МІНТЭРСТВА АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ

УА “БЕЛАРУСКІ ДЗЯРЖАЎНЫ ЭКАНАМІЧНЫУНІВЕРСІТЭТ” 

Кафедра эканамічнай  гісторыі 
 
 
 

РЭФЕРАТ 

па дысцыпліне: Гісторыя Беларусі

на тэму: “Прымусовая калектывізацыя ў Беларус ў 1930-я гг., яе метады, вынікі і урокі” 
 
 
 

Студэнтка

ФФБД, 1-ы курс, ДФЗ                                                                                                    Н.В. Міхута 
 

Праверыў

асістэнт                                                                                                                          А.В. Юнцэвіч 
 
 

 
 
 

Мінск 2010 

Змест 

Уводзіны 3

1.Перадумовы  і прычыны калектывізацыі. 4

2.Мерапрыемствы 6

3.Вынікі 17

Заключэнне 18

Спіс  выкарастаных крыніц 20 

 

Уводзіны

 

    Праўдзівы аналіз урокаў мінулага дапаможа вырашать сёдняшнія проблемы, у тым ліку і пад’ёма сельскай эканомікі. Сёдня галоўнае – вярнуць селяніну згубленае у папярэднія гады становішча гаспадара зямлі, прабудзіць пачуцце любві да яе, упэўненасць у заўтрашнім дне. Розныя формы арэнды і меры сацыяльнага разіцця вескі прызваны забяспечыць поспех пры вырашэнні гэтых задач.

    Круг  пытанняў, связаных з гісторыяй калектывізацыі, вельмі шырокі. Тут і развіццё сельскай гаспадаркі ва умовах нэпа, і расслаенне сялян (кулакі, бедната, сераднякі), і развіццё кааперацыі, і унутрыпартыйная барацьба вакол пытанняў,якія звязаныя са шляхамі і тэмпамі сацыялістычных пераутварэнняў, і многае іншае.

    У тым, што селяніну у нашай краіне наканавана прайсці па шляху кааперыравання, у канцы 20-ых гадоў не сумняваўся ні адзін эканаміст. Усе яны схадзіліся на прызнанні непазбежнасці і  прагрэсіўнасці перахода сельскай гаспадаркі на шлях кааператыўнай вытворчасці. Але нават сярод аграрнікаў-марксістаў сустракаліся розныя думкі наконт таго, якой быць кааперыраванай весцы і як з аднаасобніка пераутварыцца у “цывілізаванага кааператара”. Гэтыя споры адлюстроўвалі супрацілегласць тых рэальных эканамічных перадумоў кааперавання,якія склаліся на прыканцы 20-ых гадоў у СССР.

Сёння мы выразна ўяўляем, да чаго гэта прывяло, бачым вялікія хібы ў стане  сельскай гаспадаркі, а шмат хто  наогул адмаўляе калектыўны шлях развіцця сельскагаспадарчай в-творчасці. Але  ж у Савецкай Беларусі, як і ва ўсім былым СССР, ён быў і мае  месца цяпер. Натуральна, што патрэбна ведаць гэты працэс, якім бы складаным  ён ні быў, у тым ліку яго пачатак, дзе былі закладзены карані шматлікіх  заганных з'яў. Таму наша задача — даць аб'ектыўны малюнак правядзення  калектывізацыі ў беларускай вёсцы.

 

1.Перадумовы  і прычыны калектывізацыі.

    Велізарнае  значэнне ў жыцці грамадства, 4/5 насельніцтва якога ў 20-30-я гады складала сялянства, мела радыкальнае пераутварэнне  сельскай гаспадаркі. Цяжкія умовы  працы і быту сялян, раздробленасць зямельных участкаў, прымітыўныя прылады працы і, як вынік, нізкая эфетыўнасць вытворчасці харчовых прадуктаў, што стрымлівала агульнае эканамічнае развіцце краіны, - усё гэта пераканаўча сведчыла аб існаванні аб’ектыўнай неаходнасці карэннага пераўладкавання сельскай гаспадаркі, уздыму агульнай культуры вёскі.

