ҚР инфляция

     Мазмұны 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Кіріспе 
 

     Инфляция  проблемасы экономикалық ғылымда маңызды  орын алады оның көрсеткіштері мен  әлеуметтік-экономикалық салдарлары елдің  және бүкіл әлемдік шаруашылықтың  экономикалық қауіпсіздігін бағалауда  күрделі рөл атқарады. Қазіргі замандағы жағдайларда осы мәселенің өзектілігі инфляцияның дамуының мәнін, тереңдетілген себептерін және оның ерекшеліктері мен антиинфляциялық саясаттың негізгі бағыттарын айқындау қажеттілігімен анықталады. Осы курстық жұмыстың тақырыбын таңдауыма инфляция проблемасын жеткіліксіз зерделеу аспектісі елеулі әсерін тигізді.

     Дүниежүзінде  ХХ ғ. екінші жартысында инфляция болмаған елдер тіпті жоқ. Егер 30-шы жылдары негізгі проблема жұмыссыздық болса, одан кейін негізгі проблема инфляция болды. Инфляцияның жылдық темпілері әлемдік экономикада 2,9 %-дан 50-ші жылдары, 11 %-ға дейін 80-ші жылдары өсті. Қазақстандағы макроэкономикалық құбылыстардың ерекшеліктеріне келсек, бұл «стандартты емес» нарықтық құрылым.

     Қазіргі замандағы инфляцияға бірқатар айырмашылықтар тән: егер бұрын инфляция локальді сипатта болса, ал қазір - күнделікті, барлық орамды;егер бұрын үлкен және кіші кезеңді қамтыса, атап айтқанда кезеңдік сипатта болса, ал қазір- хроникалық; қазіргі замандағы инфляция ақшалай ғана емес, сонымен бірге ақшалай емес факторлардың да әсерінде тұрады.

     Осы курстық жұмыстың бірінші бөлімінде  инфляция ұғымы, оның турпаттары, даму заңдылықтары беріледі. Мұнда бірқалыпты, қарқынды инфляция және гиперинфляция сияқты осындай маңызды ұғымдар қарастырылады. Сондай-ақ теңгерілген және теңгерілмеген, күтілетін және күтілмейтін, ашық және басыңқы инфляцияларға анықтамалар келтіріледі. Және осы бөлімде инфляцияның негізгі себептері ашылған.

     Екінші  бөлімінде Ресейдегі инфляцияның  ерекшеліктері мен онымен күресу мақсатынада жүргізілген шаралары көрсетілген.

     Ал  үшінші бөлімінде Қазақстандағы инфляция деңгейі келтірілген. Осы себептен қандай саясат жүргізіледі, қалай өтетіні туралы айтылады.

     Қазіргі таңда инфляция Қазақстан Республикасының  ең өзекті мәселелердің бірі болып  отыр. Еліміздің президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 19-сәуір, 2006 жылы айтқандай: «2006-2007 жылдары жыл сайынғы шығын 27,5 пайызды құраса, ақшамен есептегенде ішкі жалпы өнімнің өсуі 55,27 пайызды құраған. Экономиканың қызуы көтеріле бастағанын біз сезіп отырмыз», соған қарағанда кейбір экономистердің айтып жүрген пікірлері бекер емес: «инфляция ырыққа көнбейтін деңгейге жетеді, экономиканың қызуы көтеріледі, яғни Қазақстан «Голланд ауруының» алдында тұр». Сонымен енді Қазақстанда тез арада шешуге қажетті пробемалардың бірі – инфляция.

     Курстық жұмыстың мақсаты – инфляцияның  факторларын толығымен анықтап  және баға беріп, одан туатын салдарымен күресудің жаңа жолдарын іздестіру.

     Курстық жұмыстың міндеттері:

     - инфляцияның даму факторларын  анықтау;

     - Ресейдегі инфляциямен күресу шаралары;

     - ҚР инфляциялық жағдайын талдау;

     - инфляция факторларын талдаудағы  перспективаларын қарастыру.

     Инфляцияның негізгі себептері: ақша тауарларды сатып алу қабілеті, күшті валютамен  салыстырғанда құнсызданады. Инфляцияны былай түсіндіру, яғни ақшаның алтынға қатысты құнсыздануы, алтынды бұрынғыша ақша сияқты жалпылама эквивалент деп қарастыруда жатыр. Ең алдымен, бағаның өсуі – тауарға сұраныстың оның ұсынысынан артық болуымен байланысты

     Инфляцияға  қарсы саясатты сипаттағанда, екі әдістемені бөліп айтуға болады. Бірінші әдістеме шеңберінде белсенді бюджет саясаты жүргізіледі сұранымға ықпал жасау мақсатында мемлекеттік шығындар мен салықтар реттеледі. Инфляция жағдайында мемлекет шығындарын қысқартып, салықтарды көтереді. Осының нәтижесінде сұраным қысқарады, инфляция қарқыны төмендейді. Бірақ сонымен бірге өндіріс өсуі де құрып, жұмыссыздықты арттырып жіберуі мүмкін. Ол қоғам үшін инфляцияны тежеудің құны болады. Құлдырау жағдайында бюджет саясаты сұранымды кеңейтуге бағытталады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

      

1. Инфляция  ұғымы және мәні

 
 
      

1. Инфляция көп факторлы құбылыс ретінде

 

     Экономикалық  құбылыс ретінде инфляция көп  уақыт бойы қолданылып келе жатыр. «Инфляция» термині АҚШ-та 1861-1865 жж. азамат соғысы тұсында, екі жыл ішінде доллардың 60 % - ға сатып алу қабілетінің төмендеуі кезінде қолданыла бастады. Инфляция дегеніміз не? Инфляция-бұл бағаның жалпы деңгейінің өсуі. Ал инфляцияның жалпы анықтамасы-бұл елде айналымдағы қағаз ақша көлемінің тым көбейіп кетіп, оның ақша тауары (алтын) жөнінде құнсыздануына ұласуы және соның салдарынан тауар бағасының өсуі. Қазіргі кезде қолданылып келе жатқан анықтама-бұл ұсыныс пен сұраныс арасындағы дисбаланс және бағаның өсуіне байланысты басқа да ұлттық шаруашылық пропорциялар бұзылуы нәтижесі. Жаңа қоғамда инфляцияда көрінетін байланыс қиындады: қағаз ақшаның алтынға тәуелдігі мүлдем үзілген; ақша айналымының дәстүрлі заңы бұзылған және инфляция жаңа халықаралық сипатта қалыптасады. Бұның бір себебі мынада: көп елдер инвестицияны ынталандыру және экономиканы емдеу құралы ретінде ақша шығару қарқынын көтереді. Сондықтан инфляцияның жоғарғы қарқыны мемлекеттің қағаз ақшаны шектен  көп шығаруымен байланысты, бұл эмиссия ішкі айналым қажеттілігін де асып кетті.  Нәтижесінде ақша құнсызданады, баға өседі, сондықтан барлық  шаруашылық пропорциялар бұзылады. Инфляция-қоғамдық ұдайы өндіріс процесіндегі сәйкессіздіктен туындайтын бағаның өсуі ретінде анықталады. Ақша массасының өсуі ірі масштабқа жеткенде  инфляцияның басты факторлары ақша массасындағы өзгеріс болып табылады.

     Инфляция – бұл күрделі де, көпфакторлы құбылыс, ал қағаз ақша айналымына негізделген экономикаға тән және ұдайы өндіріс процесінің бұзылуымен сипатталады. Инфляция ең алдымен тауар бағаларының өсуі және шетел валюталарының қымбаттауы ретінде көрінеді.

     Алтын немесе күміс ақша айналымы кезінде инфляция болмайды, неге десеңіз, ақша ол кезде құндылықтың белгісі емес нақты құндылықтың өзі болған: қажетті ақша көлемі алтын – күміс қорымен реттелген. Қағаз ақша айналымында жағдай басқаша қалыптасады. Мұнда қағаз ақша байлықтың тек белгісі ғана. Қағаз ақша қазына сақтау қызметін толық атқара алмайды. Қор сақтау үшін адамдар ақшасына құнды заттар алуға ұмтылады. Қор ретінде қағаз ақша шектелуі көлемде ғана сақталады. Олардың көбі айналымға шығарылады, айналымдағы ақша көлемі қажеттіліктеп тыс өседі. Артық ақша сұранымды арттырады. Артық сұраным, өз кезегінде бағаларға қатты ықпал жасап, оларды көтеріп жібереді. 
 
 
 

      

2. Инфляция  механизмі және инфляцияны өлшеу

 

     Нарықтық  экономиканың өнідірісті ұйымдастырудың болып өткен түрлерімен салыстырғандағы артықшылығы, ол жедел экономикалық өсімді қамтамасыз етуге қауқарлы. Алайда нарықтық экономика бұрын болмаған апаттармен де байланысты. Сөз ең алдымен инфляция және жұмыссыздық туралы болып отыр.

     Инфляция  тауарлар мен қызметтерге қатысты ақшаның құнсыздануы болып есептеледі және бағалардың өсуі түрінде көрініс табады. Егер өткен жылдардағы бағалар индексі мәлім болса, онда инфляция қарқыны ағымдық және базалық кезеңдер бағалары индекстері айырмасының базалық кезең индексіне қатынасы ретінде анықталады, ол пайызбен өрнектеледі: 

           (1)

     мұнда π – инфляция қарқыны;

     Р – ағымдық кезең бағаларының көрсеткіші;

     Р₀ – базалық кезең бағаларының көрсеткіші. 

     Инфляция  қарқынының кіші мәндері үшін «70 санының ережесін» қолдануға болады. Инфляцияның кішігірім қарқыны кезінде                   (жылына 5  %-дан аз), егер 70-ті бағалардың жыл сайынғы өсу қарқынына бөлсе, онда бұл – инфляция қарқыны екі еселенетін шамамен алынған жыл саны:

           (2)

мұнда – шамамен алынған жылдар саны, осы уақыт ішінде инфляция қарқыны екі есеге ұлғаяды;

   π – ТБИ-дің жыл сайынғы өсу қарқыны, %. 

   «70 санының ережесі» көбіне-көп нақты  жалпы ішкі өнімнің немесе жеке қор  жинақтарының екі еселену уақытын анықтау үшін қолданылады.

   Сандық  тұрғыдан алғанда, инфляция төмендегі  түрлерге бөлінеді: біркелкі – шамамен  жылына 5–10 %-ға дейін, шоқырақтаушы – 20-50 %-ға дейін және гиперинфляциялық – жылдық көрсеткіші 100 %-дан астам.

   Әлемдік тәжірибеде инфляцияның гиперинфляцияға ұласуының көптеген мысалдары бар.

  Инфляция  деңгейін өлшеу үшін статистер ЖІӨ (жалпы ішкі өнім) дефляторының көрсеткішін қолдануды ұсынады. Осы жағдайда «таразы» ретінде ағымдағы ЖІӨ-нің көлемі алға шығады. Бұл – Пааше бағалар индексі: 

           (3)

мұнда – Пааше бағалар индексі;

 – ағымдағы кезең бағаларында  берілген ЖІӨ-нің ағымдағы көлемі;

 – базистік кезең бағаларында берілген ЖІӨ-нің ағымдағы көлемі. 

   Инфляцияны  өлшеудің басқа әдісі Ласпейрес  бағалар индексі болып табылады. Ол бағаларды өлшеу үшін «таразы» ретінде ЖІӨ-нің базалық көлемін қолданады.

   Берілген  әдіс тұтыну және көтерме бағаларын  және т.б.өсімін өлшеу үшін кеңінен  пайдаланылады. Ласпейрес көрсеткішінің формуласы: 

           (4) 

мұнда – Ласпейрестің бағалар индексі;

 – ЖІӨ-нің ағымдағы кезең  бағаларымен есептелген базалық  көлемі;

 – базистік кезең бағаларымен есептелген ЖІӨ-нің базалық көлемі. 

     Тәжірибе  көрсеткендей, Ласпейрес бойынша  өлшенген бағалар көрсеткіші бағалардың өсуі жағдайында тым жоғарылатылған мәнді береді. Ал ол Пааше бойынша  өлшенсе, онда инфляция деңгейін төмендетіп жібереді.

     Осындай жағдайда орташа мәндерді пайдаланған жөн. Олардың бірі орташа геометриялық көрсеткіш ретінде есептелетін Фишер индексі болып саналады: