Қоршаған ортаға мұнай газ қалдықтарының әсері

 

 

    Табиғатты қорғау шараларының тиімділігі қоршаған ортаға түсетін ТРҚ көлемінің  азаюы және оларды қайтадан өңдеп  іске асырумен бағаланды. Бұл салада өнеркәсіпке аз қалдықты және қалдықсыз  технологиялық үрдістерді енгізу ең маңызды техникалық және технологиялық  шешім болып саналады.

    Кәсіпорнының  өндірістік жоспарын жасаудағы ең басты  міндет шығарылатын өнімнің көлемін  әрбір бөлімшелер арасына оңтайластырып  бөлу. Бұл жерде өнімді оңтайластырып  бөлу дегеніміз жоспарлардың  әрбір сатысында қабылданған оңтайластыру критериясына сәйкес, функция бойынша техникалық-экономикалық көрсеткіштері жоғары өнім шығарудың жоспары орындалуы керек. Сонымен қатар, күрделі қаржылар, еңбек ресурстары және басқа да жағдайларға байланысты шектеулер сақталынуы қажет. Бұл есеп экологиялық-экономикалық модель арқылы шешіледі

    Егер  модельдің негізгі функциясы  – кәсіпорын түсімін максимумға жеткізу болса, онда оның шектеулері төмендегідей болмақ:

 

   -  өнім шығару көлемі жоспардан кем болмауы керек;

    -   кәсіпорны аумағындағы қоршаған ортаға шығарылатын ластағыш заттектер көлемі ШРК-дан аспауы керек;

    -   күрделі (орталық) қаржылар табиғатты қорғауға кеткен шығын шамасынан көп болмау керек.

    Мұндай  шектеулермен максимум өнімді шығарып  пайда табу мүмкін емес. Сондықтан  да, құрылатын математикалық модельге қосымша өнім шығару жағдайына кіргізіп және ондағы қосымша өнімнен алынған түсім шығынға тең болуын қадағалау қажет.

    Ұсынылып  отырған осы экологиялық-экономикалық модель кәсіпорынның өндірістік және табиғатты қорғау қызметтерін бір  жүйеге біріктіреді. Модельдегі оңтайландыру критериі – экономикалық мағынада болса, оның экологиялық талаптары  – модельдің шектеулері болып  келеді.

    Кәсіпорнының  өндірістік қызметінің жалпы пайдасын жоғарылатудың экологиялық-экономикалық моделін былайша жазуға болады:

 

 

 

                                                                         (3)

    немесе

 

                           

 

 

     кәсіпорынның табиғатты қорғау технологияларын жақсартқаннан  кейін алған түсімі;

     эксплуатациялық және күрделі қаржылардың  қосындысы

     алды алынған (қайтарылған) шығын;

     қаралып отырған табиғатты қорғау шараларын жүргізгенге дейінгі  экологиялық шаралардың азаюы, тенге;

     жаңа табиғатты қорғау шараларын  жүргізгеннен кейінгі қалған шығын, тенге;

     қалдықсыз технологияны өндіріске  енгізгеннен кейінгі жылдық өнімнің  өсуі (қосымша өнімнің), тенге

     эксплуатациялық шығын, тенге;

     күрделі қаржы жұмсаудың экономикалық тиімділігінің коэффициенті;

     күрделі қаржылар, тенге.

    Осылайша, қазіргі таңда қалдықтар аз болатын  немесе мүлдем қалдық болмайтын технологиялық  процестерді жасап, оның негізінде  өнеркәсіп пен табиғи - өндірістік кешендерді экологизациялау – осы  күнгі қоғамның ең маңызды мәселелерінің  бірі. ТРҚ – ны қайтадан өңдеп  қосымша өнім алу схемасы 6-суретте  келтірілген.

 

 

    

6-сурет  – Шикізат пен техногендік  ресурсты қалдықтарды кешенді  пайдалану сұлбасы

 

 

    Жаңажол кен орнындағы мұнаймен ластанған  жердің топырағы, қоймалардағы мұнай  қалдықтары құрылыс материалдарын (кірпіш, жол жабылғысы және т. б.) жасауға және пайдалануға мүмкіндік  туғызды.. Ал, ауа бассейінін қорғау саласындағы басты міндет – ол түтінді газдарды тазарту технологиясын  тиімділігін арттыру. Ол үшін газ  өңдеу зауыттарындағы алаулы оттықтардың  конструкцияларын жетілдіруде қолға  алынды. Осылайша, ЖГӨЗ- ы төңірегіндегі мұнай қалдықтарын қайтадан өңдеуден өткізіп қосымша өнім алудан экономикалық тиімділік алынды.

