Қазіргі қазақ педагогики

Зерттеудің  мақсаты: әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің, М.Қашқаридің тәлім-тәрбиелік идеяларын қазіргі қазақ педагогика ғылымының қайнар көздері ретінде тұжырымдамалық тұрғыдан негіздеу және оны жоғары білім беру жүйесінде пайдаланудың мазмұны мен әдістемесін жасау.

Зерттеудің  нысаны: қазіргі қазақ педагогика ғылымының қалыптасуы мен дамуы.

Зерттеудің  пәні: қазіргі қазақ педагогика ғылымындағы әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің, М.Қашқаридің тәлім-тәрбиелік идеяларының жүйесі.

Зерттеудің  ғылыми болжамы: егер қазіргі қазақ педагогика ғылымындағы әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің, М.Қашқаридің тәлім-тәрбиелік идеяларының тұжырымдамалық негізі анықталса, онда педагогика ғылымының теориясы мен тәжірибесін жетілдіруге мүмкіндік туады, өйткенi аталған ғұламалардың еңбектері қазақ педагогика ғылымының дамуына жаңа бағыт беріп, жас ұрпақты тәрбиелеу мен оқытудың тиімділігін арттыратын құнды идеяларды ұсынады.

Зерттеудің  міндеттері:

1) әлемдік педагогиканың құрамдас бөлігі ретінде қазіргі қазақ педагогика ғылымының қалыптасуын көрсету және оның алғашқы рухани бастау көздерін нақтылау;

2) түркі тектес халықтардың педагогикалық ой-пікірлерінің қалыптасуының әлеуметтік-мәдени алғышарттарын анықтау;

3) түркі тектес халықтардың алғашқы педагогикалық ой-пікірлерінің даму тарихын зерделеу және олардың мазмұндық сипаттамасын беру;

4) әл-Фараби педагогикасының қазіргі қазақ педагогика ғылымының негізі ретіндегі мәнін айқындау;

5) қазіргі қазақ педагогика ғылымындағы Ж.Баласағұнидің «Құтты білік» дастанының ғылыми-теориялық негіздерін айқындау;

6) қазіргі қазақ педагогика ғылымындағы М.Қашқаридің «Түрік сөздігі» еңбегінің тұжырымдамалық мәнін анықтау;

7) әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің, М.Қашқаридің педагогикалық теорияларының өзара ықпалдастығын және кейінгі дәуірлердегі педагогикалық ойлармен тарихи сабақтастығын ашып көрсету;

8) қазіргі педагогика ғылымы мазмұнында әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің, М.Қашқаридің тәлім-тәрбиелік идеяларының алатын орнын анықтап, оны жетілдірудің бағыттарын айқындау;

9) әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің, М.Қашқаридің педагогикалық ілімдерін жоғары білім беру жүйесінде пайдалануды ғылыми-әдістемелік және ақпараттық тұрғыдан қамтамасыз ету жолдарын ұсыну.

Жетекші идея: әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің, М.Қашқаридің тәлім-тәрбиелік идеяларын  қазіргі қазақ педагогика ғылымының қайнар көзі ретінде тұжырымдамалық тұрғыдан негіздеу қазақ педагогикасының әлемдік педагогикадағы алатын орнын анықтап, оның дамуына жаңа бағыт пен тың серпін берудің жолдарын көрсетуге ықпал етеді.

Зерттеу жұмысының әдіснамалық және теориялық негіздері:

- жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтардың диалектикалық өзара бірлігіне байланысты тарихи, философиялық, әлеуметтік және мәдени ілімдер;

-  тарихи-педагогикалық құбылыстарды зерттеуге аксиологиялық және жүйелілік қатынас теориясы;

- қазіргі кездегі білім  беру философиясы туралы ілім;

- тұлға дамуының жалпы  диалектикалық принциптері; 

- тарихи, ғылыми шынайылылық  және тарихи шындықты анықтау  қағидалары;

- тұлғаға бағдарланған  білім беру және білім беруді  ізгілендіру теориясы;

- тарихи құбылыстар  мен процестерді, фактілер мен оқиғаларды талдау мен педагогикалық ой-пікірлердің қалыптасуы мен дамуын зерделеуге қатысты ғалымдардың тұжырымдамалық зерттеулері.

