Оқушылардың білімін бағалау

• оқушыларға қалыптасқан бес балдық баға емес, он балдық баға қою. Жасыратыны жоқ, біздің іс-тәжірибемізде бұл бағалау жүйесін барлық пәндерге қолдану күрделі әрі қиын болып шықты.

Бағалаудың өлшемдеріне  мыналар енгізіледі:

1. Оқушылардың білім сапасы (білім стандарты);
2. Сабаққа оқушының белсенділігі, ынтасы, тәртібі;
3. Өз бетінше жұмыс істеуге қабілеттілігі, ізденгіштігі, шығармашалықпен жұмыс істеуі;
4. Ғылыми конференцияларда баяндама жасауы;
5. Оқулық, дәптерді дұрыс ұстауы;

Оқушының тоқсандық  бағасын әділ бағалаудың бір жолы тықырыпытық тапсырмалардың ортақ бағасын шығару. Мысалы, өтілген 4 тақырып бойынша оқушы әртақырыптан алған балдарын қосып, 7-ге бөлесіз. Шыққан баға оқушының тоқсандық бағасы болады. Айталық, бірінші тақырыптан 8,7 бал, 2-ші тақырыпта 9,0 бал, 3-ші тақырыптан 7,7 (т.с) сияқты, ал 7-ші тақырыптан 8,5 бал алса, оқушының осы тарауды меңгеру деңгейінің бағасы 8,1, яғни «жақсы» (төрт) деген сөз. Баланың білімін бағалау қорытындысы әр аптаның, әр айдың жұма күні үлгірім тақтасына түсіріліп отырады. Әр сыныпта жүзеге асырылады.

Қазіргі жаңашыл педагогтардың алға қойған топтық және жекеше жұмыс әдісі біздің тәжірибемізде күнделікті орын алып отыр. Белгілі ғалым В.П.Беспальконың айтуынша, бұл әдістің мақсаты оқушыға сенім білдіруді, оның жауапкершілігін артуын іске асырады. Ең негізгісі өзімен өзін салыстырады.

Оқушыларға сабақтан тыс кезде өздіктерінен тапсырмаларды  орындауға жағдай жасау арқылы дамыту ұстамы іске асады, демек, өткен тақырып  бойынша жоғары балдық мүмкіндіктуады.

Бағалаудың рейтингтік жүйесін қолдана отырыпы, әр оқушының білім деңгейініңі графигін шығару арқылы оқушы дамуының мониторингін аламыз. Мониторинг арқылы орқушы білімінің кемшілігін дәл тауып, қосымша жұмыстар арқылы түзету (коррекция) жасап, баланы бақылау жұмысына алдын-ала дайындаймыз. Бұл бағытта бақылау жұмыстары үрлі деңгейдегі нұсқауларға дайындалады.

Бағалаудың он балдық салыстырмалық жүйесін өз іс-тәжірибелеріне енгізген №44 мектеп ұжымы бір жылдың ішінде оңды нәтижелерге жетіпті:

1. Өз білімінің жан-жақты бақылауға алынып, нақты бағаланатынын сезінген әрбір оқушының оқуға деген қызығуы оянады.
2. Қалып қойған сабағын бәрібір тапсыратынын білгендіктен, оқушылар себепсіз сабақтан қалмайтын болады.
3. Жоғары деңгейге жету мақсатында әр оқушы белсенділік танытыпы, шығармашылық жұмыстарға өз беттерімен ұмтылатын дәрежеге жетті.

Рейтингтік жүйе оқушылардың  танымдық іс-әрекетіне саналы түрде  әсер етуге мүмкіндік тудырады. Әрбір  шәкірттің өзін-өзі өзгелермен салыстыра  бағалауынан алға қарай ұмтылуына  жол ашады. Оқушылардың барлық іс-әрекетін рейтинг бойынша өзара 4 топқа бөліп қарауға болады.

1. Білім сапасын арнайы бақылау;
2. сабақ үстінде көрсететін білім, оқушыфның жазбашша, ауызша жауабы, зертханалық жұмысты орындауы, орынды орындауға ынта-ықыласы.
3. Үйде өз бетінше орындалатын тапсырмалардың нәтижесі.
4. Білімді игерудің жоғары деңгейлеріне сай келетін оқушының ерекше қабілетінің көрсеткіші.