    Диссертациялық  жұмыстағы алынған нәтижелердің тиімділігін есепке алудың екі түрі бар.

    Біріншісі, экологиялық мониторингті автоматтандырылған жүйемен жүргізудің тиімділігі. Мұнда  уақыт пен еңбек ресурстарының  үнемделуі ескеріледі.

 

 Ал, екінші түрінде жаңа технологияны өндіріске  енгізуден, яғни қосымша өнім алудың тиімділігі. Сөйтіп, атқарылған  жұмыстардың  нәтижелері   ЖГӨЗ-да  өндіріске енгізілді  және 1,2 млн.тенге экономикалық тиімділік алуға мүмкіндік туғызды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

    Білікті ғылыми жұмыс түрінде даярланған бұл диссертацияда Жаңажол кен орнында мұнай және газ өндірудің қоршаған ортаға тигізетін зиянды әсерлерін азайтуда экология саласында елеулі маңызы бар геоэкологиялық мониторинг жүргізудің автоматтандырылған жүйесін ақпараттық және әдістемелік қамтамасыз ететінғылыми негізделген техникалық зертеулері берілген.

    Диссертациялық  жұмыстың негізгі ғылыми және практикалық  нәтижелері төмендегідей:

1.     Жаңажол кен орнын игеруде, тасымалдау мен шикізатты өңдеуде қоршаған ортаға шығарылатын, құйылатын және бөлінетін зиянды заттарды тудыратын көздерді, сонымен қатар ластағыш заттектердің сипаттамалары анықталды.

2.     Экологиялық факторды кешенді бағалау және ескерудің бұрынғы, дәстүрлі бағытынан өзгеше, яғни аумақтарға дифференциалды түрде қарауға негізделген, халық шаруашылығы мен өндірісті реттеуде маңызы зор әдістеме жасалынды.

3.      Зиянды заттектердің қоршаған ортаға шығарылу мониторингісінің автоматтандырылған геоақпараттық жүйесі ЖГӨЗ-да құрылып және өндіріске енгізілді.

4.      Табиғи ресурстарды тиімді пайдаланудың экологиялық-экономикалық моделі ұсынылды және оның негізінде ЖГӨЗ -да қосымша өнімдер (кірпіш, жол жабылғылары) алынды.

5.      «Жанажол кен орнында қоршаған ортаны қорғаудың кешенді шаралары» жасалынып, кен орнында басшылыққа алынатын құжат ретінде ЖГӨЗ-да өндіріске енгізілді және Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті мен  Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университетінің оқу процесінде қолданыс табуда.

 

 

    Қойылған  мәселелердің толықтай шешілуін бағалау. Жұмыстың алға қойылған мақсаты мен зерттеудің міндеттері толықтай шешім тапты. Геоақпараттық жүйені автоматтандыруда, математикалық моделін жасауда бағытталған технологиялық шешімдер Қазақстан Республикасының қазіргі кезеңдегі экологиялық талаптарына сай орындалған.

 

 

    Диссертация нәтижелерін нақты  қолдану бойынша  ұсыныстар мен  келтірілген мағұлматтар. Жаңажол кен орнында  экологиялық мониторинг жүргізудің автоматтандырылған жүйеге енгізудегі тиімділігі ұсынылды. Зерттеу кезеңдеріндегі қарастырылған, анықталған зерттеу нәтижелерін кен орындарында кеңінен пайдалануға болады. Сондай ақ оқу үрдісінде де қолданылуда.

 

 

    Өндіріске ендіру тиімділігін  техникалық экономикалық бағалау.Экологиялық  мониторинг жүргізудің автоматтандырылған геоақпараттық жүйесін және табиғат қорғаудың кешенді шараларын өндіріске енгізудің экономикалық тиімділігі 1,2 млн, теңгені құрады.

    Орындалған  жұмыстың осы саладағы алдыңғы қатарлы  жетістіктерімен  салыстырғандағы  ғылыми деңгейін бағалау. Автоматтандырылған геоақпараттық жүйені және табиғатты қорғау шараларын өндіріске енгізудің оң нәтиже беруі тұңғыш рет қолданылуда.

 

 

 

    Диссертацияның  негізгі мазмұны  төмендегі еңбектерде жарияланды:

 

 

 

       1. Алматова Б.Г., Алдамжаров Н.Н. Первая горизонтальная скважина, пробуренная на месторождении Кенкияк-подсолевой // Научно-технический 
сборник, «Проблемы комплексного освоения природных ресурсов Западного Казахстана и Южного Урала., 2003.С.114-117.  

    2. Алматова Б.Г., Алдамжаров Н.Н. Разработка месторождений с  использованием скважин с большой протяженностью горизонтального ствола. // Научно-технический сборник Проблемы комплексного освоения природных ресурсов Западного Казахстана и Южного Урала., 2003г.-с.

    3. Нұрпейісова М.Б., Алматова Б.Г.  «Қоршаған ортаны қорғау мәселесі»  // Материалы между. Научно-практической  конференции, посвящают 25-летию  КазГАСА,  Алматы, 31 октября 2005г. С. 1192-195

    4. Нұрпейісова М.Б., Сахатова Г.С., Алматова Б.Ғ. Табиғи ресурстарды тиімді пайдалану // Горный журнал Казахстана, № 4, 2006.- С. 120-124.

5.Нурпеисова  М.Б., Алматова Б.Г. Методика проведения мониторинга недр в нефтеносных регионах // Труды международной научно-практической конференции, посвященной 100-летию со дня рождения А.Ж.Машанова, Алматы, 2006.- С.363-365.

    6.Нурпеисова М.Б., Алматова Б.Г., Сахатова Г.С. Оценка экологического состояния Актюбинской области //Международная научная конференция ученых - и специалистов «Проблемы освоения недр в XXI-веке глазами молодых ученых», М: ИПКОН, 2005.- С.133-136.

    7. Алматова Б.Г., Оразбекова Р.Ж.  Экологические проблемы нефтедобывающих  отраслей Мангистауской области  // Материалы региональной научно-практической  конференции «Реализация стратегии  индустриально-инновационного развития  Республики Казахстан: проблемы  подготовки инженерно-технических  кадров», Актобе, -2006.- С. 117-119.  

    8. Нұрпейісова М.Б., Алматова Б.Г.  Қоршаған ортаны қорғау шараларын  жетілдіру //А.Ж.Машановтың туғанының  100-жылдық мерейтойына арналған  халықаралық ғылыми-тәжрибелік конфер. еңбектері, Алматы, 2006.- С.369-373.

    9. Нұрпейісова М.Б., Алматова Б.Г.  Табиғатты қорғау – тіршіліктің  кепілі // Горный журнал Казахстана, №7, 2006. С.21-22.

    10. Нұрпейісова М.Б., Алматова Б.Г.  Мұнай-газ игерудің экологиялық  мәселелері // Промышленность Казахстана, №1, 2007.-  С.118-123

    11. Нурпеисова М.Б., Алматова Б.Г., Утегенов  М.М., и др. Комплекс мероприятий  по снижению вредного влияния  на окружающую среду при освоении  месторождении Жанажол. Алматы, КазНТУ, 2007.- 23 с.

 

                                             

 

                                          

 

                                        Алматова  Баян Газизовна

 

 

 

                                                      РЕЗЮМЕ

 

 

 

 

 

                                           диссертационной работы

“Экологический мониторинг и защита окружающей среды нефтегазового комплекса”

 

       (на  примере месторождения Жанажол)

 

                  

 

                   25.00.36 –  Геоэкология

 

 

 

 

 

 

      Объекты исследования является производственная деятельность нефтегазового месторождения Жанажол.

 

 

      Цель  работы Снижение негативного воздействия освоения нефтегазовых месторождений на окружающую среду путем геоэкологического районирования и совершенствования природоохранных мероприятий на основе использования геоинформационной системы.

 

         

 

          Идея  работы. Заключается в использовании полученных закономерностей изменения окружающей среды при районировании территории и разработке природоохранных мероприятий.

 

 

     Методология проведения работы. При решении поставленных задач использован комплексный метод исследований, включающий анализ и обобщение достижений науки и практики при решении проблемы природоохранных мероприятий; методы экологического контроля и мониторинга природно-технических систем (ПТС), компьютерные технологии, эколого-экономическое моделирование, технико-экономический анализ и др.