойлівага ўкаранення капіталізму ў сельскую гаспадарку як Расійскай імперыі ў цэлым, так і Беларусі ў прыватнасці. Цэлью нашай працы з’яўляецца разгледзець асаблівасці правядзення аграрнай рэформы П.Сталыпіна на тэрыторыі нашай краіны. Задачы працы: разгледзець пачатак рэформы i выявiць яе прычыны, раскрыць яе сутнасць i ўмовы, прааналізаваць яе правядзенне, абгрунтаваць вынікі. Гэтая рэформа прынесла розныя вынікі для нашай Бацькаўшчыны. Разгледзець і асэнсаваць гэтыя вынікі – асноўныя задачы гэтай працы. Актуальнасць тэмы заключана ва ўспрыманні становішча Беларусі пасля рэвалюцыі 1905-1907 гадоў са стараны сучаснага светапогляду і ў ацэнцы тых поспехаў і недахопаў, якія былі зроблены пад час рэформы, а таксама разгляд уплыву Сталыпінскай рэформы на далейшае эканамічнае развіццё нашай краіны.

     Асноўная  частка гэтага рэферата пабудавана на кнігах І.Д. Кавальчанкі і П.А. Лойкі, у іх добра адлюстраваны падзеі  рэформы. Выкарыстоўваючы працу М.В. Румянцава мы змаглi зрабіць асноўныя вынікі рэформы, а пры дапамозе кнігі В.І. Галубовіча мы бачым шматлікія лічбы, якія дапамагаюць скласці агульнае уражанне аб рэформе.

      У пачатку XX ст. на Беларусі, як і ў другіх рэгіёнах Расійскай імперыі, адбываліся значныя змены ў эканамічным і сацыяльным развіцці. У беларускіх губернях назіралася скарачэнне рамесніцкай вытворчасці, рост фабрычна-заводскай прамысловасці. Прыярытэтнымі галінамі вытворчасці з'яўляліся харчовая, дрэваапрацоўчая. 3 1909 г. эканоміка набывае тэндэнцыю стабільнага росту. Ствараюцца новыя прамысловыя прадпрыемствы, пашыраюцца аб'екты вытворчасці. Прамысловы ўздым працягваўся да першай сусветнай вайны. Аднак прамысловасць Беларусі захавала сваю спецыфіку: пераважнасць рамесна-саматужнай прамысловасці і невялікіх прадпрыемстваў з размяшчэннем іх у сельскай мясцовасці ў непасрэднай блізкасці да вытворчасці сыравіны і рабочай сілы.

      У перадваенны перыяд сельская гаспадарка Беларусі арыентавалася на вытворчасць мяса-малочнай прадукцыі. 3 ростам жывёлагадоўлі ішло будаўніцтва масларобчых, сыраварных заводаў. Важным кірункам з'яўлялася вырошчванне бульбы, якая ішла на перапрацоўку на мясцовыя бровары. 3 1907 па 1913 г. колькасць вінакурных заводаў вырасла з 430 да 630.

      3 сярэдзіны 90-х гг. у Расіі пачалося  хуткае развіццё вытворчасці  ўсіх сельскагаспадарчых тавараў  і прадуктаў харчавання. За два  дзесяцігоддзі перад пачаткам  першай сусветнай вайны збор  зерня падвоіўся. У 1913 г. па Расіі атрымалі 550 кг зерня на душу насельніцтва. Кіруючыся прынцыпам міністра фінансаў І.А.Вышнеградскага "не даядзім, а вывезем", Расія ператварылася ў адну з галоўных карміліц Еўропы. Яна вывозіла за мяжу 50 % сусветнага экспарту яек, давала 25 % сусветнага экспарту зерня. Нарыхтоўка лёну складала 80 % сусветнай вытворчасці. Але калі сярэднегадавыя ўраджаі пшаніцы ў Расіі складалі 8,5 ц/га, то ў ЗША — 10,2, у Францыі — 13,3, у Германіі — 24,1, у Бельгіі — 28,7 ц/га.

