"Мужыцкая праўда" як крыніца вывучэння палітычных і прававых поглядаў Кастуся Каліноўскага

МІНІСТЭРСТВА  АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ

УА "БЕЛАРУСКІ  ДЗЯРЖАЎНЫ ЭКАНАМІЧНЫ УНІВЕРСІТЭТ" 

Кафедра тэорыі і гісторыі права 
 
 
 

РЭФЕРАТ 

па дысцыпліне: Гісторыя палітычнай і прававой думкі Беларусі

на тэму: "Мужыцкая праўда" як крыніца вывучэння палітычных і прававых поглядаў Кастуся Каліноўскага 
 
 
 
 
 

Студэнт

ФП, 3-і курс, ДПВ-2                                                                        С.У. Іваноў  

Праверыў

канд. юрыд. навук                                                                     Ю.І. Кавалеўская

дацэнт 
 
 
 
 

МІНСК 2010 

ЗМЕСТ 

Уводзіны.................................................................................................................3

1 Кароткая біяграфія  Кастуся Каліноўскага.......................................................4

2 Палітычная  і прававая думка Кастуся Каліноўскага  і адлюстраванне яе ў газеце "Мужыцкая праўда"...................................................................................7

2.1 Разважанні  Кастуся Каліноўскага аб волі  на старонках "Мужыцкай праўды"...................................................................................................................8

2.2 Станаўленне  да рэлігіі ў "Мужыцкай праўдзе"............................................13

2.3 Пазыцыя Кастуся  Каліноўскага да дзяржаўнага ладу.................................15

Заключэнне............................................................................................................19

Спіс скарыстаных  крыніц.....................................................................................20 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

УВОДЗІНЫ

60-е гады - адзін з самых важных перыядаў у гісторыі Расіі 19 стагоддзі. Гэта было час, калі на абвешчаную царскім урадам "волю", сялянства адказала чаргой паўстанняў, ахапіўшых усю Еўрапейскую частку краіны.

Уздым масавага руху сялян напачатку 60-х суправаджаўся таксама і рэвалюцыйным уздымам сярод дэмакратычнай інтэлігенцыі. Ідэолагамі сялянскай рэвалюцыі сталі вялікія рускія рэвалюцыянеры-дэмакраты - Чарнышэўскі, Дабралюбаў, Герцэн, апантана якія зазывалі ў сваіх творах да барацьбы супраць царызму і дэмакратычнай сялянскай рэвалюцыі.

Шырокі распаўсюд  рэвалюцыйна-дэмакратычны рух атрымаў  і ў Беларусі. Прычым, большасць  з рэвалюцыянераў, якія дзейнічалі на тэрыторыі Беларусі, былі цесна  злучаны з рускімі рэвалюцыйнымі дэмакратамі, а то і зусім уваходзілі ў склад таемных рускіх арганізацый. Да такіх дзеячаў можна аднесці Серакоўскаго, Дамброўскага, Мацкевіча, і, вядома ж, Кастуся Каліноўскага. Уплыў ідэй рускіх рэвалюцыянераў-дэмакратаў на перадавую грамадска-палітычную думку Беларусі асабліва яркую праяву знайшлі ў дзейнасці Кастуся Каліноўскага - выбітнага рэвалюцыянера-дэмакрата, вядомага кіраўніка паўстання 1863г., бясстрашнага барацьбіта супраць прыгону і самадзяржаўя.

Улетку 1862г. Каліноўскі разам з актыўным кіраўніком паўстання 1863г. Валерам Урублеўскім і іншымі рэвалюцыянерамі, стаў выдаваць нелегальную газету ўлётку на беларускай мове "Мужыцкая праўда", якая адыграла немалую ролю пры падрыхтоўцы да паўстання. Усяго выйшла 7 нумароў, з іх 6 у 1862г. і яшчэ адзін напачатку 1863г., калі і ўспыхнула паўстанне.

"Мужыцкая праўда" - яркі прыём агітацыйнай рэвалюцыйна-дэмакратычнай пракламацыі таго часу, звернутай непасрэдна на сялянскую масу. Напісаная простай мовай, яна выкрывала рабаўніцкі характар царскага самадзяржаўя і заклікала беларускі народ да ўзброенай барацьбы за лепшую дзель. Таму невыпадкова, што з'яўленне газеты-ўлёткі выклікала моцны спалох сярод мясцовых прадстаўнікоў самадзяржаўнай улады і ў вышэйшых пецярбургскіх кругах.  
 
 
 
 
 
 
 

1 Кароткая біяграфія  Кастуся Каліноўскага

Вікенцій Кастусь  Каліноўскі нарадзіўся ў мястэчку Мастаўляны Гарадзенскага павета (зараз Беластоцкае  ваяводства) у шляхецкай небагатай  сям'і. Продкі Каліноўскага на працягу  амаль ста гадоў валодалі маёнткам Калінава пад Бранскам на мяжы Расійскай Імперыі і Рэчы Паспалітай, але ў другой палове XVIII стагоддзі маёнтак быў прададзен і Каліноўскія сталі беззямельнай шляхтай. Маці, Вераніка Рыбінская, памерла маладая, калі Кастусю было пяць гадоў. Бацька, Сямён Сцяфанавіч, быў чалавекам разумным і энергічным. У мястэчку Мастаўляны на зямлі абшарніка Радовіцкага ў 1835 году ён заснаваў невялікую ткацкую фабрыку. Потым разам з другой жонкай, Ізабелай Лазарэвіч, набыў невялікі фальварак Якушоўка побач мястэчка Свіслач у Ваўкавыскам павеце. Туды ў 1849 г. перабралася сям'я, а таксама была перакладзена фабрыка. У 1855 бацька дамогся сцвярджэнні сенатам Каліноўскіх у дваранскіх правах. Аднак матэрыяльнае становішча сям'і, у якой ад двух шлюбаў нарадзілася 18 дзяцей, заставалася нялёгкім.

У 1847 Каліноўскі паступіў у першы клас Свіслацкай гімназіі, пазней пераімёнай у вучылішча. Пасля яго канчатка ў 1852 Кастусь тры гады жыл у Якушоўке, дапамагаючы бацьку па гаспадарцы і займаючыся самаадукацыяй.

У канцы 1855 Каліноўскі паехаў у Маскву да старэйшага брата Віктару з намерам паступіць ва ўніверсітэт. Але планы братоў змяніліся, і ўлетку 1856 яны перабраліся ў Пецярбург. Каліноўскі паспяхова здаў уступныя іспыты ва ўніверсітэт і стаў студэнтам юрыдычнага факультэта па разрадзе камеральных навук, які рыхтаваў да гаспадарчай ці адміністрацыйнай кар'еры і даваў добрую агульную адукацыю. Акрамя юрыдычных навук Каліноўскі вывучаў рускую і сусветную гісторыю, палітэканомію, статыстыку, логіку, псіхалогію, заалогію, батаніку, сельская гаспадарка, тэхналогію, архітэктуру, рускі і французскі мовы. Студэнцкія гады мелі вырашальнае значэнне для фармавання рэвалюцыйнага светапогляду Каліноўскага, ён не раз абіраўся бібліятэкарам -кіраўнікам арганізацыі студэнтаў "Огул" - выхадцаў з Польшчы, Беларусі, Літвы і Ўкраіны, узначальваў у "Огуле" найболей радыкальнае крыло.

Са стварэннем каля 1858 у Пецярбургу ваенна-рэвалюцыйнай арганізацыі Серакоўскага-Дамброўскагаго браты Каліноўскія сталі яе актыўнымі дзеячамі.

Каліноўскі выдатна  вучыўся і ўлетку 1860 паспяхова скончыў універсітэцкі курс, а пасля падачы дысертацыі ў студзені 1861 зацверджаны апекуном Пецярбургскай адукацыйнай акругі ў ступені кандыдата права. Атрымаўшы ў лютым 1861 дыплом, ён праз два тыдні быў ужо ў Вільні, дзе распачаў безвыніковую спробу ўладкавацца на службу ў кіраванне мясцовага генерал-губернатара.

Вяртанне Каліноўскага на радзіму супала з моцным уздымам  вызваленчага руху ў Беларусі і Літве, выкліканага аб'явай сялянскай рэформы  і абвастрэннем палітычнай сітуацыі ў Расіі і Польшчы. Каліноўскі стаў адным з кіраўнікоў гэтага руху, лідарам яго дэмакратычнай плыні ("чырвоных"). На працягу 1861 ён стварыў на Гарадзеншчыне з раначыннай інтэлігенцыі нелегальную рэвалюцыйную арганізацыю, злучаную з такімі ж арганізацыямі ў Вільні. Каліноўскі і яго прыхільнікі вялі па вёсках і мястэчкам агітацыю сярод сялян, заклікалі іх на барацьбу з абшарнікамі і самадзяржаўем. Разам са сваім сябрам Урублеўскім, беларускім паэтам Ражанскім і іншымі аднадумцамі па гарадзенскай арганізацыі ўлетку 1862 ён пачаў выдаваць першай у гісторыі Беларусі нелегальную рэвалюцыйна-дэмакратычную газету "Мужыцкая праўда". На працягу 1862-1863 атрымалася выдаць сем нумароў, аўтарам і рэдактарам большасці, калі не ўсіх, быў Каліноўскі. "Мужыцкая праўда" ўпершыню на беларускай мове прапагандавала рэвалюцыйна-дэмакратычныя ідэі сярод сялян, рыхтавала іх да паўстання. Каліноўскі асабіста ўдзельнічаў у распаўсюдзе газеты. Пасля таго, як мясцовыя ўлады аддалі загад пра яго арышт, ён цалкам перайшоў на нелегальнае становішча, хаваючыся пад рознымі псеўданімамі (Макарэвіч, Хамовіч ці Хамуціус, Чарноцкий і інш.). Адначасова з напружанай дзейнасцю на Гаредзеншчыне падтрымліваў цесныя сувязі з сябрамі-аднадумцамі далёка за яе межамі. Удзельнічаў у працы віленскага цэнтра па падрыхтоўцы паўстання ў Літве і на Беларусі - "Камітэта руху", пераназванага неўзабаве ў Літоўскі правінцыйны камітэт (ЛПК), вёў там барацьбу за рэвалюцыйна-дэмакратычную праграму паўстання. З восені 1862  - старшыня ЛПК, што сведчыла пра ўзмацненне ўплыву рэвалюцыйных дэмакратаў на вызваленчы рух у беларуска-літоўскіх землях. Вядомыя прынцыповыя спрэчкі Каліноўскі і ўсяго ЛПК з рэвалюцыйнымі дзеячамі Варшавы за прызнанне суверэннасці Літвы і Беларусі.

Пасля пачатку  паўстання ў Польшчы (студзень 1863) ЛПК заклікаў народы беларуска-літоўскага краю да актыўных дзеянняў і абвясціў сябе Часавым рэвалюцыйным урадам Літвы і Беларусі. Аднак прадстаўнікам ліберальнай партыі ў вызваленчым руху ("белым") атрымалася зрабіць пераварот і, адхіліўшы Каліноўскага і яго прыхільнікаў ад кіраўніцтва паўстаннем, захапіць уладу ў паўстанцкай арганізацыі. З вясны 1863 Каліноўскі - рэвалюцыйны камісар на Гарадзеншчыне, працаваў у Беластоку і Гродне, шмат зрабіў, каб зламаць сабатаж абшарнікаў і прыцягнуць у паўстанне народныя масы. У тым жа году разам з паўстанцкім грамадзянскім начальнікам Гарадзенскага павета Э. Заблоцкім ён аб'ехаў Слонімскі і Ваўкавыскі паветы, апошні раз пабываў у Якушоўке, інспектаваў злучаныя сілы паўстанцаў пад Милавідами у Слонімскім павеце (напярэдадні вядомага бою) і Брэсцкі атрад за Бугам у Падляшша. Хутка ў паўстанцкай арганізацыі адбыўся новы пераварот, "чырвоныя" вярнулі ўладу і Каліноўскі ўзначаліў віленскі паўстанцкі цэнтр. Адной з яго найважных кватэр у Вільні была кватэра Ямантоў на Ратушным пляцы. Былы студэнт І. Ямант вёў важную перапіску паўстанцаў, а яго сястра Марыя была блізкім сябрам Каліноўскага. За правадыром паўстання ўлады арганізавалі сапраўднае паляванне. Але ён працягваў барацьбу, змяняючы знешнасць, імёны, адрасы.

