Лизинг

   Чекморев  Е жалпы лизингтік төлемдерді есептеу мен лизингтік жарна мерзімдерін есептеуге мына методиканы ұсынады:

                          Лп = А+Пк+К+Ну+НДС 
 
 

             5. Қазақстан Республикасындағы лизингтік 

                      құрлымдардың  қалыптасуы. 

    Қазақстан Республикасындағы лизингтік құрылымдардың  қалыптасуы 1989 ж. Екінші жартысынан бастау алады. Республика көлемінде алғашқы  лизингтік кәсіпорындар коммерциялық банктердің және жабдықтаушы ұйымдардың қатысуымен құрылады. Олра кең көлемді қызметтегі акционерлік кәсіпорындар және де олар тек қана сатып алу-сатумен емес, сонымен қатар техникалық құралдарды жалға және лизингке берумен айналысып отырды. Мысалы 1989 жылы лизингтік операцияларды жүзеге асыру үшін республикадағы алғашқы коммерциялық банктердің бірі «КРАМДС-Банк» құрылтайшысы болған «КРАМДС-Лизинг» акционерлік кәсіпорыны құрылып, өз жұмысына кірісіп кетті.

    1992 жылдың орталарында республика  экономикасының мемлекеттік емес  секторында 120-дай коммерциялық банктер мен 20 лизингтік фирмалар жұмыс істеп отырды.

    Қазақстан ауыл шаруашылығында лизингтің дамуын зерттеуші ғалымдардың бірі К.А.Сағадиев лизингтік бизнестің аз ғана даму тарихын 3 кезеңге бөліп көрсетеді ():

    Бірінші кезең (1989-1992жж.) – республикамызда  лизингтік бизнестің басталу кезеңі. Бұл уақыт аралығында лизингтік компаниялар құрылды. Лизингтік фирмалар мен кейбір коммерциялық банктер бір реттік тәртіпте және аз мөлшерде лизингтік операцияларын жүзеге асырып отырды.

    Екінші  кезең (1992-1994жж.) – ішкі нарықтағы қолайсыз экономикалық жағдайдың нәтижесінде лизингтік бизнестің дамуының басылу кезеңі.

    Үшінші  кезең (1995-1997жж.) – қайта жандану  кезеңі, лизингтік бизнеске мемлекет тарапынан қолдау көрсетуге бұру.

    1992-1994 жылдар Қазақстанда лизингтік  бизнестің дамуына ең қолайсыз кезең болды. Бұл аралықта ішкі экономикалық жағдай қайта құрылған лизингтік фирмалар мен коммерциялық банкілердің ұзақ мерзімді операцияларды жүзеге асыруына жағдай жасай алмады. Бірақ та кейбір компаниялар лизингке негізделген бір реттік экспорттық-импорттық операцияларын жүзеге асыруды тоқтатпады. Мысалы, сыртқы нарықта ақша табу жолымен «Қазақстан әуе жолы» Ұлттық авиакомпаниясының жеке авиакәсіпорындарымен АН-248 ұшақтары 1993-1994 жылдары аралығында Қытайға, Біріккен Араб Эмираттарына, Гвинея-Бисау және Шри-Ланка мемлекеттеріне лизингке берілуі, яғни Қазақстанда ұшақтардың экспорттық лизингі дами бастады ().

    Қазақстанда лизингтік бизнестің дамуының үшінші кезеңінде лизингтік қатынастарды қолдануға және реттеуге байланысты нормативтік-құқықтық базарлар дайындала бастады, жаңадан лизингтік компаниялар құрылды, лизинг негізінде бірқатар ірі-ірі инвестициялық жобаларды жүзеге асыру қолға алынды және салық пен кедендік жеңілдіктер беру мақсатында салық және кеден заңдарына өзгертулер мен толықтырулар енгізілді, сондай-ақ бнктерде лизингтік мәмілелерді жүзеге асыруға қызығушылықтар пайда бола бастады.

    1995 жылдың 29 сәуірінде Қазақстан Республикасының  Үкіметі мемлекеттік комитет  жанынан лизинг жөніндегі департамент  құру туралы қаулысын қабылдады. Ол өндіріске ірі мөлшердегі инвестициялар тарту құралы ретінде лизингті пайдалану аясында біртұтас мемлекеттік саясатты қамтамасыз ететін атқарушы биліктің орталық органы болды.

    1993 жылы 15 қарашада Қазақстанның Ұлттық  валютасы – теңге енгізіліп, бұл ең алдымен қаржы-несие шеңберінде реформалардың тездеп жүзеге асырылуына әсер етті. Осы уақыттан бастап қайта құрылудың екінші кезеңі басталды, оның негізгісі – Үкімет пен Ұлттық Банктің өзінің дербес саясатын жүргізудегі тәуелсіздік еді.

    Қазіргі уақытта еліміздің экономикасы экономикалық тұрақтылықпен және инфляциялық сатыдан инвестициялық сатыға көшумен сипатталатын жаңа кезеңге аяқ басып отыр. Осы кезеңге аяқ басар алдында алдымен инвестициялар үшін, соның ішінде шетелдік инвестицияларға жағдай жасау және іскерлік беделдікті жандандыру керек-ақ. Осы мәселелерді шешетін тиісті шараларды жүзеге асырмай реформаларды және қаржылық тұрақтандыруды одан әрі жалғастыру экономиканың ұзақ уақыт құрдымға кетуіне әсер етуі мүмкін. 
 

                    6.Лизингтің негізгі бағыттары. 

    Қазіргі уақытта Қазақстанда лизингті ұйымдастырудың негізгі төрт бағыты жүзеге асып отыр:

1. Мемлекеттік лизинг – яғни толығымен мемлекеттік бюджет қаражаттары есебінен жүзеге асырылатын лизинг;
2. Коммуналды лизинг немесе жергілікті бюджет қаражаттарымен қаржыландыратын лизинг;
3. Коммерциялық лизинг – толығымен заем қаражаты және өз есебінен банкілерімен және лизингтік компанияларымен жүзеге асырылатын лизинг;
4. Аралас лизинг немесе мемлекеттің және коммерциялы құрылымдардың үлесті қатысуымен лизинг.

    Бұл жерде мемлекеттік және жергілікті органдар – Үкімет, министрліктер  және ведомстволар, облыс және аудан  әкімдері, кепіл ретінде түсуі  не болмаса лизингтік келісімдердің  белгілі бір бөлігін қаржыландыру үшін бюджет қаражаттарын салып отырады.

    Соңғы жылдары Қазақстанда лизингтік операцияларды жүзеге асыру көлемі бірте-бірте өсуде. Қазіргі кезде Қазақстанда 11 лизингтік компаниялар тіркеліпті. Олардың екеуі ауылшаруашылық көліктерін және құрал-жабдықтарын жалға берумен айналысады.

    1998 жылы Қазақстанда 1995 жылғы қарағанда мемлекеттік меншіктен жалға берудің көлемі 45 пайызға өсіпті (). Әрине бұл жалпы эконмикалық жағдайға, яғни кәсіпорындардың ақша қаражаттарын алу мақсатында тұрып қалған құрал-жабдықтар мен көліктерді мәжбүрлі түрде жалға беруімен байланысты екені сөзсіз. Мұнымен қатар, сондай-ақ жеке меншіктен жалға беру үлесі 11 пайызға өскені белгілі болып отыр.

    Міне  осылайша Қазақстан аумағында лизинг өзінің бастауын алып, оның экономиканың әрбір секторына жүйелеп енуінен  Қазақстан өзінің алғашқы әдістемелерін алып келеді.

    Қазақстанда лизингтің дамуы біздің ойымызша негізгі үш бағытпен байланысты:

1. Барлық экономика салаларындағы тозған және моральды ескірген негізгі қорларды тез және түгелімен жаңарту;
2. Инфляция деңгейінің және экономиканың басым аймақтарына заем, несие, тікелей отандық және шетелдік инвестициялар ағымының төмендеуіне байланысты инвестициялық белсенділікті көтеру;
3. Экономикамызда шағын және орта бизнестің даму мәселелері мен оған мемлекет тарапынан қолдау көрсету.

    Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев өзінің «1997 жылғы ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары мен елдегі жағдай туралы» Жолдауында атап көрсеткендей: «Ұзақ уақыт бойы жаңартуға және жөндеуге жіберілмеген негізгі қорлар әбден тозған. Толығымен экономиканың кейбір секторларында оларды тіпті қауіпті жағдайда және бұл мәселені шешу алдағы қысқа мерзім ішінде қолға алынуы тиіс» 
 

                                   7. Қорытынды. 

    Қазіргі уақытта еліміздің экономикасы  экономикалық тұрақтылықпен және инфляциялық сатыдан инвестициялық сатыға көшумен сипатталатын жаңа кезеңге аяқ басып отыр. Осы кезеңге аяқ басар алдында алдымен инвестициялар үшін, соның ішінде шетелдік инвестицияларға жағдай жасау және іскерлік беделдікті жандандыру керек-ақ. Осы мәселелерді шешетін тиісті шараларды жүзеге асырмай реформаларды және қаржылық тұрақтандыруды одан әрі жалғастыру экономиканың ұзақ уақыт құрдымға кетуіне әсер етуі мүмкін.

    Еліміздің шаруашылық кешендерінің инвестицияға деген үлкен қажеттіліктері –  лизингтік қызметтің дамуының маңызды алғышарттарының бірі. Оны жүзеге асыру тетіктері еркін ақша қаражаттарының қайнар көздеріне (отандық банктердің қоры, шет ел инвестициялары) және дамып келе жатқан шағын және орта бизнеске арқа сүйеуі керек. Кейбір Еуропа елдерінің көлік құрастыру салаларында, мысалы Италияда лизингке алынатын құрал-жабдықтардың көлемі 40-50 пайызға дейін жетеді екен. Сондықтан да лизингтік бизнестің дамуы Қазақстан үшін инвестициялық процестерді белсендірудегі тиімді бағыттардың бірі, сонымен қатар өндірісті техникамен қайта жабдықтаудың күшті құралы ретінде болуы керек және міндетті де.