Лизинг

                        Орал Қаржы Экономикалық колледжі. 
 

                  
 
 

                

                    Тақырыбы:    Лизинг 
 
 
 

                                              Орындаған:.

                                               Тексерген 
 
 
 
 
 
 

                                      Орал-2009.

                                       

 Жоспар.

 

Кіріспе.....................................................................................3 

1. Лизинг түсінігі, оның концепциялары.............................4 

2. Лизинг мәмілесіне  қатысушылар, олардың

    құқықтары  мен  міндеттері................................................5 

3. Лизинг түрлері....................................................................8 

4. Лизингтік төлемдер, түрлері және формалары..............10 

5. Қазақстан  Республикасындағы лизингтік 

     құрлымдардың  қалыптасуы............................................12 

6. Лизингтің  негізгі бағыттары............................................13 

7. Қорытынды........................................................................15 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                             Кіріспе. 

    Лизингтік келісім түсінігі Аристотельдің  «Риторикасында» өте жақсы айтылған: «Байлықты құрайтын жеке меншік құқығы негізінде мүлікті иелену емес, оны (мүлікті) пайдалану». Бұл ой лизингтің негізгі идеясын өте жақсы анықтайды. Яғни, пайда табу үшін құралдардың немесе басқа да мүліктің меншікте болуы емес, табыс алуға оны пайдалану құқығының болуы да жеткілікті.

    Ағылшан авторы Т. Кларктың пайымдауынша, лизинг Аристотель өмір сүрген уақыттан көп бұрын белгілі болған. Ол біздің эрамызға дейінгі 1760 ж. Хаммурапи заңдарынан лизинг туралы бірнеше ережелер табады. Рим империясы да лизинг проблемаларынан қалып кеткен жоқ, олар Юстинианның Институцияларында көрініс табады.

    Негізінен лизингті американдықтар ойлап тапқан, кейінірек 60-шы жылдардың басында  американдық кәсіпкерлер мұхит  арқылы Еуропаға жеткізген деп есептейді. Бірақ ағылшын авторлары лизинг Англияда пайда болды, содан Солтүстік Америкаға көшіп, кейбір өзгертулермен ХХ ғасырдың екінші жартысында Еуропаға қайтып келеді деп есептейді.

    Англияда  қазіргі лизингке ұқсас операциялар  орта ғасырларда қолданыла бастаған. Оның заттары шаруашылық құралдар мен  аттар болған. Лизинг туралы алғашқы заңдардың бірі болып 1284 ж. Уэльс Заңы табылады.

    ХІХ ғасырдың басында Англияда өнеркәсіптің дамуымен, әр түрлі құрал-жабдықтар  өндірісінің ұлғаюымен бірге  лизингке берілетін тауарлар қатары да өсті. Мұнда теміржол көлігінің  дамуы мен таскөмір өнеркәсібінің дамуы маңызды роль атқарды. Басында көмір тасу үшін олар вагондарды сатып алды, соңынан оның тиімсіз екенін түсінді. Көмір өндірісі ұлғая берді, жаңадан шахталар ашыла бастады, вагондардың одан да көп көлемде қажетті болды. Шағындау кәсіпорындар бұл жағдайды ұтымды пайдаланып, капитал салуды шешеді. Олар теміржол вагондарын сатып алып, оларды лизингке береді. 

    Лизинг  ХХ ғасырдың 50-жылдарындағы американдық  өнер табысы болып табылады деп есептелінеді. Оны ондаған жылдардан кейін  американдық кәсіпкерлер Еуропада, содан кейін Жапонияда пайдаланған. Сонымен бірге лизингтік қатынастар туралы мысалдарды өте ерте кезеңдерден де кездестіруге болады. ІХ ғасырда Венецияда саудагерлерге лизинг негізінде саудалық кемелер және сол кезде өте қымбат болған зәкірлер (якорлар) уақытша пайдалануға берілген. Англияда орта ғасырда қазіргі замандағы лизингке ұқсас операциялар жүргізілген. Ол кездегі лизингтік опреациялардың негізі фермерлік құрал-жабдықтар және аттар болып табылады. ХІХ ғасырда Англияда өнеркәсіптің дамуына байланысты лизинг шарттарымен берілетін тауарлардың тізімі көбейе бастады. Бұл кездерде көмір өндіру өнеркәсібінің және темір жол көліктерінің дамуы ерекше роль атқарады.

              1. Лизинг түсінігі, оның концепциялары. 

    «Лизинг»  термині ағылшынның «to lease» етістігінен алынған және жалға алу (жалға беру) дегенді білдіреді. «Лизинг» жөнінде бірыңғай халықаралық танылған ұғым жоқ. Бұл терминді түрлі елдердің заңнамаларында, есеп беру және салық салу жүйелерінде күрделі, әрі әр түрлі мазмұнда айтылуымен түсіндіруге болады. Кең түрде алып қарағанда, лизинг деп сатып алу негізінде уақытша пайдалануға берумен байланысты мүліктік қатынастардың барлық кешенін түсінуге болады.

    Лизинг  түсінігінің шығуы мен қалыптасуына көптеген концепциялар мен көзқарастар бар. Лизингтің қаржылық-коммерциялық, құқықтық және техникалық аспектілері бар. Лизингтің қазіргі уақытта экономикалық және құқықтық әдебиеттерде шамамен есептегенде жүзден астам анықтамалары бар. «Лизинг» түсінігінің нақты және кең мағынасын осы анықтамаларды талқылау барысында келесі белгілеріне қарай көруге болады: лизингтік келісім-шарттың экономикалық бағыты мен құқықтық формасы; келісім уақыты; лизингтік келісімнің ортақ объектілері; келісімге қатысушылардың (субъектілердің) құрамы мен саны.

    «Лизинг» түсінігі шетелдік және отандық әдебиеттерде және кәсіпкерлік қызметтер тәжірибесінде де кең түрде қолданылып келеді. Осы салада қолданылатын терминдердің де бірыңғай мағынасы жоқ. Әр түрлі саладағы мамандар (заңгерлер, маркетологтар, банк қызметкерлері, кәсіпкерлер, сыртқы экономикалық қызмет сферасының жұмысшылары, т.б.), лизинг мағынасына сипаттама бере отырып, оны не инвестициялық және банктік қызметтерге, не арендалық қызметтерге, не болмаса іскерлік қызметтерге жатқызады. Олардың ойынша, лизинг тауар өткізу, көліктік-техникалық өнімдерін жеткізу, ұзақ мерзімді аренда, капитал салымдарын қаржыландыру, негізгі қорларды несиелендіру, ұзақ қолданылатын тауарлар экспортын несиелендіру, сыртқы экономикалық қызметтердің (сыртқы сауда, экспорттық-импорттық операциялар), т.б. қызметтердің формасы болып табылады.

    Қаралып отырған қатынастардың күрделілігі  мен қатысты жаңашылдығы,  оның заңды табиғатына қатысты көптеген көзқарастарды туғызады. Континенталды  Еуропада лизингтің құқықтық табиғаты жөнінде көптеген теориялар пайда болды. Бірақ, «Лизюроптың» бірінші сессиясында, лизинг дегеніміз не екеніне ешкім нақты анықтама бере алмады.

    Мысалы, Е. Кабатова лизинг жөніндегі шетелдік құқықтық теорияларын нақты талқылай келе, келесі 5 негізгі концепцияларды көрсетті:

1. Лизингтік келісім-шарт өзіндік белгілері бар арендалық келісім-шарт ретінде қаралатын концепция.
2. Лизингтік келісім-шарт сауда-саттықтың ұзақ мерзімді келісім-шарты деген концепция.
3. Лизинг мағынасында тапсыру белгілері бар деген концепция.
4. Лизинг үшінші жақтың пайдасына істелген келісім-шарт болып табылатын концепция.
5. Кейбір авторлар лизингте және узуфруктта (мүлік құқығы – заң немесе келісім-шарт бойынша бекітілетін басқа біреудің мүлігін пайдалануға болатын құқық) пайда болатын қатынастың ұқсастығын атап өтетін түсінік.

      Мұнда мәселе шешудің екі негізгі  түрін айыра білу керек. Біреулері  лизингті азамат құқығының қалыптасқан  институты арқылы анализдейді:  аренда келісім-шарты, сауда-саттық, қарыз алу, тапсырыс беру және  т.б. Екіншілері қатынастың күрделілігі мен өзгешелігі оларды ерекше өзіндік қатынас ретінде қарауға болады деп дәлелдейді.

    Лизингтің көптүрлілігі жаңа күрделі сөздерді туғызады: «лизинг-несие», «несие-аренда», «аренда-сату», «лизинг-сатып алу», «жалдау-сатып алу», «сатып алу-лизинг». Сондықтан да бір жағдайда лизинг сауда-саттық-қаржылық немесе қаржылық-коммерциялық операция ретінде, басқа жерде – сауда-саттық-арендалық, үшінші жерде несие-арендалық келісім ретінде түсіндіріледі.

    Австриялық  көрнекті бизнесмен Вольфганг Хойер  «Еуропада бизнесті қалай жасау керек?» деген кітабында «Лизинг – арендалық келісім-шарт бола ма, әлде несие беру келісім-шарты ма?» деген сұраққа: «Лизинг жоғарыда аталған келісім-шарт түрлерінің екеуі де кездесетін келісім-шарттың жеке түрі болып табылады» деп жауап береді.

    Сонымен «лизинг» деп сатып алу негізінде  уақытша пайдалануға берумен  байланысты мүліктік қатынастардың  барлық кешенін түсінуге болады.

    Елдің экономикалық дамуы көбінесе өндірістік потенциалдың қолда бары мен дамуымен анықталады. Негізгі өндірістік қорлар (машина, құрылғы, көлік және басқа құралдар) өндірістік процестің тікелей факторлары болып саналады. Негізгі құралдарды жаңарту мүмкіндігін қамтамасыз ету жеке кәсіпорындардың, сонымен бірге тұтастай мемлекет экономикасын алғанда табысты дамытудың ең бір маңызды жағдайларының бірі.

    Осы мәселелерді шешудің ұтымды бір  жолы және тиімді қаржылық құрал болып  лизинг табылады.

    Лизинг, жоғары тиімді және ерекше икемді инвестициялық  құрал ретінде, өндірісте ғылыми-техникалық прогреске жетуді жүйелі қолдануға  мүмкіндік береді. Экономикалық тұрғыдан қарағанда лизинг бірнеше қызмет атқара алады. Біріншіден, инфляция жағдайында ақша бірлігінің сатып алу қабілетінің төмендеуі кезінде, шығындардан ақша қаражаттарын қорғауда, ол негізгі қорға қаражат салудың нысаны болып табылады. Екіншіден, лизинг өндірісті материалды-техникалық қамтамасыз етуде ең озық әдістердің бірі болып табылады.

    Айта  кететін жайт, қаржылық лизинг негізгі  қорды тікелей сатып алудан арзан  емес. Бірақ та, қажетті көлемде  қаржылық ресурстарға мүмкіншілігі жоқ кәсіпорындар үшін лизинг негізгі қорларды жаңартуға және сатып алуда тиімдірек тәсіл деп айтуға болады. Себебі, лизинг берушіге лизингтік төлемдерді төлеу кезеңдеп жобаланады. 

             
 
 
 

       2. Лизинг мәмәлесіне қатысушылар, олардың

                         құқықтары мен міндеттері. 

    Біздің  елімізде 2000 жылдың шілде айында қабылданған  «Қаржылық лизинг туралы» Заңға  сәйкес лизингтік келісімге қатысушы тұлғаларға анықтамалар берілген.

    Яғни, лизинг мәмілесіне қатысушылар ретінде физикалық тұлға ретінде кәсіпкерлер және заңды тұлғалар ретінде лизинг беруші мен лизинг алушы, және лизинг затын сататын сатушы ретінде қарастырады.

    Лизинг  беруші – тартылған ақша және өз ақшасы есебінен лизинг нысанасын өз меншігіне сатып алатын және оны лизинг шартының талаптары негізінде лизинг алушыға беретін мәмілесіне қатысушы. Лизинг берушінің бір мезгілде лизинг мәмілесінің басқа қатысушысы ретінде іс-қимыл жасауға құқығы жоқ.

    Лизинг  алушы – кәсіпкерлік мақсат үшін лизинг затын лизинг келісім шарты негізінде алатын лизингтік мәміле қатысушы.

    Сатушы – лизинг нысанасын сатып алу-сату шарты және лизинг шарты негізінде оны бұдан кейін лизинг шартының талаптарымен лизинг алушыға беру мақсатында лизинг берушінің меншігіне өткізетін лизинг мәмілесіне қатысушы. Сатушы қайтарма лизинг кезінде лизинг алушы ретінде де қатыса алады.

    Лизинг  қызметі – лизинг берушінің лизинг шартының талаптарын орындау жөніндегі қызметі.

    Лизинг  мәмілесі – лизингке қатысушылардың азаматтық құқықтар мен міндеттерді белгілеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған келісілген іс-қимылының жиынтығы.

    Лизинг  объектісі болып нарықта еркін айналуға тиым салынған негізгі құралдардың жіктелуіне жататын кез-келген жылжымалы және жылжымайтын мүліктер болып табылады. Оған үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар, құрал-саймандар, көлік құралдары, жер учаскелері және кез-келген басқа да тұтынылмайтын заттар лизинг нысанасы бола алады. Бағалы қағаздар мен табиғи ресурстар лизинг нысанасы бола алмайды. Заң актілерінде заттар мен жер уческелерінің жекелеген санаттарын лизинг нысанасы ретінде пайдалануға өзге де шектеулер белгіленуі мүмкін.

    Тұтынылмайтын заттар – пайдаланылған кезде тозатын, бірақ пайдалану процесінде табиғи қасиеттерін жоғалтпайтын жылжымалы және жылжымайтын мүлік.