      Пры гэтым трэба адзначыць, што ў заходнееўрапейскіх краінах да пачатку XX ст. ужо канчаткова вызначыўся свой, капіталістычны шлях развіцця аграрных адносін. Для Расійскай імперыі так званае "аграрнае пытанне" заставалася сапраўдным галаўным болем. У ходзе першай ра-сійскай рэвалюцыі Мікалай II пачаў імпульсіўна шукаць выйсце са складанай сітуацыі. 3 лістапада 1905 г. цар выдаў маніфест аб адмене выкупных плацяжоў з сялян з 1 студзеня 1906 г. — напалову, а з 1 студзеня 1907 г. — поўнасцю. 3 гэтага часу надзельная зямля пры падворным землеўладанні перадавалася ва ўласнасць дома гаспадару. Адразу ж у Расіі стварылася 2,8 млн новых прыватных уласнікаў зямлі. Да 1906 г. іх усяго налічвалася 0,8 млн чалавек.

1.Прычыны и пачатак рэформы

      Эканамічнае становішча рускага сялянства пасля  сялянскай рэформы 1861 года заставалася цяжкім. Земляробчае насельніцтва 50 губерняў Еўрапейскай Расіі, якое складала ў 1860-х гадах каля 50 мільёнаў чалавек, узрасло ў 1900 годзе да 86 мільёнаў, з прычыны чаго зямельныя надзелы сялян, якія складалі ў 60-х гадах у сярэднім 4,8 дзесяцін на душу мужчынскага насельніцтва, скараціліся да канца стагоддзя да сярэдняга памеру 2,8 дзесяцін. Пры гэтым прадукцыйнасць працы сялян у Расійскай імперыі была вельмі нізкай [1,с.124].

      Прычынай  нізкай прадукцыйнасці сялянскай працы была сістэма сельскай гаспадаркі. Перш за ўсё, гэта былі састарэлыя трохполле і цераспалосіца, пры якіх трэць ворнай зямлі “шпацыравала” пад парай, а селянін апрацоўваў вузкія палоскі зямлі, якія знаходзіліся на адлегласці адзін ад аднаго. Акрамя таго, зямля не належала селяніну на правах уласнасці. Ёю распараджалася абшчына («свет»), якая размяркоўвала яе па «душах», па «работнікам» або якім-небудзь іншым спосабам (з 138 млн дзесяцін надзельных зямель каля 115000000 з'яўляліся абшчыны). Толькі ў заходніх абласцях сялянскія землі знаходзіліся ў валоданні сваіх гаспадароў. Пры гэтым ўраджайнасць у гэтых губернях была вышэй, не было выпадкаў голаду пры неўраджаю. Наспявала крызісная сітуацыя. Ўзнікала ўсё больш і больш сялянскіх выступленняў.

      Рэвалюцыя 1905-1907 гг. таксама паказала безгрунтоўнасць палітыкі, якая праводзілася ў адносінах да сялянства пасля адмены прыгоннага права. У прыватнасці, надзеі на суполку як на гарант спакою вёскі сябе не апраўдалі. Наадварот, пазбаўленыя ў сілу абшчыннага характару землеўладання "паняцці аб уласнасці" сяляне апынуліся вельмі ўспрымальнымi да рэвалюцыйнай прапаганды. Супольныя традыцыі выхоўвалі ў сялян звычку да калектыўных дзеянняў, ўносілі ў іх рух элементы арганізаванасці. Таму кіруючыя колы пачалі арыентавацца на разбурэнне абшчыны і на насаджэнне ў вёсцы ўласніка, здольнага стаць апорай парадку (у сілу сваёй крэўнай зацікаўленасці ў ім) ва ўмовах павольнага, але няўхільнага сыходу ў мінулае старых патрыярхальных адносін і спадарожнічалі ім наіўнага манархізму, з дапамогай якога ўлада раней ўтрымлівала ў падпарадкаванні сялянскія масы. З ліквідацыяй суполкі з яе непазбежнымі спадарожнікамі – цераспалосiцай, прымусовым севазваротам і т.п. - звязваліся надзеі на паляпшэнне апрацоўкі зямлі, што павінна было зменшыць патрэбнасць сялян у дадатковых угоддзях, забяспечыць павелічэнне сельскагаспадарчай вытворчасці і тым самым закласці асновы для ўстойлівага эканамічнага развіцця, росту дзяржаўных даходаў.

