Шпаргалка по "Истории"

  У ХІV – ХVІ стст. назіраўся  значны рост гарадоў і гарадскога  насельніцтва. Гарады былі цэнтрамі  рамяства і гандлю. Па памерах  яны адрозніваліся, большая частка  з іх былі невялікія. Найбольш  буйнымі гарадамі на тэрыторыі  Беларусі ў гэты час былі Вільня, Полацк, Магілёў, Віцебск, Мінск, Брэст, Гародня, Слуцк, Новагародак. Павялічваліся і паселішчы гарадскога тыпу – мястэчкі. Гарады і мястэчкі ўзнікалі як на дзяржаўных, так і на прыватнаўласніцкіх землях. Мястэчкі ў асноўным належалі феадалам. Каля 40% усіх гарадоў былі прыватнаўласніцкімі Жыхары гэтых гарадоў неслі феадальныя павіннасці на карысць свайго гаспадара. Разам з прыватнаўласніцкімі былі і дзяржаўныя, ці велікакняжацкія гарады. Іх насельніцтва лічылася асабіста вольным. З канца 14 ст. дзярж. улада ў ВКЛ пайшла на дараванне гарадам магдэбургскага права,або права на самакіраванне.Паводле яго гараджане вызвалялися ад феадальнай залежнасци и стварали свій орган улады – магістрат, а таксама суд, а рамесники- свае рамесныя абъяднанни.Магистрат зъяуляуся выбарным органам гарадскога самакиравання. Ён складаўся з Рады, якую выбирали сами гаражане і лавы-орган па судовых справах. На чале Рады стаяў войт, як правіла, прызначаны вялім князем, и бурмистр. Месцам знаходжання Рады ў гарадах былі пабудаваныя для гэтай мэты будынкі – ратушы. Сярод жыхароў гарадоў большасць (каля 80%) складалі беларусы. Акрамя таго тут жылі рускія, украінцы, літоўцы, палякі, яўрэі, немцы, татары. Большую частку насельніцтва складалі рамеснікі і гандляры. Жыхары гарадоў і мястэчак называліся мяшчанамі. У ХІV – ХVІ стст. развіваўся ўнутраны і знешні гандаль на беларускіх землях. Таргі і кірмашы сталі атрыбутам гаспадарчай дзейнасці гарадоў і мястэчак. Такімі былі асноўныя асаблівасці сацыяльна-эканамічнага развіцця Беларусі ў ХІV – ХVІ стст. Мацнела феадальная залежнасць сялян ад феадалаў. Ішоў працэс іх асабістага запрыгоньвання. Цэнтрамі культурнага жыцця, развіцця рамёстваў і гандлю станавіліся гарады. Узрастала іх роля ў эканоміцы Беларусі 

Вопрос13.Цэнтрализатарская палитыка и умацаванне уладывяликих князёу литоуских.Крэуская уния

  У к. 13 ст. пры Вицени (1293-1316)удалося  дасягнуць адзинства дзяржавы. Аб’яднанне праходзіла рознымі шляхамі: на аснове пагадненняў паміж мясцовай палітычнай элітай і літоўскімі князямі, шляхам дынастычных шлюбаў, у некаторых выпадках – шляхам захопу. Пры Гед. увайшла большая частка сучасных бел. зямель.Прынцып яго дзярж. жыцця: «Не рушыць даунины, не уводзиць навизны». Ён азн. паважливыя адн. да зям. уладанняу феад. и захав. гист. традыцый, пераемнасць у палит.и грам. жыцци.

  Умацаванне адзинауладдзя пры  Гедзимине(1316-1347). Уся яго дзейнасць  была накиравана на далейшае  умацаванне Вкл и пашыр. яго  тэр. 1323- сталица Вильня. Ён упершыню  ўвёў тытул “вялікі князь літоўцаў  і рускіх”. Пал. разв. пассля яго смерци звязана з дзейнасцю яго стар. сына Альгерда(1345-1377).Ён пашырыу межы ВКЛ.

