Қазақстанның ипотекалық ссудалары

КІРІСПЕ 

     Қандай да экономикалық қызмет болмасын ол адамдардың өмір сүру деңгейін жоғарлатуға бағытталады.  Яғни, экономикалық дамуда әлеуметтік мәселе бірінші орында болады. Ал осы әлеуметтік мәселелердің ең бастысы қандай да жеке тұлға болмасын ол отбасын құрып, өзінің баспанасы  болуын қалайды. Бірақ әрбір жас отбасылардың қазіргі таңдағы элиталық немесе қарапайым үйлерді алуына қаражаттары жетпейді. Сонымен қатар әрбір тұлғаның өзінің жеке кәсібімен шұғылдануына және де көптеген әлеуметтік қажеттіліктерге қол жеткізуіне жағдайы келе  қоймайды. Осы әлеуметтік мәселелерді шешуде несиелеу механизмінің маңызы ерекше. Осы аталған қажеттіліктерге байланысты қаражаттары шамалы бірақ, тұрақты жалақылары бар азаматтарды несиелеудің ең ыңғайлы жолы мен түрі ипотекалық несиелеу болып табылады.

     Ипотека термині – кепілдік, кепілзат немесе кепілге  салуу деген мағынаны білдіреді. Ипотекалық несие дегеніміз – бұл құны бар мүліктерді кепілге қойып, соның есесіне ұзақ мерзімге берілетін несие түрі. Ипотекалық несиелеу формасы әлемнің дамыған елдердің барлығында дамыған және ол елдердегі халықтың 30-40%  ипотекалық несиелер арқылы тұрғын үйге ие болады.

   Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан  Республикасында ипотекалық несие  беру жүйесін ұйымдастыра отырып, халықтың әл-ауқатын жоғарлату. Қазақстан Республикасының егемендігі,  оның нарықтық қатынастарға бағытталған даму жолына көшуі, ең алдымен халық мүддесін қорғау жағдайы көкейкесті мәселе болып табылады. Бірақ та экономика заңдылықтарынан белгілі болғандай, банктердің немесе несие беру ұйымдарының, және де қарапайым халықтың белгілі бір табысқа қол жеткізуі үшін тәуекелге баратыны айқын. Табыс деңгейі неғұрлым жоғары болса, тәуекел деңгейі де соғұрлым жоғарылайды. Сондықтан ипотекалық несиелеуді дамыту және оның тәуекелдігін азайту Қазақстанның алдында тұрған үлкен мәселелердің  бірі болып отыр.

    Курстық жұмыстың мақсаты –  Қазақстан Республикасының ипотекалық  несиелеу жүйесін ұйымдастырудағы  ипотекалық нарықтың дамуын қамтамасыз  ету. Қазақстандағы ипотекалық  несиелендірудің даму жолдарын талдау көзделіп отыр. Мұндай мақсатқа коммерциялық банкте тұтынушылық несиелендіру жөніндегі қалыптасқан көзқарастарды және оны арттыруға бағытталған іс-шараларды жүйеге келтіру қажеттілігінен туындап отыр.

  Көзделген  мақсатқа жетуде мынадай міндеттерді шешуді қажет етеді:

• Тұрғын үйді  ипотекалық несиелеуге байланысты экономист ғалымдардың көзқарастарын зерттеу және талдау;
• Тұрғын үйді  ипотекалық несиелеу жүйесінің құрылымдық элементтерін жүйелі түрде теориялық жағынан қарастыру;
• Шетел тәжірибесіндегі тұрғын үйді ипотекалық несиелеу үлгілерін оқып-үйреніп, олардың тиімді жақтарын отандық тәжірибеде пайдалануға ұсыну;
• Тұрғын үй ипотекалық несиелендіру жүйесінің жүзеге асырылуына дейінгі ҚР тұрғын үй ахуалы;
• Ипотекалық несиелеу нарығының қазіргі жағдайы мен дамуын бағалау.

    Курстық жұмыстың теориялық және  әдістемелік негізіне қазіргі  кездегі отандық және шетелдік  экономистердің тұрғын үйді ипотекалық  несиелендірудегі орын алатын  мәселелері туралы  және оның  тиімді  қызмет етуінің әлеуметтік-экономикалық  дамудағы  рөлін сипаттайтын зерттеу жұмыстары пайдаланылады.

    Курстық жұмыстың құрылымы кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан және қолданған  әдебиетер  тізімінен тұрады. Берілген жұмыстың теориялық маңыздылығы Қазақстандағы ипотекалық несиелендіру жүйесінің  қалыптасу мен даму процессі толықтай қарастырылды.

   Курстық жұмыстың тәжірибелік  маңыздылығы жұмысты орындау  кезіндегі алынған білім өте  бағалы, келешекте кәсіби қызмет  атқаруға пайдасы тиері анық.

   Осылайша жоғары айтылғандарды және ипотекалық нарық дамуының тенденцияларын ескере отырып, мемлекетіміздің тұрақты экономикалық өсімді қамтамасыз етуде ипотекалық несиелендірудің маңызы күннен күнге өсіп жатқандығын белгілей аламын.