Мемлекеттік білім стандартына  сай келетін репродуктивті деңгейді оқушы пәнге берілген максимал балдың жартысынана аздап асады. (50-60). Қазіргі  мықты оқушылардың білімінің сапасына сай келетін 75 балға тең. Ал одан жоғары эврикалық және шығармашылық деңгейлерге жету үшін кітіпатығ дайын білім аздық етеді. Оған оқушы өз бетінше қосымша білім алса ғана, қолы жетеді. Қаламызда қазақ-түрік лицейлерінде де бағалау әдістері кеңінен қолданылып жүр. Ол әсіресе 100 бал жүйесімен бағаланады.

Дәстүрлі мектептердегі бағалауға  қарағандағы бұл жүйенің ерекшелігі бір пән 3 сабақтан тұрадыяғни үш 45 минуттан тұрады. Дегенмен бір ғана пән оқушыны  жалықтырмайтындай әдіс-тәсілдермен ұйымдастырылады. Мысалы, ағылшын тілі сабағы. Бірінші сабағында әңгіме бағдарлама материалына байланысты оқылады. Екінші сабақта оықлған әңгіме сұрақ-жауап арқылы сұрап, оқушыларға баяндатады, сөздік жұмысы жүргізіледі. Сөзді тез тауып, аудармасынайтады. Үшінші сабақта ойынарқылы жүргізіледі. Алған білімді қолданады. Міне осылайшы оқу процесі ұйымдастырылып, пәндер бойынша 100 проценттік балл жүйесі қолданылады. Мұнда біздің балдық жүйемізге келтіргенде:

75-100 балл – «5»; 

50-74 балл – «4»; 

25-49 балл – «3»;

0-24 балл – «2»; 

Оқушы еңбегін бағалаудың рейтингтік жүйесі жайында ұғым.

Еліміздегі жаңа мазмұнды мектептердің іс-тәжірибесі білім жүйесіне жағаша оқыту технологиясының енгізіле бастауы, оқушының іс-әрекетін жан-жақты  бағалудың жаңа жүйесін енгізуді қажет етіп отыр. Ол рейтинтгтік жүйе. Бұл жүйе арқылы оқушының әр пән бойынша даму деңгейімен білім қабілетін ертерек «бақылауға» мүмкіндік жасалады. Рейтингтік жүйенің артықшылықтары: Оқушы қызметтерінде:

1. оқушының жеке тұлға ретінде өз бетінше дамуы мен тәрбиесіне ықпал етеді;
2. пәндерді оқытуды ізгілендіруге жәрдемдеседі;
3. оқу жұмысында мұғалім мен оқушының ынтымақтастығы қалыптасады.
4. Рейтингілік бақылау қызметі диагностикалық тәрбиелеуші, дамытушы, бақылаушы және басқарушы рольде атқара алады.
5. Рейтингтік жүйе оқушылардың танымдық іс-әрекетіне тікелей саналы түрде әсер етуге мүмкіндік туғызады. Шәкірттің ақыл-ойы әрекетінің сипаттамаларын (тапсырманы) орындау теңдігі, түсіну тереңдігі әрекетінің сипаттамаларын тапсырманы орындау т.б көрсететін жүйелі байланыстың сапасы артады;
6. жұмыс нәтижесі мен мінез-құлқын дұрыс бақылап-бағалау дағдысын қалыптастырады;
7. ырықты зейінін тәрбиелеп жетілдіруге ықпал етеді;

Мұғалім қызметтерінде:

1. Оқушының орындауындағы к емшіліктерді анықтап, түзетудің әдістері мен тәсілдерін алдын-ала белгілі бір жүйеге келтіру мүмкіндгі бар.
2. Бақылау үлгілерін бағалаудың қылыпты критерийлерін жасау;
3. Оқу қызметін тиімді ұйымдастыру меноған түзету жасау тәсілдерін меңгеру;
4. Оқушының білім деңгейін бағалау анықтауды компьютермен жұмыс істеу дағдысын меңгеру;
5. Сыныптағы әрбір оқушы үшін жаңа көңіл-күй ахуалын қамтамасыз етуді жоғары деңгейде ұйымдастыруы тағы басқа педагогикалық қызметтің орнығуына жағдай жасау;