Зерттеудің  көздері: Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы, Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы,  Қазақстан Республикасының «Мәдени мұра» Мемлекеттік бағдарламасы, бiлiм беру мәселесiне арналған ресми құжаттар, әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің, М.Қашқаридің еңбектері, зерттеу проблемасына қатысты философтардың, әдебиеттанушылардың, тіл білімі саласы мамандарының, тарихшылардың, түркітанушылардың, психологтардың, педагогтардың, әдiскерлердiң ғылыми-зерттеу еңбектерi.

Зерттеудің  әдістері:

- философиялық: танымның диалектикалық әдісі; талдау және жинақтау;

- жалпығылыми: тарихи, жүйелілік-құрылымдық, логикалық талдау;

- тарихи талдау әдістері: тарихи-философиялық, тарихи-генетикалық, тарихи-жүйелілік, мәдениеттану, тарихи-салыстырмалы, ретроспективті;

- салыстырмалы-педагогикалық  зерттеу әдістері: жүйелілік-құрылымдық, жүйелілік-талдау, ғылыми зерттеулерді және мұрағат материалдарын оқып-үйрену және теориялық талдау, жұмыс нәтижелерін болжау.

Зерттеудiң  ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы:

1) қазіргі қазақ педагогика ғылымының қалыптасуының әдіснамалық және функционалдық мәні негізделіп, оның әлемдік педагогиканың құрамдас бөлігі ретіндегі орны ашып көрсетілді;

2) түркі тектес халықтардың педагогикалық ой-пікірлерінің қалыптасуына ықпал еткен әлеуметтік-мәдени шарттар айқындалды;

3) қазіргі қазақ педагогика ғылымының рухани бастаулары ретінде түркі тектес халықтардың алғашқы педагогикалық ой-пікірлерінің мазмұны анықталды;

4) ұлы түрік ойшылдары әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің, М.Қашқаридің педагогикалық ілімдеріне қазіргі педагогика тұрғысынан салыстырмалы талдау жасалынып, соның негізінде олардың қазіргі қазақ педагогика ғылымының қайнар көздері ретіндегі мәні алғаш рет тұжырымдалды;

5) әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің, М.Қашқаридің педагогикалық теорияларының өзара ықпалдастығы мен тарихи сабақтастығы ашып көрсетілді;

6) қазіргі педагогика ғылымындағы әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің, М.Қашқаридің тәлім-тәрбиелік идеяларының алатын орнын айқындаудың негізінде оның мазмұнын жетілдірудің негізгі бағыттары анықталды;

7) әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің, М.Қашқаридің педагогикалық ілімдерін жоғары кәсіби білім беру жүйесінде пайдалану бойынша ғылыми-әдістемелік ұсыныстар жасалды.

Зерттеудiң  практикалық маңыздылығы:

- жоғары және арнайы орта педагогикалық оқу орындары мен жалпы бiлiм беретiн мектептердiң оқу-тәрбие процесінде, мұғалiмдердiң бiлiктiлiгiн арттыру iсiнде пайдалануға арналған оқу құралдары, электронды оқулықтар және элективті курстардың оқу-әдістемелік кешендері дайындалды:

1. «әл-Фараби педагогикасы» оқу құралы. – Қарағанды: ҚарМУ баспасы, 2008. – 126 б. (Б.Әбдікәрімұлымен авторлық бірлестікте);

2.  «Ж.Баласағұни педагогикасы»  оқу құралы. – Қарағанды: ҚарМУ баспасы, 2008. – 124 б. (Б.Әбдікәрімұлымен авторлық бірлестікте);

3. «М.Қашқари педагогикасы» оқу құралы. – Қарағанды: ҚарМУ баспасы, 2008. – 96 б. (Б.Әбдікәрімұлымен авторлық бірлестікте);

4. «әл-Фарабидің педагогикалық  ілімі» электронды оқулық (зияткерлік меншік куәлігі №366, 06.08.2008ж.) (Б.Әбдікәрімұлымен авторлық бірлестікте);

5. «Ж.Баласағұнидің педагогикалық ілімі» электронды оқулық (зияткерлік меншік куәлігі №365, 06.08.2008ж.) (Б.Әбдікәрімұлымен авторлық бірлестікте);

6. «М.Қашқаридің педагогикалық  ілімі» электронды оқулық (зияткерлік меншік куәлігі №367, 06.08.2008ж.) (Б.Әбдікәрімұлымен авторлық бірлестікте);

7. «әл-Фараби педагогикасы» элективті курсы бойынша оқу-әдістемелік кешен. – Қарағанды: «Санат-Полиграфия», 2008. – 66 б.