     
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

І.ИПОТЕКАЛЫҚ НЕСИЕЛЕНДІРУ  ҰҒЫМЫ  ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ. 

1.1. Ипотекалық несилендіру жүйесі:  ұғымы, бағыттары, түрлері 

       Жылжымайтын мүлікті, оның ішінде меншіктегі жерді де, кепілге  қоюмен және сол  арқылы  мәмілені сенімді етіп  берілетін ипотекалық несие 

несиелендірудің нарық экономикасында  белсенді  қолданылатын  нысандарының біріне жатады.  Жерге  деген меншік  құқығы  нарықтық  несиелік  қатынастар  аясына меншігінде  жекешелендірілген пәтерлері, жер телімдері, тұрғын үй қорлары  бар  кәсіпорындарды,  ұйымдарды,  фирмалары,  халықты   тартады.

     Ипотекалық несие  кәсіпорындардың,  фирмалардың  және  тұрғын үй  құрылысының   қажеттіліктерін   мемлекет тарапынан қаржыландыру көздерін банк несиесімен  алмастыруда  үлкен роль атқарады.  Оның  алға басуы шаруашылық ететін  субъектілердің    ұзақ мерзімді  сипаттағы несиелік ресурстардың  тапшылығы,  инфляцияның жоғары қарқындылығы жағдайында инвестициялық белсенділігін ұлғайтуға әсер етеді. 

     Ипотекалық несилендіру жүйесі  екі бағыттан тұрады:

     - ипотекалық  несиелердің   шаруашылық ететін  субъектілерге және халыққа тікелей берілуі;

    - ипотекалық  несилерді (несиелік  міндеттемелерді)  несилендіруге ресурстардың қосымша тартылуын қамтамасыз ететін  екінші рынокта сату.

     Бірінші бағытымен негізінен ипотекалық  банктер айналысып келсе,  екіншісімен - ипотекалық банктердің  мүлікті кепілге қоюмен  қамтамасыз етілген активтерін сатып алатын және кейін оларды өз атынан  олардың базасында құнды қағаздар (облигациялар) шығаратын   қаржы компаниялары,  қорлар  айналысады. Құнды қағаздар ликвидті  болып келеді, себебі  олар жылжымайтын мүлікпен қамсыздандырылған, және олар  инвестициялар арқасында ұзақ мерзімді  және тұрақты табыс алуға мүмкіндік береді.

     Кейбір қаржы компанияларының  міндеттемелері бойынша шетелде  кепілгер ретінде мемлекет  белгіленеді, ол болса, олардың сенімділігін  арттырады. Ипотекалық  несиелер  жылжымайтын мүлікті кепліге қою - ипотекаға негізделеді.

     Ипотеканы  кепіл  заты иегерінің болуысыз  дамыту   мүмкін емес, өйткені  жер мен  жылжымайтын мүлікті  кепілге тек  кепіл  затының иегері ғана  қоя  алады, сондай-ақ  осы иегердің  оның меншігіндегі жылжымайтын мүлікті  еркін   шеттету құқығынсыз  да мүмкін емес.

     Бұл жағдайда  ғимараттардың ипотекасы ол орналасқан  жер телімінің ипотекасымен  бірге ресімделеді.  Қазақстанда жылжымайтын мүлікпен  және

жермен  операцияларды жүзеге асыруға жағдай жасайтын  нормативтік құқықтық база  әзірленуде. Қазақстан Республикасының  Конституциясында  жерге деген меншік құқығын   және оны сату-сатып алу,  кепілге қою,  жалға беру және т.б.   операцияларды  заңдастыратын  бірқатар  құқықтық нормалар  қалыптастырылды. Кепіл туралы,  банктар мен  банк қызмет туралы,  жекешелендіру туралы  заңдар қабылданды. Тұрғын үй саласын  қаржыландыру ,  ипотекалық несилендіруді  дамыту жөнінде бірқатар  қосымша  шаралар  көзделген  Президентің  бірқатар  жарлықтары  мен үкіметтің  қаулылары  қабылданды.

      Қазақстаннның  заңнамасында ипотека болып жермен тікелей байланысты кәсіпорынды, ғимаратты немесе өзге де объектіні оған тиесілі  жер  телімімен бірге  немесе оны  пайдалану құқығымен  кепілге қою  танылады.

Ипотека -  міндеттемені  жылжымайтын мүлікпен қамтамасыз ету әдістерінің біріне жатады.  Және, бұл ретте  кепілзат иесі  кепілгер  міндететмесін орындамаған жағдайда  кепілге қойылған  жылжымайтын мүлік арқылы  қанағаттануы мүмкін. Ипотека  кез келген ақшалай  міндеттемені  қамтамасыз етуде қолданылуы мүмкін, сондай-ақ ол  несилеік келісімге қатысты да міндеттемені  қамтамасыз етуге  пайдаланылады.