       У ліку першых, хто павёў барацьбу за цэнтраліза-цыю вялікакняскай улады, быў Ягайла (1377-1392). Прызначэнне яго вялікім князем пасля смерці Альгерда выклікала незадавальненне яго зводнага брата - Андрэя, які княжыў у Полацку. У 1381 г. супраць Ягайлы выступіў Кейстут і прымусіў яго адрачыся ад трона. Толькі на наступны год Ягайлу з дапамогай крыжакоў удалося аднавіць уладу. Яг. асцярагауся саперництва Кейст. и Андр. за вяликакн. уладу, бо  Ягайлу як вялiкага князя не прызнау. Яг. запрасиу Кейстута разам з яго сынам Витаутам ў Крэўскі замак. Тут К. быў задушаны, Вітаўту удалося уцячы. У выніку дынастычная барацьба ўскладніла праблему цэнтралізацыі дзяржаўнай улады. У той самы час кандыдатура Ягайлы стала сур'ёзна разглядацца ў якасці прэтэндэнта на польскі трон. У 1382 г. пасля смерці караля  яго спадкаемцам заставалася непоунагад. дачка Ядзвига. Яг. имкнууся замацаваць сваю великакняж. ул. у ВКЛ и различвау на падтрымку Польскага кар. Так сама, знеш. небяс. з боку крыжакоу рабила неабх. зближэнне ВКЛ и Польшчы. 14 жнiўня 1385 г. было закл. Крэускае пагадненне. Адной з умоу стала каб Яг.(36 лет) ажаниуся з Ядвигай(13 лет).Яшчэ павинен прыняць каталицкую веру и ахрысциць у катал. Литву. И дагавор абавязваў вялікага князя «назаўсёды далучыць свае Лiтоўскiя i Рускiя землi да каралеўства Польскага». Крэўская ўнiя была зацверджана ў 1386 г. пасля каталіцкага хры-шчэння Ягайлы, яго шлюбу з Ядзвiгай i урачыстай каранацыi у Кракаве. Ён набываў імя Ўладзіслаў. Ён выдау прывилей-грам., якая надавала дадатк. правы и вольн. феад. катал. веравызн. и не распаусюджвалася на правасл. феад.

Княжанне  Вит. звязана з имкненнем захаваць дзярж. самаст. Вкл. Барацьба супраць  акаталичвання. У выніку 4 жніўня 1392 г. у Востраве, што непадалёк ад Лiды, паміж варагаваўшымі бакамі было падпiсана пагадненне. ВКЛ было гарантавана адасобленае дзяржаўнае існаванне, але ў саюзе з Польшчай і пад верхаўладдзем польскага караля. Ягайла прызнаў Вітаўта вялікім князем літоўскім (1392 – 1430). Витаут спрабавау разарв. васальныя адн. з Яг. Адстаяўшы незалежнасць ВКЛ, Вітаўт разам з тым вымушаны быў згадзіцца на пашырэнне каталіцкага ўплыву. У 1413 г. Вітаўт і Ягайла падпісалі Гарадзельскую унію, якая, з аднаго боку, юрыдычна аформіла палітычную самастойнасць ВКЛ (але найвышэйшым князем літоўскім па-ранейшаму заставаўся польскі кароль Ягайла), а з другога, пашырыла правы каталіцкай  шляхты. У Вкл уводзиуся администрацыйны падзел- дзяленне тэр. дзярж. на частки. Так Гарадзельскі прывілей яшчэ больш паглыбіў раскол у грамадстве, што вылілася пасля смерці Вітаўта ў грамадзянскую вайну 1432 – 1436 гг. У ходзе яе адбыуся распад на дзве дзяржавы: Вялікае княства Літоўскае на чале з Жыгімонтам Кейстутавічам і Вялікае княства Рускае на чале са Свідрыгайлам Альгердавічам.

  Абранне  новым кіраўніком дзяржавы 13-гадовага  Казіміра Ягелончыка (1440-1492) здавалася  кампрамісным варыянтам, тым больш,  што праз 4 гады яму была прапанавана  і польская карона. Палітычнай  стабілізацыі паспрыяў прывiлей, выдадзены Казiмiрам у 1447 г., паводле якога князi, паны i баяры ўсяго ВКЛ, незалежна ад веравызнання, набывалі асабiстую недатыкальнасць, мелі права самастойна судзіць сялян і не выконвалі павiннасцей на карысць дзяржавы.

  Такім чынам, ураўнанне ўсёй шляхты ў палітычных правах і іх значнае пашырэнне прадухіляла міжусобныя войны і спрыяла цэнтралізацыі дзяржаўнага кіравання. 

Вопрос14.

У пач. 13 ст. на бел землях пач. барацьба з нямецкими рыцарами-крыж., якия, пашыраючы каталицкую веру, пачали захоп чужых тэр., так званы нациск на Усход.Ствар. ордэн Мечаносцау(1202) и Тэутонски(к.12 ст.).У 1237 г. яны абъядн. и стварыли дзяржаву са сталицай у Мальбарку.

  У 1331 г. пры Гедзимине адбылася  пераможная битва войска Вкл  з Тэут.орд. на рацэ Акмяне.