      Рашаючым у выбары шляхоў перабудовы расійскага аграрнага сектара стала прызначэнне ў красавіку 1906 г. міністрам унутраных спраў, а праз два з паловай месяцы і старшынёй Савета міністраў Пятра Аркадзьевіча Сталыпіна (1862 — 1911) — былога губернатара Гродзенскай і Саратаўскай губерняў.

      Для прадухілення хваляванняў ураду павінна было неадкладна прыняць меры, каб урэгуляваць сялянскія масы, наладзіць вытворчасць, аднавіць сельскую гаспадарку. Патрабавалася рэформа, якая магла б ўладзіць усе незадаволенасці, патрэбен быў чалавек, які б узяў на сябе адказнасць за правядзенне такой рэформы. Ім стаў Сталыпін. Ён прапанаваў свой ​​выхад з якая стварылася сітуацыі. Адразу на яго плечы лягло нялёгкае бярэмя барацьбы з рэвалюцыяй, пошукаў новай сацыяльнай апоры для самадзяржаўнай сістэмы, а таксама рэфармавання сельскай гаспадаркі. Пры гэтым Сталыпін улічваў тое, што ў дзяржаўных структурах пашыраліся колы, якія былі зацікаўлены ў ліквідацыі рэшткаў прыгонніцкай сістэмы і далейшай капіталізацыі сельскай гаспадаркі.

      Будучы буйным землеўладальнікам, Сталыпін прапанаваў рэформу, якая зыходзіла з інтарэсаў памешчыкаў. Галоўны феадальны перажытак таго часу – дваранска-памешчыцкае землеўладанне - рэформай не закранаўся. Магчымасць ператварэння Расійскай імперыі ў вялікую дзяржаву Сталыпін звязваў са стварэннем апоры самадзяржаўя сярод сялянства. Ва ўмовах расслаення вёскі на беднякоў, сераднякоў і заможных сялян (яны складалі адпаведна 60, 30 і 10%) Сталыпін бачыў такую ​​апору ў павелічэнні пласта заможных сялян (сельскай буржуазіі).

      Найбольш  яркім праяўленнем асабістых  поглядаў П. А. Сталыпіна з'яўляецца яго гаворка, вымаўленая ў Дзяржаўнай Думе 10 мая 1907 года. Пачаўшы з пераканаўчых доказаў поўнай бесперспектыўнасці прымусовага адчужэння памешчыцкіх земляў, Сталыпін перайшоў затым да выкладу сутнасці сваёй праграмы:

      «…Цель  у правительства  вполне определённа: правительство желает поднять крестьянское землевладение, оно желает видеть крестьянина богатым, достаточным, так как где достаток, там, конечно, и просвещение, там и настоящая свобода. Но для этого необходимо дать возможность способному, трудолюбивому крестьянину … освободиться от тех тисков, от тех теперешних условий жизни, в которых он в настоящее время находится. Надо дать ему возможность укрепить за собой плоды трудов своих и представить их в неотъемлемую собственность. Пусть собственность эта будет общая там, где община еще не отжила, пусть она будет подворная там, где община уже не жизненна, но пусть она будет крепкая, пусть будет наследственная. Такому собственнику-хозяину правительство обязано помочь советом, помочь … деньгами.»

      «…По нашим понятиям, не земля должна владеть человеком, а человек должен владеть землей. Пока к земле не будет приложен труд самого высокого качества, труд свободный, а не принудительный, земля наша не будет в состоянии выдержать соревнование с землей наших соседей …» [5].