Мектептегі рейтингтік жүйе қарапайым, бірақ атқарар қызметі оның дидактикалық әдістемелік мәні жоғары мектептегілерден әлдеқайда тереңдеу болар еді. Рейтингтік бағалау әрбір оқушыға жеке-жеке пәндер бойынша тоқсандық етіп жүргізіледі. Оқушының пәнді оқыту үйренудегі қызметінің жалпы іс-әрекетінің тоқсандық бағалануын 70 балл десе, рейтингтік балдан 5 балдық бағалау жүйесіне өту кестесі былай болады:

1-40 балл – «2» қойылады;

41-60 балл – «3» қойылады;

61-69 балл – «4» қойылады;

70 балл – «5» қойылады;

Рейтингтік бағалаудың бір оқушыға жасғана сызба кестесі:

р/с	Оқушының іс-әрекеті	ІІІ тоқсан
		Бастапқы рейтингтік балл	Орындалғаны	Жинақталған рейтингтік балл
1	Сабаққа қатысу	10	30-28	9,3
2	Үй тапсырмасын орындау	10	20-19	9,5
3	Оқу құралдарын күтіп ұстау	6	+	6
4	Кітпахана қызметін пайдалану	6	+	6
5	Практикалық жазба жұмысына қатысу	4	20-17	3,4
6	Пәндік үйірме факултатив пәндік олимпиада тақырыптық кеш білімділік көрме оқушылар конференциясында жеке шығармашылық	2 2 - 2 2     3	- - - 3 -     +	- - - 2 -     3
7	Сабақтағы белсенділігі	4	60-54	3,6
8	Пәндік ғылыми тілді меңгеруі	3	+	3
9	Өз пікірін дәлелдей білуі	3	+	3
10	Отбасылық үй еңбегіне қатысуы	8	35-30	7

Кестеге түсіндірме 7-сыныпта  ағылшын тілі бойынша қызметін жан-жақты  бақылауға байқау жүргізген. Бұл  сыныпта ағылшын тілі тереңдетіліп оқытылады. Сондықтан аптасына 3 рет, яғни 3 сағат. Бұл кестенің әр бөлігі бойынша сыныпта қол журналы жүргізіліп, оқушының әрбір жеке қызметі есепке алынған.

1. Сабаққа қатысуы: ІІІ тоқсанда 30 рет болды, екі рет сабққа еш қатыспаған.
2. Үй тапсырамысн орындауы: 20 рет үйге тапсырма берілген, біреуін ғана орындамаған.
3. Оқу құралдарын күтіп ұстауы жоғары дәрежеде. Қапталған, парағы түгел, белгі түспеген.
4. Кітапханадан үзбей кітап алып оқиды, үй тапсырмасына дайындалады.
5. Практикалық жазба жұмыстарға қатысуы: диктант, мазмұндама т.б. бақылау жұмыстарын жазуы қалыпты.
6. Пәндік үйірмеге қатыспайды. Факултативтік сағат оқу жоспарының оңтаңландыру кезінде қысқарған. Пәндік олимпиада екінші тоқсанда өткен. Мектепте 3 тақырыптық кешке, 3 пәндік апталыққа белсенді қатысты.  Білімділік көрмеге қатыспады. Жеке шығармашылық жұмыспен айналысады. Жеке өз мақаласы бар. Олар бірнеше рет «Ұлан» газетінде жарық көрген.
7. Сабақтағы белсенділігі жоғары. Үнемі дайындалып келіп, қол көтеріп отырады.
8. Пәндік ғылыми тілді меңгеруге ынталы. Сол тілмен сөйлеуге үнемі өзін-өзі жаттықтырумен келеді.
9. Өз пікірін үнемі дәлелдеуге тырысады, ойланып сөйлеуге, өз сөзіне жауап беруге бейім.
10. жалпы жыл бойғы отбасылық үй еңбегінің түрі 126-ға дейін болады деп есептейміз. Маусымдық үй еңбегінің орташа саны 5 (деп алдық), осыған орай орташа қатысуын оданәрі жіктеп, күндік орташа отбасылық үй еңбегінің түрлерінің саны 35 деп алғанда, оған қатысқаны 30 болды.

Оқушы Келгенбаева Мерекенің  ағылшын тілінен ІІІ тоқсандағы жинақтаған рейтингтік балы 60,8 болды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.4.  Тест - оқушылардың білімін бақылаудың кең тараған

формасы.