   Рашаючае знач. з праникненнем  крыжакоу на Усход мела Грунвальдская  битва.Галоунай падзеяй вайны  стала битва под Грунв. 15 липеня 1410 г.(Дуброуна на тэр. суч. Польшчы)  памиж абъяднаными силами польска-лит-бел  войска и Тэутонским ордэнам. Войски ВКЛ налич. 40 харугвау-баявыя атр. к-цю ад 60 да 600 копъяу.Капъё-баявая тройка:рыцар-вершник, збраяносяц-парабак и лучник.Узначалиу Витаут.Пол. кар. выст. 50 харугвау. Агульнае кираун. ажыцяуляу пол. кар. Ягайла. У абъядн. войску были харугвы з Украины, рус. дружына з Ноугарада, атрад з Чэхии пад кирауництвам Яна Жыжки и татарская конница. Па падликах войска наличвала каля 40 тыс. чал.

   Войска крыж. мела больш за 30 тыс.  воинау, у их было лепшае узбраенне.  Киравау магистр Ульрых Фон  Юнгинген. Битва пачалася з атаки конница Витаута. Крыж. адыйшли да бамбардау- гармат, што страляли каменными ядрами.Аднак гэта не спын. конницу Витаута. Тады крыж. кон. нанесла удар у адк. и прымус. адступиць частку. Палки Смаленскае кн. праяв. стойкасць, 2 з их потым злуч. з харугвами польскага войска, якое перайшло у наступленне.Войски саюзн. акружыли рыцарау и нанесли рашучае паражэнне.Паражэнне Тэут. орд. азначала крах 200-гад. крыж. агрэсии у Еуропе. Перамога павысила аутарытэт ВКЛ и Польшчы

З маскоускай дзяржавай

З другой паловы ХV ст. ускладніліся адносіны ВКЛ з Крымскім ханствам, якое ў 1480 г. заключыла антылітоўскі саюз з  Вялікім княствам Маскоўскім. З канца ХV ст. адбываецца канфлікт з Вялікім княствам Маскоўкім. Масква прад’яўляла прэтэнзіі не толькі на тыя рускія княствы, якія пакуль яшчэ заставаліся самастойнымі, але і на землі ВКЛ, населеныя праваслаўным, рускім па тагачаснай тэрміналогіі, насельніцтвам. Акрамя таго, пачынаючы з канца ХV ст., маскоўскі вялікі князь Іван ІІІ абвясціў сябе абаронцам інтарэсаў праваслаўнага насельніцтва ВКЛ, умешваючыся тым самым ва ўнутраныя справы заходняга суседа. А з 1492 па 1494 г. доўжылася ўжо першая маскоўска-літоўская вайна. У выніку яе да Маскоўскай дзяржавы адышлі Вяземскае княства і землі ў вярхоўях Акі. ВКЛ адмовілася ад прэтэнзій на Пскоў, Ноўгарад, Цвер. Мірная дамова 1494 г. была замацавана шлюбам вялікага князя Аляксандра з Аленай, дачкой вялікага князя маскоўскага Івана ІІІ. У 1500 г. пачалася чарговая маскоўска-літоўская вайна, якая доўжылася да 1503 г., калі было абвешчана 6-гадовае перамір’е і вызначаны новыя межы паміж дзяржавамі. Да Масквы адышла прыкладна трэцяя частка тэрыторыі ВКЛ з 19 буйнымі гарадамі, у т. л. Гомелем, Бранскам, Чарнігавам, Ноўгарад-Северскім, Старадубам і г.д.

    Пры Жыгімонце Старым войны з Маскоўскай дзяржавай аднавіліся. Вайна 1507 – 1508 гг. нікому не прынесла поспеху (ВКЛ вярнула толькі Любеч і пяць смаленскіх валасцей) і скончылася т. зв. “вечным мірам”, які доўжыўся толькі 4 гады. У 1512 г. вайна аднавілася. Яна цягнулася 10 гадоў. У ходзе яе 31 ліпеня 1514 г. быў страчаны Смаленск, а 8 верасня 1514 г. адбылася знакамітая бітва пад Оршай, у якой гетман ВКЛ князь Канстанцін Астрожскі дашчэнту разбіў больш чым удвая пераважаючае маскоўскае войска. У 1522 г. было падпісана 5-гадовае перамір’е, па ўмовах якога Смаленская зямля засталася за Масквой, шматлікі “маскоўскі палон” – за ВКЛ. Але мір так і не быў падпісаны з-за спрэчак наконт Смаленска. Таму перамір’е было прадоўжана ў 1527 і 1532 гг. У 1534 г. пачалася чарговая вайна, якая доўжылася да 1537 г., калі было падпісана 5-гадовае перамір’е, якое затым працягвалася ў 1542 і 1548 гг. (да 1562 г.). У выніку яе ВКЛ вярнула Гомель, аднак страціла шэраг тэрыторый на поўначы. У сярэдзіне ХVІ ст. ВКЛ сустрэлася з дамаганнямі Івана ІV ужо на сучасныя беларускія і ўкраінскія землі. Гэта сведчыла аб пагрозе існаванню ВКЛ. З 1559 г. ВКЛ аказалася ўцягнутым у чарговы ваенны канфлікт, які меў самыя страшныя наступствы для яго далейшага лёсу. Барацьба гэта прывяла да значных тэрыторыяльных страт і прымушала ВКЛ шукаць лепшага паразумення са сваім партнёрам па уніі – Польшчай.

