Ағылшын тілі сабағында мәдениет түсінігін қалыптастыру

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ  МИНИСТІРЛІГІ

Л. Н. ГУМИЛЕВ  АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ 

Филология факультеті

Шет тілдерінің теорисы және практикасы кафедрасы 
 
 

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

тақырыбы: Ағылшын тілі сабағында мәдениет түсінігін қалыптастыру 
 
 
 
 

3-курс  студенті                                                                   Қаламбаева Г. Б.                                                                                                                                                              ШТ-33тобы, маман. 050119

 Ғылыми  жетекші:                                                             аға оқыт. Ксанова Д. М. 
 
 
 
 
 
 
 

Астана -2011

МАЗМҰНЫ:

     Кіріспе

     І. Шет тілі оқуының бір бөлігі  ретінде шет тіл мәдениетін  оқыту

     1.1 Шет тілдік мәдениетті оқытудағы мақсаттар және әдістемелік  міндеттер..................................................................................................................5

     1.2 Оқудың кешенді тәсілі.................................................................................

     1.3 Оқытудың мақсаты ретіндегі  шет тілдік мәдениет...................................

     ІІ. Шет тілі сабақтарында мәдениет туралы деректерді  қолдану және       олардың қорытындысы

    2.1    Тілдегі  және мәдениеттегі  реалиялар. Реалиялар                             классификациясы...................................................................

    2.2 Мәдениеттану  деректерін қолданумен сабақтың  талдауы…….........

Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер  тізімі 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Кіріспе

      Шет тілін оқытуда оқушылардың сабаққа  деген қызығушылығын қалай сақтауға болады? Бұл сұрақ соңғы жылдарда  әдістемелік әдебиеттерде кеңінен  қарастырылуда. Шет тілін оқытудағы  сабақтарда мотивтерді сақтауда елтану элементтері маңызды рөл атқарады. Шет тілін оқыту процессінде  елтану сипатындағы мәтіндер бүгінгі  таңда үлкен орын алады. Осындай  мәтіндердің арқасында, оқушылар үйреніп  жатқан тілдің елінің реалийлерімен  танысады, география, білім, мәдениет саласында  қосымша білім алады. Елтанулық  мәтіннің мазмұны оқушыларға маңызды, белгілі бір жаңашылдығы болуы  керек. Елтану сабақтары шет тілін  оқушыларда болашақта елтанушылық  деректермен жекелеп таныса беру мүмкіндігін туғызады. Және соның  ішінде лингвоелтану мен мәдениет ұғымдары мотивацияны сақтауда қызмет етуі тиіс.

     Сонымен осы тәжірибе шет тілін оқыту  процесінде лингвоелтанушылық деректердің  рөлін анықтау үшін қажет. Осыған байланысты және біздің зерттеу пәніміз  болып лингвоелтанушылық деректерді меңгеру процесі табылады. Себебі бұның мектептің әдістемелік  базасы үшін маңызы зор болып келеді. Біздің уақытымызда бір немесе бірнеше  шет телін меңгеру өте қажет  және беделді болып табылады. Шет  тілін оқытудың жедел оқу, бірақ  әрдайым әсерлі бола бермейтін көптеген жолдары пайда болды. Осыған байланысты мектепте шет тілін оқыту деңгейі  жоғарылауы керек, ал бұл үшін сабақ  берудің жаңа тәсілдерін игеру қажет. Лингвоелтанушылық деректер шет тілін оқуға қызығушылық тудыратын және сол қызығушылықты қолдайтын ең мықты бастама болып табылады. Осыдан егер де біз лингвоелтанушылық сипаттағы элементтерді енгізсек негіздеме еселенеді және қол жетімді болатынын көруге болады. 

     Ғылыми  түсініктемеде мәдениет дегеніміз  адамның кез келген әлеуметтік қызметі, процесі мен нәтижесінің жиынтығы. Осыған байланысты адамды қоршаған шынайылылық  табиғат пен мәдениет түрінде  беріледі [4].

      Кең таралған мәдениеттанулық лингвистикалық білімнің дамуына мүмкіншілік тудырады (лексиканы байыту, аудару дағдысы, фразеологизмдермен жұмыс жасау), сонымен  қатар шет тілін оқушыларды шет  тілі мәдениеттерінің нақты аспектілерімен таныстырады. Осындай уақыт аралығы  шет тілін үйренушілерге кездескен  көптеген  қиыншылықтарды жеңуге мүмкіндік  береді.

      Егер  екі ұлттық мәдениетті салыстыратын болсақ, олардың ешқашан толығымен  сәйкес келмейтіндігі туралы шешім  шығаруға болады. Бұл әрқайсысы ұлттық және ұлтаралық элементтерден тұратындығынан шығады. Әр мәдениетке осы элементтерлің  жиынтығы әртүрлі болады. Осыны көру үшін  графикалық нысанда бейнелейміз (1 Қосымша).