Мектеп тәжірибесінде  оқушы білімін бекіту, қайталау, алған білімді жүйелеу, бақылау және бағалау мақсатында тест әдісінің мынадай түрлері қолданылады:

1. Толықтыруды қажет ететін тест.
2. Таңдалмалы тест.
3. Еске түсіруші тест.
4. Сәйкестілік (үйлестуршілік) тест.
5. Реттік, бірізділікке берілген тест.
6. Аралас (құрама) тест.
7. Кәсіптік бағдар тест.
8. Баламалы тест.

Толықтыруды қажет ететін тест. Оқушыларға тапсырма сөйоем түрінде беріледі десөйлемдегі кей сөз орнына үш нүкте беріледі. Мұндай тапсырмадағы жауап қысқа, тұжырымды, бір мәнді болуы керек.

Таңдамалы тест. Оқушыға берілетін тапсырмамен қоса оның дұрыс емес жауаптары беріледі. Тапсырма карточка арқылы беріліп, оның жауабының саны 4-тен кем болмағаны дұрыс. Оқушы жауабы бағдарламаланған құрылым арқылы немесе перфокарточкамен тексеріледі. Мұғалімде алдын-ала дайындалған перфокарта болады.

Еске  түсіруші тест. Сұрақ нақты беріледі де, жауабы бір мәнді болуы шарть. Еске түсіруші тестінің сұрақтарын түзегенде сұрақ нақты, анық қойылады, ал жауабы сөз, сан, формула, әріп, т.б түрде берілуі мүмкін.

Сәйкестілік тест. Мағынасы бір-бірімен байланысты тапсырамалардың екі бағанға әр түрлі ретпен орналастырылады. Мұндай тест жасауда бірінші бағанда қысқа тұжырымды сөйлем болса, екінші бағанадағы сөз, белгі сызба, т.б саны оданекі, үшеуі артық болғаны дұрыс.

Аралас (құрама) тест. Оқушыларға берілетін тапсырма әр түрлі тест түрінде беріледі. Құрылымы бойынша онда тестінің әр түріндегі сұрақтар болуы мүмкін. Бұл тесттің тапсырмалары мәтін немесе кесте формула, график, сызбалар жиыны түрінде берілуі мұмкін.

Реттік  бірізділікке берілген тест. Көлем, атау, құбылыс, шама т.б көрсеткіштік стпаттағы мәліметтерді тек қана бір әріппен орналастыру керек. Тапсырма саны 10 шақты болғаны жөн.

Кәсіптік  бағдар тест. Мазмұны қандай да бір кәсіптік пәнді оқыту кезінде айқындалуына немесе одан бір малұмат алатыны негізделеді.

Баламалы  тест. Бұл түрді жасауда жауабын білуге ықпал ететін сөзден аулақ болған жөн. Сөйлем қысқа, әрі тұжырымды, мазмұны бір мәнді болғаны дұрыс.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.5..  Оқушылардың ағылшын тілінен тілдік материалдарды

меңгергендігін  бағалау  жолдары және оған қойылатын 

талаптар.

 

Сөз әрекетінің сөйлеу, тыңдау арқылы түсіну икемділігі, оқу икемділігі сияқты негізгі түрлерін дамытуға қойылатын  талаптарды олардың әрқайсысына  сәйкес келетін лексикалық, грамматикалық, фонетикалық, орфографиялық дағдылар қалыптасқанда ғана жүзеге асыруға болады.

Осыған байланысты мектепте өтетін шет тіліндегі барлық материалдарда  көп қолданылатын сөздер (рецептивті) арқылы меңгеру дәрежесіне жету керек, яғни, оқығанда тұлғалық белгілеріне, сызба, ережелерге сүйене отырып, өтілген материалды таба және түсіне білулері керек.

Бұл материалдың ішінде мектеп тақырыбы көлемінде ауызша сөзде  жиі қолданылатын, басқа сөздермен  тіркесіп, көптеген сөз тіркестері мен сөйлемдер құрайтын бөлігі ұтымды меңгеріледі, яғни, оқушылар ауызша соларды сөздердің тіркесу ережесіне, тілдің әртүрлі деңгейінің бірліктерін тіркеу ережелеріне сүйене отырып, қарым-қатынас жағдайына сәйкестендіріріп өз бетімен, шығармашылықпен қолдана білуге тиіс.