Вопрос 15.

  +15. Эвалюцыя дзяржаунага ладу ВКЛ(ад адзинауладдзя да саслоуна прадстауничай манархии)

  Дзярж. лад Вкл пры Альгердзе,Гедымине и Витауце(1316-1430) уяуляу сабоу неабмежаваную манархию-уладу аднаго кирауника у дзярж. Яго ўлада нiчым i нiкiм не абмяжоўвалася. На ім замыкалiся ўсе функцыi кiравання дзяржавай.Абавязки: абарона краины, выданне законау, распараджэнне дзярж. казной, прызначэнне на дзярж. пасады, ажыцяуленне дыплам. адносин, абъяуленне ваины и миру. У 1413 г. паводле Гарадзельскай унии- саюз памиж ВКЛ и Польшчай- У Вкл уводзиуся администрацыйны падзел- дзяленне тэр. дзярж. на частки для больш зручнага киравання ёю: княствы падзялялися на ваяводствы, ваяв. на паветы(стараста), пав. на воласци(войты). Спатрэбiлася ўтварэнне спецыяльных пасад. З цягам часу на ўсе больш ці менш важныя дзярж. пасады маглі прызначацца толькі феадалы-шляхцічы хрысціянскай веры і ўраджэнцы ВКЛ. Дзяржаўная пасада разглядалася як сродак атрымання даходаў, таму буйныя феадалы займалі адразу некалькі пасад.

   Пры Аляксандры Каз. (1492-1506)  улада абмяж. Радай-спачатку тольки дарадчым, а потым заканадаучым и распарадчым органам дзярж. улады у ВКЛ. “Паны-рада”.У яе склад уваходзяць паны и выш. служб. асобы: канцлер, ваяводы, маршалки, гетман, падскарби-загадчык дзярж. скарбу и инш. З-за частых ад'ездаў Казiмiра, рада адасобилася у сам. и незалежны ад вяликага князя орган улады. Пачала выконваць функцыi вярхоўнай улады.

   У к 15 ст. други выш орган- агульны (вальны) сойм.На соймах вырашалися пыт. аб вайне и миры, аб падатках и законах, аб выбранни вял. князя.

   Поўнае юрыдычнае замацаванне ролi гаспадарскай рады як дзяр-жаўнага органа зафiксавалi прывiлеi Аляксандра Казiмiравiча ад 1492 i Жыгiмонта Старога ад 1506 гг. З канца ХV да сярэдзіны ХVI ст. канчаткова зацвердзiўся яе склад: усе ваяводы i старасты, валынскi мар-шалак, канцлер i падканцлер, гетман, маршалак земскi i дворны, падскарбi. З духоўных асоб у лік паны-рады ўваходзілі толькі 4 біскупы.

    На пачатку ХVI ст. ясна вызначылiся i паўнамоцтвы рады. Яна вяла дыпламатычныя  адносины дзяржавы, займалася абаронай i фiнансавымi пытаннямi, а таксама  справамi шляхецтва, кантралявала  раздачу земляў і выконвала  шэраг судовых функцый. Дзяржаўныя пасады займаліся толькi з ведама паноў-радных. Ні адзін дакумент не мог уступіць у сілу без дзяржаўнай пячаткі, якая захоўвалася ў канцлера, і без яго подпісу. Iм жа належала i права выбару вялiкага князя.

    Таким чынам адбылося абмежаванне  улады князя за кошт пашырэння роли феад.. Адзинауладдзе пераутвараецца у саслоуна-прадстауничую манархию. Роля рады и сойму становицца вышэй за ролю вял. князя. Ён заставауся першай асобай аднак ужо не быу самауладцам и падпарадкоувауся воли паноу-рады. 
 

Вопрос16. Асабливасци развицця к-ры бел. зямель у складзе ВКЛ у 14-16 чт.

стр.71-79

Працэс  фарміравання бел. народнасці заняў  дастаткова працяглы пер-яд і адбываўся  пад уплывам геагр.-клім, сац-эканам,палітычных, царкоўна-рэлігійных фактараў, а таксама  агульнаеўрапейскіх этнічных тэндэнцый. Вытоки фарм. бел. народнасци звязаны перш за усё з засяленнем пэунай тэр. Тэр.,на якой фарм. бел. нар. укл. земли, дзе у 8-9 ст. склалися абъяднанни плямён усх. славян:…

У працэссе зас. славянскими плям. адб. асимиляцыя(слав. балтау).У вынику склалися перадумовы фарм. бел. нар.