     Шеңбер  мәдениетті құрайтын элементтердің  жиынтығын білдірсін. а және б литерлермен белгіленген аудандар жеке мәдени элементтерді білдіреді (мәдениеттегі ұлттық), ал аб аудандары екі мәдениеттің ортақ элементтерін көрсетеді (ұлтаралық). Тіл мен мәдениет арасында параллелизм болғандықтан, ұлттық және ұлтаралық элементтерді а және б мәдениетінде ғана емес, сонымен қатар А және Б тілдерінде көрсету тиіс.

     Объектісі – шет тілі сабағында мәдениет түсінігін қалыптастыру процессі.

     Мақсаты − шет тілі сабағында мәдениет түсінігін қалыптастыруда негізгі  талаптаптарды табу және оқышылардың  қабылдау процессін қарастыру.

     Міндеттер:

     1. Шет тілі елінің мәдениеті бойынша сабақтар мен талаптардың мақсаттарын қалыптастыру.

     2. «Мәдениет» түсінігін қалыптастыру  үшін шет тілі сабақтарында  қолданылатын құралдарды сипаттау.

     3. «Мәдениетті» шет тілі сабағындағы  тәрбиелеу мақсаты ретінде қарастыру.

     4. Ағылшын тілі сабағындағы шет  тілі елінің мәдениеті туралы  зерттеу фактілерін талдау.

     5. Сабақта қолданылатын тіл және мәдениет реалияларын қарастыру және олардың шет тілі сабақтарында практикалық қолданылуын, тәрбиелік құндылығын талдау.

     Өзектілігі: қазіргі таңда мәдениет және лингвоелтанушылық деректемелер шет тілін оқытуда қолдану, өзекті мәселелердің бірі. Алайда

     Теоретикалық  маңызы: шет тілі сабақтарында мәдинеттанулық фактілер қазіргі таңда кеңінен  қолданылуда. Берілген тәсілді теория түрінде дәлелдеу және оны қолдануда лайықтылығын талдау қажет.

     Практикалық маңызы: жүргізілген жұмыс нәтижелері ағылшын тілі сабағында мәдениет туралы фактілерді және білім беру мен тәрбиелеу мақсатында реалиялардың кейбір ерекшеліктерін де қолдану қажет деп  қорытындылауға мүмкіндік береді.

     Әдістер: берілген тәсілдің ерекшеліктерін анықтауда  ғылыми әдебиеттердің талдауы; сипаттайтын  әдістер;  
 

І. Шет  тілдік мәдениетті оқыту шет тілін  оқытудың бір құрамы ретінде

1.1 Шет  тілдік мәдениетін оқытудағы  мақсаттар және әдістемелік тапсырмалар 

     Шет тілін базалық деңгейде оқытудың мақсаттарының бірі келесілерді  қамтиды:

«Шет  тілге, үйреніп жатқан тілде сөйлейтін, ұлттың мәдениетіне деген оң қарым  – қатынас. Шет тілдік білім беру құралы, үйреніп жатқан тілдің елінің мәдениетін, тарихын, реалий және салт-дәстүрлерін  білу қажеттілігі, оқушыларды мәдениет диалогтарына кіргізу, жалпы адамзаттық мәдениет дамуындағы ұлттық мәдениет жетістіктерімен танысу, туған тілдің рөлі және басқа ұлттың мәдениетін меңгеру, деп топшылайды» [5; 6] .

      Шет тілдік мәдениетті оқытуда, келесі маңызды  тапсырмаларды белгілеуге болады:

1. мәденитанымдық материалдың минималды көлемін анықтау;
2. белгілі бір жағдайдағы, шет тілін үйренудегі мақсаттарында қайсы мәдениет сәйкес келетінін анықтау;
3. осы мақсаттарға сәйкес келетін материалдарды таңдау және ұсыну;
4. оқушылардың «мәдени игеру дағдысын» - «cultural awareness skills» қалыптастыру (термин С. Стемплески);
5. оқушыларда ешқандай мәдениет статикалық  емес деген түсінікті қалыптастыру;
6. оларды «мәдени» қызметке итермелеу.

   Бұл тапсырмаларды шешу үшін, мұғалім  белгілі бір сай келетін сөздіктермен, кітаптармен, энциклопедиялармен алдын  ала танысуы керек. Бүгінгі таңда  елтанулық мәліметтерді барлық жерде  алуға болады: телевидения бағдарламаларынан, газеттерден, радиодан.

1.2  Оқудың кешенді тәсілі

     Бағдарламада  көрсетілгендей, шет тілін оқыту  тәжірибелік, тәрбиелік, білім беру және дамыту мақсаттарын кешенді  жүзеге асыруды талап етеді. Осыған байланысты, білім беру және дамыту мақсаттары шет ел тілін тәжірибеде меңгеру процесінде қол жеткізіледі.

     Дегенмен  тәжірибелік мақсат басқаларына  қарама қарсы келеді, себебі бағдарламада көрсетілгендей, бөлімдер тәжірибелік  мақсатқа арналған және басқа мақсаттар  туралы ештеме айтылмаған немесе жолай  айтылып өткен, яғни тәрбиелік, білім  беру және дамыту мақсаттары есебінде шет тілін меңгеру құралдарына  қол жеткізу үшін қандай нақты  талаптар қойылатындығы қарастырылмаған.