Паступова круг рэвалюцыянераў звужаўся. Былі схоплены і публічна пакараны самыя блізкія памагатыя І. Здановіч і Ц. Далеўскі. Для ўзмацнення мясцовай арганізацыі ў Менск паехаў І. Ямант. У кастрычніку 1863 Каліноўскі пад імем І.Вітажэнца пасяліўся ў так званых Святаянскіх мурах (комплекс будынкаў былога Віленскага ўніверсітэта), насупраць генерал-губернатарскага палаца. Дзе жыў душыцель паўстання Мураўёў. Псеўданім і адрас кіраўніка паўстання выдаў жандарам на допытах у Менску удзельнік паўстанцкай арганізацыі В. Парафіанович. У студзені 1864 Каліноўскі быў арыштаваны. У турме ён здолеў напісаць і перадаць на волю "Лісты з-пад шыбеніцы" - сваё ідэйна-палітычнае завяшчанне. Асуджаны царскім ваенна-палявым судом, ён быў публічна павешаны ў Вільню на гандлёвым пляцы Лукішкі. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

2 Палітычная і прававая  думка Кастуся  Каліноўскага і  адлюстраванне яе  ў газеце "Мужыцкая  праўда"

Нажаль, Кастусь  Каліноўскі пакінуў вельмі невялікае  па аб'ёме літаратурна-публіцыстычную спадчыну, не вядома ніводнай тэарэтычнай  працы, у якім бы беларускі лідар паўстання 1863-1864 гг. прама выказаў свае сацыяльна-палітычныя погляды. Пра іх можна судзіць па сямі нумарам газеты "Мужыцкая праўда", трох "Лістах з-пад шыбеніцы", водгуках і загадах, яго арганізацыйна-практычнай дзейнасці, а таксама па ўспамінах сучаснікаў.

Калі характарызаваць  погляды Каліноўскага коратка, тое  гэта, у першую чаргу, вызваленне і  надаванне зямлёй сялян, усталяванне  незалежнай дэмакратычнай рэспублікі з роўнымі правамі для ўсіх, аднаўленне "нацыянальнай" уніяцкай рэлігіі. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

2.1 Разважанні Кастуся  Каліноўскага аб  волі на старонках  "Мужыцкай праўды"

У "Гісторыі паўстання  народа польскага 1863 і 1864", Б.Ліманоўскі піша: "Быў ён [Каліноўскі] шчырым народнікам. Вызнаваў  перакананне, што толькі сялянскае паўстанне верне волю літоўскім народам. Народ для яго не быў адным толькі сродкам, але ў першую чаргу мэтай. Вызваленне сялян, ператварэнне іх у грамадзян - вось галоўная мэта".

А што такое  вольны чалавек, Каліноўскі сам апісвае  ў трэцім нумары "Мужыцкай праўды":

"Чалавек вольны - гэта калі мае кавалак сваёй зямлі, за якую ні чыншу, ні чыншу не плаціць, ні паншчыны не служыць, калі плаціць невялікія падаткі, і то не на царскія стайні, сабакарні і патаскух, а на патрэбы ўсяго народа, калі не ідзе ў рэкруты рыс ведае дзе, а ідзе абараняць свой край тады толькі, калі які непрыяцель прыйдзе, калі робіць усё, што яму па душы і што не крыўдзіць блізкага і славы Божай, і калі вызнаюць тую веру, якую паспавядалі яго бацькі, дзяды, прадзяды. Вось што значыць воля."

Гэта значыць  у першую чаргу, воля - гэта свой, уласны кавалак зямлі. Грамадзянін - гэта той, у каго ёсць уласнасць, для селяніна лепшая ўласнасць зямля, якая яго корміць, перадаецца ад бацькі да сына, служыць яшчэ і для духоўнай сувязі пакаленняў, акрамя таго, свая зямля - увасоблены знак незалежнасці, волі. Менавіта таму такая вялікая ўвага Каліноўскі надае пытанню перадачы зямлі сялянам, бясплатна, без адпрацоўкі, без выплаты празмерных падаткаў.

Маніфест ад 19 лютага 1861 гады вызваліў сялян, але  толькі фармальна. Так, афіцыйна селянін пераставаў быў прыгонным, атрымліваў асабістую волю, гэта нельга аспрэчыць, але ён не атрымліваў землі, ці атрымліваў занадта маленькі надзел, каб з яго можна было прахарчаваць сябе і сям'ю. А за карыстанне зямлёй абшарніка трэба было адпрацоўваць тую ж паншчыну, што сяляне адпрацоўвалі прыгоннымі, да таго ж дадаліся падаткі ў казну, так што становішча народа стала, мабыць, нават горш, чым да рэформы. І самы першы пункт "праграмы волі" па Каліноўскім выкананы не быў. Пра гэта ён і піша ў тым жа трэцім нумары "Мужыцкай праўды":