8. «Ж.Баласағұни педагогикасы» элективті курсы бойынша оқу-әдістемелік кешен. – Қарағанды: «Санат-Полиграфия», 2008. – 72 б.

9. «М.Қашқари педагогикасы» элективті курсы бойынша оқу-әдістемелік кешен. – Қарағанды: «Санат-Полиграфия», 2008. – 60 б.

- зерттеу нәтижелерін «Педагогика тарихы», «Педагогика», «Этнопедагогика», «Этнопсихология», «Салыстырмалы педагогика» курстары бойынша типтік бағдарламалардың мазмұнын жетілдіру мақсатында дәріс материалдары ретінде пайдалануға болады.

Зерттеу нәтижелерінің  дәлелділігі мен негізділігі: автордың педагогикалық зерттеуінің ғылыми негізімен, зерттеу тақырыбына сәйкес өзара байланыстағы әдіс-тәсілдердің нақты қолданылуымен, зерттеу мазмұнының зерттеу мақсатына сәйкестілігімен, бастапқы және соңғы нәтижелердің қорытылуымен, орта ғасырда педагогикалық ойлардың қалыптасуы мен дамуын сипаттайтын тарихи-педагогикалық, мұрағаттық деректердің ғылыми-теориялық тұрғыдан талдануымен және оларды қазіргі педагогика ғылымының мазмұнын жетілдіру мақсатында пайдалану туралы ғылыми-әдістемелік ұсыныстар жасауымен қамтамасыз етіледі.

Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:

1. Қазіргі қазақ педагогика ғылымының қалыптасуы мен дамуының әдіснамалық негіздемесі.

2. Түркі тектес халықтардың педагогикалық ой-пікірлерінің қалыптасуының әлеуметтік-мәдени алғышарттары.

3. Түркі тектес халықтардың алғашқы педагогикалық ой-пікірлерінің мазмұны.

4. әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің, М.Қашқаридің тәлім-тәрбиелік идеяларының қазіргі қазақ педагогика ғылымының қайнар көздері ретіндегі тұжырымдамасы.

5. әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің,  М.Қашқаридің тәлім-тәрбиелік идеяларының өзара мазмұндық үндестігі мен кейінгі жылдардағы педагогикалық ой-сананың дамуымен жалғастығы.

6. Қазіргі қазақ педагогика ғылымындағы  әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің, М.Қашқаридің  педагогикалық ілімдерінің алатын  орнын анықтау арқылы оның мазмұнын жетілдіру бағыттары.

7. әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің, М.Қашқаридің педагогикалық ілімдерін жоғары білім беру жүйесінде пайдалану процесін ғылыми-әдістемелік және ақпараттық тұрғыдан қамтамасыз ету шарттары (инновациялық оқыту технологиялары, элективті курстар, оқу құралдары, электронды оқулықтар).

Зерттеудің негізгі кезеңдері:

1-кезеңде (2005-2006 ж.ж.) зерттеудiң теориялық-әдіснамалық негiздерi анықталды, зерттеу тақырыбына сәйкес философиялық, психологиялық-педагогикалық, ғылыми-әдiстемелiк еңбектер мен зерттеулер оқып-үйренiлiп, теориялық тұрғыдан талданды, зерттеудің ғылыми аппараты анықталды, әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің, М.Қашқаридің еңбектері оқып-үйренілді, орта ғасыр тарихы бойынша материалдар жинақталды, түркі халықтарының педагогикалық ой-пікірлері бойынша ғылыми зерттеулер, еңбектер мен мақалалар талданды.

2-кезеңде (2006-2008 ж.ж.) әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің, М.Қашқаридің еңбектері ғылыми-педагогикалық тұрғыдан талданды, оның қазіргі қазақ педагогика ғылымының қайнар көзі екендігі ғылыми-тұжырымдамалық тұрғыдан негізделді, әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің, М.Қашқаридің педагогикалық ілімдерін жоғары білім беру жүйесінде ғылыми-әдістемелік және ақпараттық тұрғыдан пайдалану үшін элективті курстардың оқу-әдістемелік кешендері, оқу құралдары мен электронды оқулықтар дайындалды.

3-кезеңде (2008 ж.) жүргізілген зерттеу жұмысының нәтижелері қорытындыланып, жүйеге келтiрiлдi, зерттеу нәтижелері бойынша тұжырымдар мен ғылыми-әдістемелік ұсыныстар жасалды, диссертацияның мәтіні өңделді.

Зерттеу нәтижелерінің  талқылануы және жүзеге асырылуы: зерттеудің негізгі қағидалары мен нәтижелері зерттеу тақырыбы бойынша жарық көрген монография мен оқу құралдарында баяндалды, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым Министрлігінің Білім және ғылым саласындағы бақылау комитетінің педагогика мамандығы бойынша бекіткен басылымдары мен шетел басылымдарында жарияланды, Қазақстан (Астана, Алматы, Қарағанды, Көкшетау, Павлодар, Тараз, Орал, Жезқазған)  мен алыс (Болгария, Чехия), жақын (Ресей) шетелдерде өткен халықаралық, республикалық және аймақтық ғылыми-тәжірибелік конференцияларда баяндалды:

- «Қазақстан және Ресей: ынтымақтастық жолы, мәдени байланыс, ғылым мен білім беру интеграциясы»: халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция. – Көкшетау, 2006 ж.;

- «Жоғары оқу орындарында білікті мамандар даярлаудың өзекті мәселелері»: халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция. – Тараз, 2007 ж.;

- «Kazakhstan and the World Languages» the international scientific-practical conference. – Pavlodar, 2007;

- «Қазіргі кезеңдегі тұлғаның үйлесімді дамуына қатысты өзекті мәселелер»: халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция. – Астана, 2007 ж.;

- «Ғасырлар тоғысындағы түркі өркениеті»: халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция. – Орал, 2007 ж.;

- «Көпсалалы университет: болашақ мамандардың отансүйгіштігі, көпмәдениеттілігі мен бәсекеге қабілеттілігі»: VІІІ Халықаралық Байқоңыров оқулары конференция. – Жезқазған, 2008 ж.;

- «Ставайки съвременна наука» 5-а международна научна практична конференция. – София, 2007;

- IV vedecko-prakticka conference “Vedecky prumysl evropskeho kontinentu - 2007”. – Praha, 2007;

- «Образование в период  детства: традиции, реальность, инновации»: международная научно-практическая  конференция. – Москва-Шадринск, 2007.

Зерттеу жұмысының мазмұны  баспа беттерінде жарияланған 59 ғылыми еңбекте көрініс тапты.

Диссертация құрылымы: диссертация кіріспеден, төрт тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.

Кіріспе бөлімінде зерттеудің көкейкестілігі, ғылыми аппараты: мақсаты, нысаны, пәні, міндеттері, ғылыми болжамы, жетекші идеясы, әдiснамалық және теориялық негiздерi, әдістері мен негізгі кезеңдері беріліп, ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы, практикалық маңыздылығы және қорғауға ұсынылатын қағидалар, зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі, талқылануы және жүзеге асырылуы баяндалады.

«Қазіргі қазақ  педагогика ғылымының қалыптасуының  әдіснамалық негіздері» атты бірінші тарауда қазақ педагогика ғылымы әлемдік педагогика ғылымының құрамдас бөлігі ретінде теориялық-әдіснамалық тұрғыдан негізделеді, түркі тектес халықтардың педагогикалық ой-пікірлерінің қалыптасуының әлеуметтік-мәдени алғышарттары көрсетіліп, даму генезисі жасалады.

«Қазіргі қазақ  педагогика ғылымының қайнар көздері» атты екінші тарауда ұлы түрік ойшылдары әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің, М.Қашқаридің педагогикалық іліміне қазіргі педагогика тұрғысынан салыстырмалы талдау жасалынып, олардың қазіргі қазақ педагогика ғылымының қайнар көзі екендігі тұжырымдамалық тұрғыдан дәлелденеді.

«әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің, М.Қашқаридің педагогикалық  теорияларының қазіргі педагогикамен  сабақтастығы» атты үшінші тарауда әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің, М.Қашқаридің педагогикалық теорияларының өзара ықпалдастығы ашып көрсетіліп,  кейінгі жылдардағы педагогтардың ой-пікірлерімен тарихи сабақтастығы баяндалады, қазіргі педагогика ғылымындағы әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің, М.Қашқаридің педагогикалық теорияларының алатын орны анықталып,  оның мазмұнын ғұламалардың педагогикалық ілімдері негізінде жетілдіру мәселелері қарастырылады.