      Тұлғаны қалыптастыруда  өзге мақсаттар  онша маңызды емес пе? Ал қазіргі  мектеп шарттарына ол бірінші кезекте  ме?

     Оқудың  мақсатына шынайы кешенді тәсіл  мақсаттың бөліктері есебінде барлық аспектілердің тең құқықпен енгізілуін талап етеді. Алайда бұл барлық аспектілерге тең мөлшерлі уақыттың бөлінуін білдірмейді.

     Егер  шет тілін оқыту жекеліктің қалыптасуына емес, тек сөйлесу мен оқи білуді үйренуге бағытталған болса, онда ол ережеге сай болып табылмайды. Мақсатты анықтау барысында тек  қана мүмкіншілік емес, сонымен қатар  осы мүмкіншіліктерге арқа сүйеу  арқылы адам атқара алатын қызметтер  аталуы тиіс. Шет тілін үйренушілер  оқу процесі барысында осы  қызметтерді қабылдаулары тиіс және олардың мағынасын білулері тиіс. Осыған байланысты оқудың тәжірибелік  бағыты мақсаттың әлеуметтік мақмұнына  негізделеді. Бұдан басқа шет  тілін оқудың мақсаты лингвоелтанушылық, педогогикалық және психологиялық  мазмұнға ие болады. Көп әсерлілікте  «шет тілі» феноменінің спецификасы  білінеді.

     Оқудың  мақсаты мазмұнын анықтаған кезде  осы мазмұнның ешқандай да бір  жағын қалдырып кетуге болмайтындығын атап көрсеткен жөн. Олардың барлығы  кешенде өте тығыз байланысты, өзара тәуелді және окытушылық, танымдық, дамытушылық және тәрбиелеушілік түрде  болады. Ол шет тілін меңгеру кезінде  біртіндеп игеріледі.

  1.3. Шет тілі мәдениеті оқудың мақсаты ретінде

     Сонымен біз шет тілін оқытып жатқанда неге үйретеміз?

     И. Я. Лернердің анықтамасы бойынша  оқыту — бұл жас ұрпаққа  мәдениетті толық көлемде беру. Жалпы  мәдени қор оның бөлімдерін меңгерудің арқасында адамдардың қол жеткізген  мұрасы болып табылады: физикалық, музыкалық, эстетикалық, көркем мәдениет, сонымен  мектептің бөлек пәндері сияқты: ән айту— музыкалық мәдениеттің  сабағы, сурет салу сабағы—көркем  мәдениеттің сабағы. Соған сәйкес «шет тілі» пәні шет мәдениетті ауқымына алады. 

     Шет мәдениет  — шет тілін оқушыларға шет тілін оқулық, танымдық, дамытушылық  және тәрбиелілік аспектілермен  меңгеру процесін әкелуге мүмкіншілігі бар. Оқудың мақсаты ретінде шет  мәдениет әлеуметтік, лингвоелтанушылық, педогогикалық және психологиялық  оқудың барлық аспектілерімен сәйкес келетін және«шет тілі» пәнінің  мазмұнынан шығатын  мазмұнға ие. Алайда осындай қоғамдық түрде шет мәдениеті  оқудың мақсаты болып табыла алмайды, себебі оны меңгеру бірден емес, ақырындап іске асады. Осыған байланысты шет мәдениетінде бірінші  оның мәндік бөліктері анықталады — мақсат бөліктері, кейіннен олар оқу объектілерінде нақтыланады. Соған байланысты екі тапсырманы шешудің маңызы зор:

1) бір  сағатта меңгеруге болатын объектілердің  шеңберін анықтап алу;

2) оқу,  танымдық, дамытушы және тәрбиелілік  аспектілердің қатарына кіретін  объектілер топтарының арақатынастарын  белгілеу;

     Оқу объектілерінің толық тізімі — класс  бойынша бөлінген, оқулықтарда орналастырылған  шет тілі бойынша бағдарламада болуы  тиіс нәрселер. Әр сабақта нақты  бір мөлшерде шет тілі мәдениетінің лингвоелтанушылық, әлеуметтік, педогогикалық  және психологиялық мазмұны иегіруі  тиіс

     Осы тәсіл оқуды басқарылатын етеді  және шет тілі мәдениетін меңгеруге  мүмкіндік береді. Басқалары секілді  бұл да төрт элементтен тұрады:

1) Тілді  меңгеру, мәдениет, қызметтерді білу  қарым қатынас құралы ретінде;

2) Оқу  және ауызша білімдер — білімді  пайдалану тәжірибесі;

3) Барлық  ауызша қызметтерді жүзеге асыру  қабілеті;

4) Негіздеме  — жекенің құндылығы жүйесіне  бағытталған тәжірибе.

     Шет мәдениеті мазмұнының элементтерін оқу аспектілерімен сәйкестендіре  келе, оқудың мақсаты ретінде шет  тілдік мәдениеттің бөлігін анықтауға  болады: