Развіцце гандлева-прамысловай сферы Беларусі ў 1901-1914 гг.

     У ліку першых акцыянерных камерцыйных  банкаў Расіі быў Менскі камерцыйны банк, створаны у 1873 г. мясцовымі буйнымі памешчыкамі, лесапрамыслоўцамі і купцамі. Лёс гэтага банка вельмі навочна адбіла развіццё капіталізму ў Беларусі і працэс пранікнення сюды агульнаімперскага фінансавага капіталу. Ужо вынікі першых гадоў яго дзейнасці паказалі, што, нягледзячы на пашырэнне сферы дзеяння далёка за межы Беларусі, эфектыўна выкарыстаць усе наяўныя ў банке грашовыя рэсурсы апынулася немагчымым. Прыбыткі не забяспечвалі жаданых дывідэндаў акцыянерам, таму ў 1876 г. кіраваннем (пры дывідэндзе 8%) было прапанавана скараціць асноўны капітал з 850 тыс. руб. да 500 тыс. руб., паколькі ён не можа быць поўнасцю выкарыстаны ў абарачэнні. Рашэннем сабрання акцыянераў частка акцый была пагашана. [5]

     Прамысловы  ўздым канца XIX ст., які выклікаў рэзкае павелічэнне попыту на крэдыт, дазволіў Менскаму банку пашырыць свае аперацыі, а гэта запатрабавала дадатковых капіталаў. Рушылі ўслед новыя выпускі акцый. У 1896 г. асноўны капітал павялічыўся да 750 тыс. руб., а ў 1897 г. — да 1 млн. руб. Пры гэтым дывідэнд, які выдаецца акцыянерам, не зніжаўся ніжэй 8%, а ў 1896 г. склаў 10%. Акцыі банка цаніліся даволі высока нават на Пецярбурзскай біржы. [5]

     Банкам  па-ранейшаму кіравалі прадстаўнікі мясцовых памешчыкоў і буржуазіі — князь Друцкий-Любецкий, лесапрамысловец Лурье і іншыя, але ў адрозненне ад ранейшых гадоў у складзе кіравання, а часам ў асобе старшыні кіравання з'яўляецца прозвішча Поляковых, удзельнікаў кіраванняў некалькіх буйных расійскіх банкаў. Частка дадатковых выпускаў акцый, мабыць, патрапіла ў іх рукі.

     Так банкаўская дзейнасць стала пераплятацца з гандлёва-прамысловай. Банк з простага пасрэдніка стаў ператварацца ва ўсёмагутнага манапаліста. Але затым у лёсе самога банка пачаўся пералом. Яго акцыі паступова канцэнтраваліся ў руках магнатаў фінансавага капіталу. З пададзеных на зборы акцыянераў банка ў 1906 г. 2499 акцый 1089, або амаль 44%, апынуліся ў руках васьмі акцыянераў. Лёс Менскага камерцыйнага банка фактычна быў вырашаны. З 1908 г. яго аперацыі пайшлі на убыль; пачаўся перыяд ліквідацыі, а 15 красавіка 1912 г. яго кіраваннем быў зацверджаны дагавор з Азоўска-Донскім банкам аб канчатковай рэалізацыі актыву і пассиву. Так завяршылася лёс адзінага ў Беларусі мясцовага буйнага банка. [5]

     Відавочна, што ў 1900-1913 гг. на Беларусі разам з прамысловым і сельскагаспадарчым ажыўленнем атрымаў далейшае развіццё чыгуначны, водны i шашэйны транспарт, рос унутраны i знешні гандаль, умацоувалася фінансава-крэдытная сістэма. 3аканамерна, што нацыянальны даход стаў хутка расці. 3 1900 па 1913 г. нацыянальны даход Беларусі вырас удвая, падняўшыся з 536 млн. да 1 млрд. руб. [3] 
 

     Развіцце  гандлю

     Выгаднае  геаграфічнае становішча, адносна шырокая  сетка чыгуначнага, воднага i шашэйнага транспарту ператварылі Беларусь у важны рэгіён, які злучаў прамысловыя цэнтры Расійскай імперыі — Польскі, Пецярбургскі, Прыбалтыйскі i Украінскі, з прамыслова развітай Германіяй. Усе гэта давала магчымасць Беларусі ўдзельнічаць у міжнародным падзеле працы i развіваць эканамічныя сувязі як з замежнымі краінамі, так i з другімі расійскімі раёнамі.

     Галоўнымі экспартнымі таварамі былі лес i лён. За 10 гадоў колькасць экспартнага лену павялічылася на 1/3 i складала 1/6 агульнарасійскага льнянога экспарту. На долю Беларусі прыходзілася 54,1 % агульнарасійскага экспарту лесу ў Германію.[3]

     Хутка рос вываз як на рускі, так i на замежны рынак прадуктаў інтэнсіўнай вытворчасці — масла, хлеба, яек, сыру, жывой i забітай птушкі, садавіны. Значна зніжаецца вываз жывой жывёлы i рэзка павялічваецца вываз жывёлы ў перапрацаваным выглядзе. Жалезных вырабаў прывозілася у 3 разы менш, чым загатовак i сталі, якія перапрацоўваліся па мясцовых заводах. Пачаў набываць адметную ролю вываз сельскагаспадарчых машын i прылад побач са значным ix прывозам. Вываз беларускіх вырабаў даваў магчымасць прывозіць з іншых раёнаў па 15 аршынаў паркалю у год на кожнага жыхара, па 8 фунтаў цукру, па 0,2 пуда газы, збожжа, якога не хапала, i інш. [3]

     Разівіццё капіталізму ў прамысловасці i сельскай гаспадарцы Беларусі садзейнічала пашырэнню розшчнага тавараабароту, які за 1900-1913 гг. павялічыўся на 72% i складау на душу насельніцтва перад пачаткам вайны 23,6 руб. Хяця тэмпы росту рознічнага тавараабароту на Беларусі былі большымі,чым па Pacii ў цэлым, аднак ў 1913 г. сярэдні ўзровень беларускага тавараабароту быў у 1,8 раза ніжэй, чым у Pacii, прычым тавараабарот на душу гарадскога насельніцтва быў у 18 разоў большым, чым сельскага, а 1/3 яго складалі алкагольныя нaпoi.[3]

     На  змену ярмаркам i базарам прыйшоў аптовы i рознічны гандаль. У 1913 г. удзельная вага ў рознічным тавараабароце прыватна-капіталістычнага гандлю складала 78,9 %, дзяржауна-капіалістычнага — 19,9 i спажывецкай кааперацыі — 1,2%. Ішоў працэс канцэнтрацыі i цэнтралізацыі гандлёвага капралу. У 1913 г. у Беларусі налічвалася 220 гандлёвых дамоў i акцыянерных таварыстваў, а таксама 55,3 тыс. гандлёвых прадпрыемстваў, большасць з якіх былі ларкі, палата, тракціры, карчмы i г.д. [3]

     Ha ўcepacійскім i замежным рынках Беларусь выступала і як пастаўшчык драўніны i тавараў яе фабрычнай перапрацоўкі — запалак, фанеры, паперы, прадуктаў сельскай гаспадаркі, галоўным чынам ільно-валакна, прадуктаў жывелагадоўлі, крухмалу, cпipтy i г.д. У той жа час яна з'яулялася значным рынкам збыту металу, машын, каменнага вугалю, тавараў шырокага ўжытку i збожжа. Сыравіна i прадукты сельскай i лясной гаспадарак предавался пa нізкіх цэнах, а фабрычныя тавары — па завышаных i манапольных. Гэта быў адзін з метадаў эксплуатацыі буйным капіталам працоўных мас. [4] 
 

     ЗАКЛЮЧЭННЕ 

     1900-1914 гг. сталі важным этапам у прамысловым развіцці Беларусі. Калі ў 190O г. прамысловасць давала толькі 15 % ад усяго нацыянальнага даходу, то ў 1913 г. яе доля ўзрасла на 5,4% i ўдзел у даходзе Беларусі стаў набліжацца да памеру ўдзелу ўсей прамысловасці Расійскай імперыі — 24 % у яе нацыянальным даходзе. [1]

     Эканамічнае развіццё Беларусі ў пачатку XX ст. з усей перакананасцю сведчыць аб далейшым удасканаленні капіталістычных формаў гаспадарання на стадыі імперыялізму ў прамысловасці, аграрным сектары, будаўніцтве, гандлі, фінансавай i іншых сферах. Але на тэрыторыі Беларусі гэтыя працэсы не змаглі набыць класічныя ўзоры i формы з-за недастатковага ў цэлым развіцця капіталізму. Беларусь i ў 1913 г. працягвала заставацца ў гаспадарцы Расійскай імперыі аграрным раёнам. У сукупнай чыстай прадукцыі прамысловасці i сельскай гаспадаркі ўдзельная вага апошняй складала 57,5 %, а у імперыі — 47,5 %. Больш таго, не збылася запаветная мара Сталытна пра 20 гадоў унутранага i знешняга спакою, якія б змаглі перайначыць Расію, таму што пачынауся 1914 ваенны год. [3]

     Усе звёны фінансавай сістэмы Расіі ў Беларусі, з’явіўшыеся дадатковай гарматай эксплуатацыі працоўнага народа і абагачэнні мясцовай і агульнарасійскай буржуазіі, выкарысталіся самадзяржаўем для мабілізацыі буйных грашовых рэсурсаў, якія накіроўваліся на ўзмацаванне панавання эксплуататараў, узмацненне дзяржавы як апарата гвалту, на падрыхтоўку імперыялістычнай вайны і яе фінансаванне. Разам з тым велічэзныя сродкі, сабраныя за лік эксплуатацыі беларускага народа, накіроўваліся на прамое і ўскоснае фінансаванне магнатаў капіталу, іх абшарнікаў; дзяржава шляхам пакупкі адсоткавых папераў, выкупа чыгунак, выгадных ваенных замоваў, прэмій і субсыдый забяспечвалі манаполіям максімальныя прыбыткі і пры гэтым нічога не давала працоўнаму народу, творцу ўсіх багаццяў дзяржавы. 

     Прыстасоўваясь да рынку, беларус імкнуўся не толькі да таго, каб прахарчаваць сябе, але каб атрымаць найбольшую колькасць выгады за сваю працу. Калі яму не хапала хлеба, ён ахвотна яго купляў, бо Беларусь знаходзілася на вялікай дарозе, па якой праваждаліся масы таннага хлеба; і сэнс беларускай гаспадаркі складаўся ў тым, каб вытворчасцю больш інтэнсіўных культур не толькі запоўніць недахоп у хлебе, але і атрымаць вядомага роду грашовыя лішкі. Як толькі ён адчуваў напрамак рынку, ён неадкладна прыстасоўваў да яго сваей гаспадаркі, падыходзячы ўсе да больш і больш вышэйшым і інтэнсіўным формам яго. Калі ён не адразу стаў на гэты шлях, то таму, што ён быў звязаны са ўсёй астатняй Расіяй, маючы прытым свае мясцовыя недахопы. Трэба быў час для выцяснення астаткаў сярэдневякоўя, трэба было наяўнасць умоў капіталізацыі гаспадаркі. Праца ішла ў краіне, беднай капіталамі, у краіне, у якой горад вельмі ў малой меры стымуляваў гаспадарку, і яно павінна было шукаць выйсця сваёй энергіі за межамі раёна. І беларус выхадзіў з гэтых цяжкасцяў з вялікім уменнем і настойлівасцю. 
 
 
 

літаратура: 
 

   1. “Эканамічная гісторыя Беларусі”  пад.рэд. В.І. Галубовіча. ВП “Экаперспектыва” — Мн.: 1999.

   2. “Эканамічная гісторыя Беларусі”  пад.рэд. В.І. Галубовіча. ВП “Экаперспектыва” — Мн.: 1999.

   3. “Гісторыя Беларусская ССР”, Том 2, В. “Навука і тэхніка” — Мн.: 1972.

   4. “Экономика Беларуси в эпоху империализма (1900-1917)” Изд-во АН БССР, институт экономики. — Мн.: 1963.

   5. М.В. Довнар-Запольский “История Белоруссии” Изд-во “Беларусь” — Мн.: 2003.

   6. “История Беларуси в документах и материалах” Изд-во “Амалфея” — Мн.: 2000.

   7. А.Р. Яшчанка “Гомель у другой палове ХІХ – пачатку ХХ ст.: гісторыка-этнаграфічны нарыс” — Гомель: 1997.

   8. Хрестоматия по истории Белоруссии с древнейших времен до 1917 г. Сост.: А.П. Игнатенко, В.Н. Сидорцов. Изд-во БГУ — Мн.: 1977. 
 

крыніцы: 

   1. “Эканамічная гісторыя Беларусі” пад.рэд. В.І. Галубовіча. ВП “Экаперспектыва” — Мн.: 1999.

       Глава 9 “Эканамічнае развіцце Беларусі ў пачатку ХХ стагоддзя (1900-1913 гг.)”. 9.1. “Асаблівасці прамысловага развіцця Беларусі ў пачатку ХХ ст.” С. 189-196. 

   2. “Эканамічная гісторыя Беларусі”  пад.рэд. В.І. Галубовіча. ВП “Экаперспектыва” — Мн.: 1999.

       Глава 9 “Эканамічнае развіцце  Беларусі ў пачатку ХХ стагоддзя (1900-1913 гг.)”. 9.2. “Сталыпінская аграрная рэформа і яе ўплыў на сельскую гаспадарку Беларусі” С. 196-205. 

   3. “Эканамічная гісторыя Беларусі”  пад.рэд. В.І. Галубовіча. ВП “Экаперспектыва” — Мн.: 1999.

       Глава 9 “Эканамічнае развіцце  Беларусі ў пачатку ХХ стагоддзя (1900-1913 гг.)”. 9.3. “развіцце транспарту, унутранага і знешняга гандлю. Фінансава-крэдытная сістэма” С. 205-209. 

   4. “Гісторыя Беларусская ССР”, Том 2, В. “Навука і тэхніка” — Мн.: 1972.

       С. 234-254. 

   5. “Экономика Беларуси в эпоху империализма (1900-1917)” Изд-во АН БССР, институт экономики. — Мн.: 1963.

       Глава 1 «Промышленность» С. 7-89. 

   6. М.В. Довнар-Запольский “История Белоруссии” Изд-во “Беларусь” — Мн.: 2003.

       Глава 19 «Очерк народного хозяйства  последнего пятидесятилетия» С. 427-448.