     Жылжымайтын мүлік  санатына  жер немесе  онымен тікелей  байланысты  объектілер (кәсіпорындар,  тұрғын және тұрғын емес  үйлер,  жолдар)  жатады.

Ипотекалық  несиелендіруде   мәмілелерді  құқықтық  түрді рәсімдеудің  маңызы зор,  себебі   бұл мәмілелердің  негізін  кепілге қойылатын  жылжымайтын мүлікке деген   меншік құқықығы немесе  шаруашылық   иемдену құқығы  қалайды.  Заңнамада ипотекалық несиелендірудің  нақты бір  тәртібі көзделген.

    Кепілзат  туралы  келісімнің  субъектілері болып мыналар табылады:

- кепіл  туралы  келісімнің тараптары  (кепілгер және кепілге қойылған  затты ұстаушы)  заңды және  жеке тұлғалар;

- біртұтас  кепіл реестрін  ұстаушы.

Ипотека туралы келісім  жазбаша түрде жасалып,  нотариалды түрде куәландырылуы тиіс. Ипотекалық келісім кепілгердің әрекет етуінің   едәуір еркіндігін  көздеуі мүмкін, атап айтқанда онда келесідей мүмкіншіліктер  көзделуі мүмкін:

а)  кепілге  қойылған  мүлікті  міндеттеме бойынша  қарызды сатып алушыға  ауыстырып  шеттету;

ә) мүлікті  жалға беру;

б) мүлікке  жаңа қарыздар  жүгін түсіру және т.б. мүмкіндіктер.

    Кепілзаттың  бір түріне  заклад (кепілге салу) жатады.  Бұл жағдайда  кепілге салынған мүлік  кепілзат  ұстаушының иелігіне  осы мүлікпен  қамтамасыз етілетін  несие бойынша  міндеттеме орындалғанша  беріледі.

Кәсіпорынның  ипотекасы  оның бүкіл мүлігіне, оның ішінде  негізгі  қорларына  және айналым қаражатына,  сондай-ақ, егер  заңмен немесе келісіммен басқаша  белгіленбесе,  кәсіпорынның  жеке балансында  көрсетілген  өзге де құнды заттарға  қолданылады.

   Ипотека туралы келісімде келесідей  деректер көрсетілуі тиіс:

- кепілгердің   және кепілзатын ұстаушының  атауы   және олардың орналасқан жерлері; 

-  орындалуы  осы кепілге салу шартымен  қамтамасыз етілетін  несиелік  келісімнің  немесе  өзге де міндеттеменің  атауы,  келісімді  жасау күні және орны;

-   ипотекамен қамтамасыз етілген   негізгі міндеттеменің  сомасы;

-   ипотекамен қамтамасыз етілген   сомаларды төлеу  мерзімдері;

-  кепілге  қойылған  жылжымайтын мүліктің  сипаты  және оның ақшалай құны,  орналасқан жері;

- иегердің  кепілге қойылған мүлікке деген  құқығын растайтын  құжаттардың  атауы; 

- кепілге  қойылған  мүлікке өзге  міндеттемелер  салынбағандығы туралы  сілтеме; 

- кепілгер  мен  кепілзатты ұстаушының қолтаңбалары;

- ипотеканы  тіркеген органның  атауы,  тіркелген   күні мен жері.

Тараптардың келісімі  бойынша  кепіл шартына  өзге де жағдайлар  енгізілуі мүмкін.

    Ипотека  кепілзатты ұсташыға  негізгі қарыз  сомасының және  ол бойынша проценттердің   төленуін,  несиелік ресурстарды  пайдаланумен байланысты шығындардың өтелуін,  және қажет болған жағдайда  ипотека затын сатуға жұмсалатын  шығындардың өтелуін қамтамасыз етуі тиіс.  Ипотека кәсіпорынның,  құрылыстың, ғимараттың  немесе өзге де объектінің  орналасқан жеріндегі   тиісті

органдарда  міндетті түрде  тіркелуге жатады.   Ипотека  затына  меншік құқығы  ауысқан кезде  өзге тұлға  ипотека  қай жерде тіркелген болса, сол  жерде  ол да тіркелуі тиіс.

   Несиелендіру  субъектісіне  қарай  тұрғын үй құрылысына берілетін ипотекалық ссудалар  осы үйдің болашақ  иегеріне берілетін  несиеге және  мердігерлерге  берілетін  ссудаларға бөлінеді.

   Тұрғын үй құрылысына несие  құрылыс салушыға  белгіленген тәртіппен  жер телімінің  бөлініп берілуімен және  тиісті органдардың  тұрғын үй салуға берген рұқсаты  болғанда беріледі.

    Тұрғын үйді  салуға (реконструкциялауға)  несие жобалармен және  құрылыс-монтаждық  жұмыстарды  жүзеге асыруға мердігерлік   келісімдермен  көзделген   құрылыстың  (реконструкциялаудың) мерзімдері мен  құны  аясында  беріледі.