      Згодна  з артыкулам 87 "Асноўных законаў  Расійскай імперыі", якім дазвалялася  Савету міністраў у перыяд паміж  першай і другой Думамі звяртацца  непасрэдна да цара з прапановай аб выдачы заканадаўчых актаў і толькі потым уносіць іх на зацвярджэнне ў Дзярждуму і Дзяржсавет, Сталыпін дабіўся падпісання Мікалаем II свайго знамянальнага ўказа 9 лістапада 1906 г. менавіта ў час паміж першай і другой Думамі. Дакумент меў досыць сціплую назву "Аб дапаўненні некаторых пастаноў дзеючага закона, які тычыцца сялянскага землеўладання і землекарыстання".

      Указам  быў абвешчаны шырокі комплекс мер  па разбурэнні калектыўнага землеўладання  сельскага грамадства і стварэнні класа сялян - паўнапраўных уласнікаў зямлі. Ва ўказе было пазначана, што «кожны гаспадар, які валодае зямлёй на абшчынным праве, можа ва ўсякі час патрабаваць ўмацавання за сабой у асабістую ўласнасць належнай яму часткі з азначанай зямлі».

      Гэты  акт пасля зацвярджэння Дзярждумай і Дзяржсаветам і падпісання царом  стаў іменавацца законам толькі 14 чэрвеня 1910 г., амаль праз тры с паловай гады. 
 

       2.Сутнасць рэформы

      Сутнасцю сталыпінскай аграрнай рэформы было разбурэнне сялянскай абшчыны і ўкараненне прыватнай зямельнай уласнасці, што было абумоўлена неабходнасцю паскарэння развіцця капіталізму на вёсцы і канчатковай ліквідацыі рэшткаў прыгонніцтва ў аграрнай сферы. У сталыпінскай праграме капіталізацыі вёскі вызначаюць асноўныя напрамкі:

• Павышэнне якасці правоў уласнасці сялян на зямлю, якое складалася, перш за ўсё, у замене калектыўнай і абмежаванай уласнасці на зямлю сельскіх таварыстваў паўнавартаснай прыватнай уласнасцю асобных сялян-гаспадароў. Мерапрыемствы ў гэтым напрамку насілі адміністрацыйна-прававой характар;
• Выкараненне састарэлых саслоўных грамадзянска-прававых абмежаванняў, не дапускаўшым эфектыўнай гаспадарчай дзейнасці сялян;
• Павышэнне эфектыўнасці сялянскага сельскай гаспадаркі; ўрадавыя мерапрыемствы складаліся ў заахвочванні вылучэння сялянам-уласнікам участкаў «да аднаго месца» (вотруб'е, хутары), што патрабавала правядзення дзяржавай вялікага аб'ёму складаных і дарагіх землеўпарадкавальных работ па развёрстванню цераспалосных супольных зямель;
• Заахвочванне куплі прыватнаўласніцкіх (перш за ўсё, памешчыцкіх) зямель сялянамі праз Сялянскі пазямельны банк. Ўводзілася льготнае крэдытаванне. Сталыпін лічыў, што такім чынам уся дзяржава бярэ на сябе абавязацельствы па паляпшэнню жыцця сялян, а не перакладае іх на плечы нешматлікага класа памешчыкаў;
• Заахвочванне нарошчвання абаротных сродкаў сялянскіх гаспадарак праз крэдытаванне ва ўсіх формах (банкаўскае крэдытаванне пад заклад зямлі, пазыкі членам кааператываў і таварыстваў);
• Пашырэнне прамога субсідавання мерапрыемстваў так званай «агранамічнай дапамогі» (агранамічнае кансультаванне, асветныя мерапрыемствы, утрыманне вопытных і узорных гаспадарак, гандаль сучасным абсталяваннем і ўгнаеннямі);
• Падтрымка кааператываў і таварыстваў сялян.
• Добраахвотнае перасяленне сялян на свабодныя землі Сібіры, Паўночнага Каўказа і Сярэдняй Азіі, дзе было шмат неапрацаваных зямель. Для гэтага выдзяляліся беззваротныя грашовыя пазыкі, падаваліся адмысловыя цягнікі, падрыхтоўвалiсь пункты прыёму перасяленцаў, сяляне забяспечваліся зямельнымі ўчасткамі.