Әлеуметтік саясат және адам құқығы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ  БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

 

Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық  Университеті

 

 

 

__________________________________________________кафедрасы

 

 

 

 

БАЯНДАМА

 

 

 

Тақырыбы: Әлеуметтік саясат және адам құқығы

 

 

 

 

 

Орындаған: Әрінов А.

Менеджмент, 3-курс, СШ

Тексерген: Қожағұлова С.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алматы,2013

 

 

 

 

Мазмұны

                                                                                                                              

Кіріспе

 

І Кәсіпорынның  қаржылық  тұрақтылығын  талдау

1.1 Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау

1.2 Кәсіпорынның несиелік қабілеттілігін анықтайтын көрсеткіштер

 

ІІ Кәсіпорынның  төлем қабілеттілігі мен өтімділігін талдау

2.1 Кәсіпорынның төлем қабілеттілігін талдау

2.2 Баланс  өтімділігін  талдау

 

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер тізімі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Еліміздің экономикасындағы өзекті мәселелердің бірі – бухгалтерлік есеп және есеп беру жүйесінің халықаралық  стандарттар мен нормалар талаптарына  сәйкестендіру. Ол әрине, халық жағдайын жақсартуға және мемлекетіміздің экономикасы  тұрақты өсуіне әсер етеді.

Қазіргі қоғамда  бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп берудің мәні өте зор. Ол тек бухгалтерлік кітапта жүргізу ғана емес, сонымен  қатар кәсіпорын қызметіне қатысты  барлық қаржылық ақпараттарды талдау, қаржылық есеп беруді өңдеу, бухгалтерлік есеп жүйесін құру, салық салу мәселелері мен бірге жоспарлар мен болжаулардан жасалынуын қамтиды. Ақша – несие  саясатын анықтау және соған байланысты шешімін қабылдау, шаруашылық операцияларды  бейнелеуге және бірінші кезекте  кәсіпорын басқармасына, одан кейін  пайдаланушыларға ақпараттар ұсынуға  негізделген бухгалтерлік есептің  жүйесін ұйымдастыру сапасы мен  деңгейіне тікелей қатысты, себебі, сапалы ақпараттарды неғұрлым үлкен  экономикалық пайда алу үшін тиімді пайдалану қажет.

Қазіргі кезде бухгалтерлік есеп басқару жүйесіндегі негізгі орындардың бірі болып саналады. Ол өндіріс процесін, айналымды, және қолдануды нақты түрде көрсетеді, кәсіпорындардың қаржы жағдайын сипаттайды және басқару шешімінде негізгі қызметті атқарады. Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп халықаралық қаржылық есеп беру стандартқа сәйкес және қаржы - шаруашылық  қызмет субъектісіндегі есеп жұмыстарының басты жоспарында тіркелген, принциптер мен ережелер негізінде құрылады. Бұл есеп жүйесі спецификаға, нарық реформасына, қажет құрылымына және барлық талаптарға, ақпараттарды қолданушыларға сәйкес келетіндей етіп ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Мұндай тәсіл шаруашылық субъектісі арасындағы қалыпты байланыстың дамуына сәйкес қаржы есепті нақты анықтауға, іскер серіктестік таңдауға және дұрыс шешім қабылдауға ғылыми негізде басқаруға, өндірістік және қаржылық шешімді негіздеуге, шаруашылық субъектісінің қаржылық тұрақтылығын анықтауға, олардың іскерлік активтілігін және кәсіпкер қызметінің тиімділігін бағалауға қажет.  Дәлелденген ақпаратты алуда жекеменшік және кәсіпорын қызметкерлерінің формасына тәуелсіз шаруашылық айналымдарының калыптасушыларына баскаларының барлығы қызығуда, өйткені ол нарық капиталының тиімділігін жоғарылатады, оны бағалауға және  бірқатар экономикалық шешімдерді болжауға мүмкіндік береді.

Бұл жұмыстың негізгі мақсаты – кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау және оны жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу болып табылады.

Зерттеу объектісі ретінде «АБДИ Компани» АҚ компаниясы алынды.

          

 

 

 

1 Кәсіпорынның  қаржылық  тұрақтылығын  талдау

 

1.1 Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау

 

Баланс активтерінің құрамы мен құрылының динамикасын  талдау – кәсіпорынның барлық мүліктерінің және оның жекелеген түрлерінің абсолютті  және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін белгілеуге мүмкіндік береді.

Қаржылық  есептің маңызды элементі болып  саналатын активтерді, талдау барысында, осы активтердің нақты қолда  бары, құрамы, құрылымы және оларда болған өзгерістер зерттеледі [8]. 2-кестеде 2010 жылдың  басы  мен соңындағы «Абди Компани» АҚ-ның филиалының баланс активтерінің  құрамы  мен  құрылымы берілген.

 

2-кесте. 2010 жылдың  басы  мен соңындағы «АБДИ Компани» АҚ-ның баланс  активтерінің  құрамы  мен құрылымы

 

Көрсеткіштер	Жыл басында		Жыл соңында		Жыл бойындағы өзгеріс(+,-)		Құры- лымының өзгеруі (4гр.– 2гр.)
	сомасы, мың тг.	Үлес салмағы, %	сомасы, мың тг.	Үлес салмағы, %	мың тг. (3гр -1гр)	% (5гр:1гр 100)
А	1	2	3	4	5	6	7
Активтер құны, барлығы соның ішінде: 1.1.Ағымдағы активтер: 1.2. Ұзақ мерзімді активтер: а) негізгі құралдар;	46351       13290     33061   33061	100       28,67     71,32   71,32	60080       24394     35686   35686	100       40,60     59,39   59,39	+13729       +11104     +2625   +2625	+29,7       +83,5     +8   +8	х       11,93     -11,93   -11,93
Кәсіпорынның өндірістік потенциалының  құны	34133	73,63	37347	62,15	+3214	+9,41	-1148
Е с к е р т у – «АБДИ компани» АҚ-ның мәліметтері бойынша құрылған

 

2-кесте мәліметтерінен активтердің нақты құнын көрсететін баланс валютасының есепті жылы 13729 мың теңгеге немесе 29,7%-ға артқандығын көруге болады. Бұл кәсіпорынның әрі қарайғы дамуын көрсететіндіктен оның жұмысының оң нәтижесін сипаттайды. Алайда активтерді талдай отырып, олардың қалай таратылғанын және есепті жылы неге көбірек көңіл бөлінгенін, сондай-ақ кәсіпорынның өндірістік потенциалы мен оның негізгі құралдарының жағдайын және кәсіпорын мүлкінің мобильділігін (іске тартылу деңгейін) анықтау қажет. Ол үшін, ең алдымен кәсіпорынның өндірістік потенциалының көлемін анықтау қажет, ол туралы арнайы оқулықтарда түрлі көзқарастар кездеседі. Бірінші әдістеме бойынша оның құнына негізгі құралдардың, өндірістік құралдардың, аяқталмаған өндірістің, өсімдегі және бордақылаудағы малдар құндары қосылады.

Екінші әдістемеде кәсіпорынның өндірістік потенциалын  анықтайтын активтер құрамына жоғарыда көрсетілгендерге қосымша, аяқталмаған  күрделі қаржылар және қондырылатын жабдықтар құны қосылады. Бұл әдістеме кәсіпорындарда болып жатқан даму процесін әлдеқайда дәл сипаттайды. “Шаруашылық тәжірибесінің мәліметтері негізінде, өндірістік мақсаттағы мүлік коэффициентінің келесі шегі, яғни қалыпты болып есептеледі” – деп жазады А.Д. Шеремет пен Р.С. Сайфулин. Көрсеткіштердің мәні ең төменгі (қатерлі) мәннен аз болған жағдайда, кәсіпорынның есепті кезеңдегі қызметтің қаржылық нәтижелері активтерді меншікті қаражат есебінен толықтыруға мүмкіндік бермейтін болса, өндірістік мақсаттағы мүлікті арттыру үшін ұзақ мерзімді қарыз қаражаттарын тартқан жөн.

Екінші әдістеме бойынша анықталған өндірістік потенциал  құны біз талдау жүргізіп отырған  кәсіпорындарда жыл басында – 34133 мың теңгені, жыл соныңда – 37347 мың теңгені құрады, яғни 3214 мың  теңгеге немесе 9,41%-ға өскен. Баланс активтерінің жалпы құнындағы өндірістік потенциал үлесі есепті жылы 13,37 пунктке кемігенмен жыл соңында 62,15%-ды құрады, бұл  өндірістік мақсаттағы  мүлік коэффициентінің  қалыпты  мәніне сай келеді.

2-кесте мәліметері көрсеткендей қаражаттарды ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді активтер арасында тарату жыл аяғына соңғылардың пайдасына шешіледі. Егер қысқа мерзімді активтердің үлесі жыл басында 15,32 пунктке аз болса (28,67 – 71,32), жыл аяғында ол ұзақ мерзімді активтер үлесінен 4,66 пунктке аз болып кетті (40,60 – 59,39) және 40,60%-ды құрады. Қысқа мерзімді активтердің өсуі ұзақ мерзімді активтердің өсуінен 10 есеге артық (83,5:8) болып отыр.

Осы көрсеткіштен кейін баланс валютасындағы қысқа  мерзімді активтер үлесін анықтау маңызды: қысқа мерзімді активтер құнының  кәсіпорынның барлық мүлкінің құнына қатынасымен анықталатын кәсіпорын активерінің іске тартылу (мобильді) коэффициентінің өсуі. Ол қарызды өтеуге арналған қаражат үлесін сипаттайды. Коэффициент мағынасы артқан сайын кәсіпорынның үздіксіз жұмысты қамту және кредиторлармен есеп айырысу мүмкіндігі де арта түседі. Қаржы тұрғысынан өзгеріс болып табылады – яғни мүлік әлдеқайда мобильді (іске тартылған) болады, бұл оның айналымдылығының жылдамдығын және оны пайдалану тиімділігінің өскендігін  көрсетеді. Талдау жүргізіп отырған кәсіпорындарда бұл коэффициенттің  деңгейі жыл басында 0,28 (13290:46351), ал жыл соңында 0,40 (24394:60080) құрады.

Кәсіпорын активтерін таратудың тиімділігін сипаттайтын  келесі көрсеткіш – мобильді және иммобильді қаражаттар қатынасының  коэффициенті. Ол ағымдағы активтер құнын  ұзақ мерзімді активтер құнына бөлу  арқылы  анықталады. Бұл қатынастың қолайлы және қауіпті көлемі, кәсіпорынның салалық ерекшеліктеріне байланысты. Өндірістік кәсіпорындарда берілген көрсеткіштің деңгейі 0,5-тен төмен болмауы тиіс. Талданып отырған кәсіпорында бұл  көрсеткіш деңгейі  жыл басында     0,40 = (13290:33061), ал жыл аяғында - 0,68 = (24394:35686) құрайды. Бұл коэффициент деңгейі мобильді қаражаттардың өсу қарқыны иммобильді қаражаттардың өсу қарқынан артуының нәтижесінде өсіп отыр. Есепті жылы біріншілер, яғни мобильді қаражаттар 1,8 есеге (24394:13290), ал екіншілері 8%-ға (35686:33061*100) ғана өскен. Кәсіпорын ең төменгі қаржылық тұрақтылыққа, кәсіпорын міндеттемелері кепілдендірілген түрде қысқа мерзімді активтермен өтелген жағдайда қол жеткізеді және келесі шарттың орындалуы осы тұрақтылықтың белгісі болып табылады: қысқа мерзімді активтер және ұзақ мерзімді активтер қатынасының коэффициенті қарыз капиталы мен меншікті капитал  қатынасының  коэффициентінен  артық  болуы  керек.

Әрі қарай  кәсіпорынның мүліктік жай-күйінде  қандай сапалық өзгерістер болғанын зерттеу қажет. Бұл кәсіпорынның материалды-техникалық базасын құрайтын және негізгі қорлары болып саналатын, оның өндірістік потенциалының маңызды  элементінің жағдайын зерттеу қажет. Кәсіпорын мүліктерінің жалпы құнындағы  негізгі құралдардың нақты құнының (қалдық) үлес салмағының өзгеруі, ерекше назар аударады. Өйткені бұл көрсеткіш  кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметінің көлемін анықтаудағы басты бағыт  болып табылады. Кәсіпорын мүліктерінің жалпы жиынындағы негізгі құралдардың  нақты құнының коэффициентінің  мөлшері баланс активтерінің барлық сомасының 50 пайызынан кем болмауы тиіс.

Біздің мысалымыз  бойынша баланс валютасындағы негізгі  құралдардың қалдық құнының үлесі  жыл басында – 71,32%-ды, ал жыл соңында  – 59,39%-ды құрайды, яғни бұл көрсеткіштің теориялық мәніне 3,53 пункт сәйкес келмейді. Негізгі құралдарыдың жалпы  құнындағы оның активті бөлігінің  (жұмыс машиналарының құны, өндірістік жабдықтар мен тасымал құралдарының құны) үлесін анықтау өте маңызды және де бұл кәсіпорынның материалды-техникалық базасының дамуындағы жағымды кезең болып табылады. Оның үлес салмағының өсуі қор қайтармыдылығының өсуіне әкеледі. Алайда біздің кәсіпорындарда негізгі құралдардың активті бөлігінің үлес салмағы  жыл соңында  жыл басындағы 0,33-ке қарағанда, 0,29-ды құрады. Негізгі құралдардың активті бөлігінің үлесінің 0,04 пунктке кемуі, олардың өсу қарқынынан  айтарлықтай  дәрежеде  артта  қалуының нәтижесінде болып отыр.

  Әрі қарай, келесі 3-аналитикалық кестені құрастыра отырып, қысқа мерзімді активтердің құрамы мен құрылымын талдау қажет.

3-кесте. 2010 жылдың  басы  мен соңындағы «АБДИ Компани» АҚ-ның қысқа  мерзімді  активтерінің  құрамы  мен  құрылымы

 

Көрсеткіштер	Жыл басында		Жыл соңында		өсуі, кемуі %
	сомасы мың тг.	үлес салмағы %	сомасы мың тг.	үлес салмағы %
Қысқа мерзімді активтер соның ішінде: 1.1. Қорлар 1.2. Дебиторлық  борыш 1.3. Ақша қаражаттары және  қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар 1.4. Басқа да қысқа мерзімді  активтер	13290   1072 11922     19   277	100   8,06 89,70     0,14   2,08	24394   1661 22384     49   300	100   6,80 91,76     0,20   1,22	183,5   155 187,7     257,8   108,3
Е с к е р т у – «АБДИ компани» АҚ-ның мәліметтері бойынша құрылған

 

3-кестеде келтірілген мәліметтер кәсіпорын активтерінің жалпы алғанда жағымды динамикалық көрсетеді. Оларды жеке элементтер тұрғысынан зерттеу келесідей қорытындыларды жасауға мүмкіндік береді. Ең мобильді активтер яғни ақша қаражаттары мен қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар бір жылда 30 теңгеге немесе 257,8%-ға өскен.

Қысқа мерзімді активтердің ең мобильді бөлігінің, олардың құнына қатынасы арқылы анықтайтын айналым қаражаттарының мобильдік  коэффициенті (қысқа мерзімді активтердің) 2,5 есеге өскен және 0,20%-ды ғана құрайды. Кәсіпорынның материалдық айналым қаражаттары есепті жылы 155%-ға және ол жыл аяғында 1661 мың теңгені құрады. Олардың үлесі 0,69 пунктке азайғанымен оның көлемі әлі де болса өте жоғары (6,80%) болып отыр.

Есепті жылы дебиторлық борышта әжептеуір өскен. Егер оның көлемі жыл басында 11922 мың  теңгені құраса, жыл аяғында ол 22384 мың теңгені құрайды немесе 187,7%-ға өскен, алайда қысқа мерзімді активтер құрамындағы оның үлесі 0,84 пунктке көбейді. (91,76 – 89,70).