    Дадзеная  гістарычная неабходнасць пачала рэалізоўвацца  ў 20-я гады шляхам развіцця розных форм кааперацыі, паступовага пераходу дробных  сялянскіх гаспадарак да калектыўнай  апрацоўкі зямлі ва умовах нэпа. У пачатку нэпа савецкая ўлада  падтрымлівала гаспадарчыя памкненні  сялян, заахвочвала пошук форм калектыўнага гаспадарання на зямлі, пастаўляла права на зямлю як калектыўным, так і аднаасобным гаспадаркам. Абвешчаная ў Зямельным кодэксе БССР свабода выбару форм землекарыстання захоўвалася ў Беларусі аж да 1927г. І трэба адзначыць, што да таго часу ў Беларусі свабодна развіваліся гаспадаркі як калектыўнага землекарыстання (у формах вытворчай кааперацыі, у разнастайных прасцейшых формах кааперацыі, у спецыялізаваных відах кааператыўных аб’яднанняў), так і аднаасобнага землекарыстання.

    Народным  камісарыятам земляробства, які ўзначальваў  з 1921 да 1929г. Прышчэпаў, быў складзены  “Пяцігадовы перспектыўны план развіцця лясной і сельскай гаспадарак БССР на 1925-1929 гады”. План прадугледжваў стварэнне хутароў і дробных паселкаў тыпу адрубоў.

     З першых гадоў савецкай улады ствараліся і вытворчыя кааператывы, калектыўныя  гаспадаркі. Аднак ва ўмовах Беларусі, пры адсутнасці вялікіх масіваў  ворнай зямлі, прыдатнай да апрацоўкі  складанай тэхнікай, нізкім узроўні  механізацыі, недахопе агранамічных кадраў, стварэнне буйных калгасаў было нерэнтабельным і нязначным. Калгасы разглядаліся ў асноўным як форма арганізацыі бяднейшых пластоў насельніцтва. Ствараліся яны, як правіла, на землях дзяржаўнага фонду.

    Нягледзячы  на актыўную падтрымку дзяржавай калгаснай формы гаспадарання (вызваленне ад арэнднай платы за зямельныя угоддзі, прадастаўленне розных падатковых ільгот, забеспячэнне інвентаром, рабочай і прадукцыйнай жывёлай), асноўная маса сялянства – сераднякі – аддавалі перавагу прасцейшым формам кааперацыі, а не калгасам.

    У 20-я гады быў сапраўды значны ўздым  сялянскай гаспадаркі, які сведчыць аб дабратворных выніках нэпа, эфектыўнасці развіцця розных форм кааперацыі. Менвіта  кааператыўны рух дапамог пераадолець  голад і разбурэнні пасля грамадзянскай  вайны, садзейнічаў аздараўленню фінансавай і эканамічнай сістэм.

    Абапіраючыся  на калектывіскую традыцыю усходнеславянскай  вёскі, зыходзячы з навуковых абгрунтаванняў неабходнасці кааперавання сельскагаспадарчай вытворчасці і практычнага вопыту першых гадоў калектыўнага гаспадарання , Камуністычныя партыя і Савецкая дзяржава распрацавалі палітыку калектывізацыі сельскай гаспадаркі.

 

2.Мерапрыемствы

 

    Калектывізацыя  сельскай гаспадаркі - палітыка Камуністычнай  партыі і Савецкай дзяржавы, якая была накіравана на аб'яднанне дробных  сялянскіх гаспадарак у буйныя сельскагаспадарчыя прадпрыемствы, выкарыстанне на вёсцы  дасягненняў навукі і тэхнікі, павышэнне  прадукцыйнасці працы і эфектыўнасці аграрнага сектара эканомікі, забеспячэнне насельніцтва прадуктамі харчавання, а прамысловасці — сельскагаспадарчай сыравінай.

    Першым  пяцігадовым планам развіцця народнай гаспадаркі СССР прадугледжвалася да 1933 г. ахапіць усімі формамі кааперацыі каля 85 % сялянскіх гаспадарак, і толькі 18-20 % з іх меркавалася арганізаваць у калгасы. Гэта быў напружаны, але разам з тым рэальны, збалансаваны план, у аснове якога ляжалі распрацаваныя ў апошнія гады жыцця У. Леніна прынцыпы нэпа і кааператыўнага развіцця.

    Аднак да таго часу пачаў фарміравацца, а  затым атрымаў імклівае развіццё другі варыянт стратэгіі сацыялістычнага  будаўніцтва. I. Сталін і яго акружэнне ленінскі прынцып гарманічнага развіцця прамысловасці і сельскай гаспадаркі замянілі патрабаваннем хуткіх тэмпаў індустрыялізацыі на аснове перакачкі сродкаў для яе развіцця з сельскай гаспадаркі. Быў узяты курс на паскораную калектывізацыю ў яе вышэйшых формах. Гэтым імкнуліся вырашыць адразу дзве задачы: у кароткія тэрміны правесці калектывізацыю вёскі і ўзяць у яе сродкі для патрэб індустрыялізацыі і абароны краіны.

     Пачатак рэалізацыі такога курсу паклаў хлебанарыхтоўчы крызіс, які ўзнік  у краіне зімой 1927-1928 гг. У сувязі з недаборам збожжавых, скарачэннем  дзяржаўных нарыхтовак хлеба стварылася пагроза невыканання планаў індустрыяльнага  будаўніцтва, бо пастаўкі прамысловага абсталявання ў краіну залежалі ад экспарту хлеба. Акрамя таго, у гарадах  пачаліся перабоі ў забеспячэнні прадуктамі, давялося ўвесці картачную сістэму. Узмацнілася сацыяльная напружанасць у грамадстве.

      У такіх умовах сталінская  група, якая ў гэты час дабілася  большасці ў палітычным кіраўніцтве,  пачала адыход ад новай эканамічнай  палітыкі, яе дэмантаж і шырокае  прымяненне надзвычайных мер.  Закрываліся рынкі, уводзілася  абкладанне сялянскіх гаспадарак  дадатковымі падаткамі, скарачалася  крэдытаванне і забеспячэнне  заможных гаспадарак, праводзіліся  арышты ў адміністрацыйным парадку  і прыцягненне да суда за  захаванне лішкаў збожжа. У выніку  ў краіне пачалося скарачэнне  пасяўных плошчаў, памяншэнне  памераў гаспадарак.

    Партыйна-дзяржаўнае кіраўніцтва краіны мела разыходжанні ў пытаннях выхаду з крызісу і  перспектывы сацыялістычнага будаўніцтва.

    I. Сталін разлічваў на злом супраціўлення сялянства шляхам самага бязлітаснага знішчэння яго заможнай часткі - кулацтва. М. Бухарын, А. Рыкаў, М. Томскі бачылі выхад з крызісу ў адмове ад надзвычайных мер, павышэнні закупачных цэн на хлеб, развіцці гандлёва-крэдытных форм кааперацыі. Бухарынская альтэрнатыва была накіравана на захаванне і ўдасканаленне эканамічнага механізма, які склаўся ў гады нэпа. У лістападзе 1929 г. М. Бухарын і яго аднадумцы былі адхілены ад палітычнага кіраўніцтва, іх погляды кваліфікаваліся як праява "правага ўхілу" ў партыі, як уступка кулацтву.

    У Беларусі ў падтрыманні палітыкі "правага ўхілу" быў абвінавачаны нарком земляробства Дз. Прышчэпаў, які  па сваіх поглядах прымыкаў да групы  М. Бухарына, а ў практычнай рабоце карыстаўся навуковымі рэкамендацыямі сёння сусветна вядомага тэарэтыка  кааператыўнага руху прафесара А. Чаянава. Дз. Прышчэпава, а таксама 29 іншых "правых апартуністаў" з ліку кіруючых работнікаў заклеймавалі як памагатых контррэвалюцыі ў справе рэстаўрацыі капіталізму  ў Беларусі, выключылі з партыі і рэпрэсіравалі. Ярлык "правага  ўхілу" і "нацыянал-дэмакратызму" быў прычэплены і на старшыню ЦВК  БССР А.Чарвякова, які ў свой час вылучыў лозунг: "Багацей, селянін! Дабывай больш багацця, і чым болып ты будзеш багаты, тым больш багатай будзе наша Савецкая рабоча-сялянская дзяржава!"

    Барацьба  з "правым ухілам" суправаджалася фарсіраваннем калектывізацыі. Тэарэтычным  абгрунтаваннем фарсіраванага правядзення  суцэльнай калектывізацыі з'явіўся артыкул Сталіна "Год вялікага пералому", апублікаваны 7 лістапада  1929 г. у газеце "Правда". У артыкуле сцвярджалася, што ў калгасы быццам ужо пайшлі асноўныя, серадняцкія масы насельнідтва, што ў сацыялістычнай перабудове гаспадаркі ўжо атрымана "рашаючая перамога", хаця на самой справе ў калгасах тады налічвалася 6-7 % сялянскіх гаспадарак.

    Перамагла палітычная лінія на суцэльную калектывізацьпо. У 1929 г. выбар шляху завяршыўся. Былі адкінуты ідэі М. Бухарына, устаноўкі першага пяцігадовага плана, заданні якога сталі адвольна пераглядацца ў бок павелічэння.

    5 студзеня 1930 г. ЦК ВКП(б) прыняў пастанову "Аб тэмпе калектывізацыі і мерах дапамогі дзяржавы калгаснаму будаўніцтву", у якой тэрміны завяршэння калектывізацыі былі рэзка скарочаны, умацавана новая палітыка ў адносінах да кулака, пры вызначэнні форм калгаснага будаўніцтва арцель характарызавалася як ступень, "пераходная да камуны". На месцах стараліся не адстаць ад цэнтра. На Беларусі, паводле названай пастановы ЦК ВКП(б), меркавалася завяршыць калектывізацыю да 1933 г. Аднак першы сакратар ЦК КП(б)Б К. Гей патрабаваў завяршыць суцэльную калектывізацыю сельскай гаспадаркі рэспублікі да 1931 г. У хуткім часе і гэтыя тэрміны былі перагледжаны: у лютым 1930 г. прынята рашэнне абагуліць 70-80 % сялянскіх гаспадарак, г. зн. завяршыць поўную калектывізацыю за паўгода.

    Выконваючы  прынятую 5 студзеня 1930 г. пастанову ЦК УКП(б) «Аб тэмпе калектывізацыі і мерах дапамогі дзяржавы калгаснаму будаўніцтву», партыйныя і савецкія органы БССР, не ўлічваючы канкрэтныя ўмовы, імкнуліся паскорыць уцягванне сялян у калгасы. Ужо на студзеньскім (1930 г.) пленуме ЦК КП(б)Б было прынята рашэнне да канца 1931 г. завяршыць калектывізацыю ўсіх бядняцка-серадняцкіх гаспадарак. Больш таго, у лютым 1930 г. бюро ЦК Кампартыі Беларусі вырашыла калектывізаваць да веснавой сяўбы 15—80 % сялянскіх гаспадарак. 10 лютага гэтага ж года ЦК КП(б)Б адправіў у ЦК УКП(б) дакладную запіску з прапановаю прызнаць БССР рэспублікай суцэльнай калектывізацыі. Гэта — яскравы прыклад палітычнай слепаты, пражэкцёрства і ўгодлівасці.

    Такія падыходы абумовілі шырокае прымяненне адміністрацыйных метадаў. Сялян нярэдка  прымушалі запісвацца ў калгасы, што прывяло да вялікага нарошчвання  колькасных паказчыкаў. Да 1 сакавіка 1930 г. у Беларускай ССР у калгасах лічыліся 457,7 тыс. сялянскіх гаспадарак — 58 % іх агульнай колькасці. Гэта самы высокі паказчык па рэспубліцы ў першай пяцігодцы. У яго дасягненні вызначальную ролю адыгралі націскныя метады работы.