Қазақстан Республикасындағы шағын және орта бизнесті қолдау

Шағын  инновациялық  кәсіпорындар  қызметінің  негізіне  бұрын  ірі  ғылыми  орталықтарда,  соның  ішінде  ғылым  академиялары  мен  жоғары  мектеп  жүйесінде  жасалған  интеллектуалдық  меншік,  сондай-ақ  алаңдарға  жабдыққа  және  отын-энергетика  ресурстарына  ақы  төлеу  жөнінде  осы  орталықтар  оған  беретін  жеңілдік  режимдері  алынғаны  олардың  өсуі  үшін  қолайлы  факторлар  болды.

Мемлекеттік қолдау жүйесі:Елімізде мемлекет басшысының  қолдауымен  кіші  бизнесті  өркендетуде  көптеген  кедергілер  жойылып,   кәспкерлікті  дамытуға  қажетті   экономикалық  және  заңдылық  базаны  қалыптастыруға  10  жылдан  аса  уақыт  өткеніне  қарамастан  әлі  де  бұл  салада  шұғыл  түрде  шешімді  қажет  ететін  күрделі  мәселелер  аз  емес.  Атап  айтатын  болсақ  оларға:

 Шағын  және орта кәсіпкерлікті қолдау  инфрақұрылымының   жеткіліксіз дамуы; қолданып жүрген заңдарды жергілікті деңгейде орындау тәжірибесінің әлсіздігі; салық салу және салықтық тексеру жүйелерінің тым күрделілігі; негізгі қаражатты алуға және  айналым қаражатын молайту үшін  несиелік  қорларға  қол жеткізудің  шектеулігі: мамандарды  даярлау және  шағын   кәсіпкерлікті ақпараттық  қолдаудың тұтас жүйесінің жоқтығы; шағын кәсіпкерліктің   мемлекеттік құрылымдар  мен өзара іс-қимыл жасаудың  ұйымдық   мәселелері; шағын кәсіпкерліктің  даму  жолындағы әкімшілік тосқауылдар тағы  басқа .

Шағын  кәсіпкерліктің  дамыуын  тежеп  отырған  бұл  мәселелерді  шешу  мақсатында  ҚР-да  шағын  кәсіпкерлікті  дамыту  мен  қолдардың  2001- 2002 жылдарға  арналған  Мемілекеттік  бағдарламасы  2001  ж.  7 мамырында  ҚР  Президентінің   №597  жарлығымен  бекітілді.

-шағын   кәсіпкерліктің  дамуына  кедергі   жасап  отырған  әкімшілік   тосқауылдарды  жеңу  үшін,  шағын  кәсіпкерлік  субьектілеріне  қатысты  бақылау  және  қадағалау   міндетін  жүзеге  асыратын өкіметті  ұйымдардың  өкілеттіліктерін,  жүргізілетін  тексерудің  тәртібі  мен  лауазымда  тұлғалардың  өкілеттіліктерін   белгілейтін  үлгілерін  дайындау;

-шағын  кәсіпкерлік саласындағы мақсаттық  құқықтық актілерді  жетілдіру;

-шағын  кәсіпкерліктің табысты  дамуын  айқындайтын  басты  шарттардың  бірі қаржы-несиесін және инвестициялық  тұрғыда қолдау саясатының  тетіктерін  жетілдіру; 

Қазақстан Республикасында Шағын  кәсіпкерлікті  дамыту  мен  қолдаудың  2001-2002  жылдарға  арналған  мемлекеттік  бағдарламасы.

 «ҚР-да  шағын кәсіпкерлікті дамыту мен  қолданудың 2001- 2002  жылдарға  арналған  мемлекеттік  бағдарламасы».

Әзірлеу  негізі.

ҚР Президентінің  «Қазақстанның–2030 жылға дейінгі. Дамыу  стратегиясын  одан  әрі іске асыру  жөніндегі  шаралар  туралы»  2000  жылғы  17  ақпандағы № 344  жарлығы. Негізгі әзірлеушісі.

ҚР-да  Табиғи  монополияларды   реттеу,  бәсекелестікті  қорғау  және  шағын  бизнесті  қолдау  жөніндегі  агенттігі.

Мақсаты. 

Шығын кәсіпкерлікті  өндірістік  саласының  серпінді  дамуын  қамтамасыз  ететін  мемлекеттік  қолдау  саясатын  жетілдіру.

Міндеттері.

Бағдарлама  мақсатарын  іске  асыру  үшін  мынандай  міндеттерді   шешу   көзделіп  отыр:

-халықтың  жұмыспен   қамтылуын   қамтамасыз  ету;

-қоғамдық  ұйымдардың  шағын  кәсіпкерлікті   қолдау  мен   қорғау  мәселелеріндегі   рөлін   күшейту;

-шағын   кәсіпкерліктің  өндірістік  секторын  басымдылықты  дамыту;

-шағын   кәсіпкерлікті   ақпараттық  қамтамасыз  етужүйесін   жетілдіру   және  дамыту. 

Бағдарламаны  іске  асырудың   негізгі  бағыттары: 

Шағын  кәсіпкерлік саласындағы нормантивтік құқықтық актілерді  жетілдіру  және  олардың  орындалуына  бақылау   жасауды   күшейту;

Шағын кәсіпкерлікті  қолдау мен   қорғаудың құрылатын  инфрақұрылымын пайдаланудың тиімділігін   арттару;

Шағын  кәсіпкерлікті кадырлық,  ғылыми-әдістемелік  және ақпаратық   қамтамасыз  ету;

Шағын  кәсіпкерлікті  қаржылық-несиелік  және  инвестициялық  тұрғыдан  қолдау   саясатының  тетіктерін  жетілдіру;

Шағын  кәсіпкерлікті  аймақтық   дамыту.

Қаржыландыру  көздері.

Шағын  кәсіпкерлікті   мемлекеттік   қолдауды  қаржылық  қамтамасыз  ету  республикалық  және  жергілікті бюджет   қаражаты есебінен  көрсетілген  мақсаттарға жыл сайын  көзделетін  қаржының,  сондай-ақ  ҚР-ң  алатын  мақсатты  заемдардың  мемлекеттік  заттай  гранттардың  шегінде  жүзеге  асырылады.

Бағдарламаны  іске   асырудың  күтілетін  түпкі  нәтиже.

2002  жылдың  аяғына   дейін   шағын   кәсіпкерлік  субьектілері  санының  500 мыңға дейін  өсуі, олардың   өндірістік, қаржылық,  ғылыми-техналогиялық,  сауда-делдалдық  және  басқа   салалардағы  ұтымды  ара-қатынасына  қол  жеткізу,  жаңа  тұрмыс  орындарының  құрылуы  мен   шағын  бизнес  саласында   жұмыспен   қамтылған  адамдар   санының  артуы.

Іске  асыру   мерзімдері: 2001-2002   жылдар 

ҚР  Республикасында   шағын  кәсіпкерлікті  дамыту  мен  қолдаудың  2001-2002  жылдарға  арналған  мемлекеттік  бағдарламасын  ҚР-ң  Табиғи  монополияларды  реттеу,  бәсекелестікті   қорғау  және  шағын  бизнесті  қолдау  жөніндегі   агенттігі  ҚР  Президентінің   «Қазақстан -2030  жылға  дейінгі  Даму  стратегиясын   одан  әрі  іске  асыру  жөніндегі  шаралар  туралы  2000 жылдардағы  кезең  ішінде  іске  асыру  ҚР  -да  жеке  кәсіпкерліктің  жасақталуы  мен  қалыптасуына  негіз  қалады. 

Шағын  кәсіпкерлік  экономиканың  жинақталған  салыстырмалы  түрде  аздаған  инвестициялары  мен тәуекелінің  неғұрлым аздығы  мен  қысқа  мерзім  ішінде,   бірінші   кезекте  тауар  айналысы  саласындағы  сол  кездегі  жағдайда  өзгертуге  және  тұрақтандыруға  мүмкіндік  береді.

Бағдарламаның  бірінші   кезектегі  шараларын  іске  асыру,  ең  алдымен  шағын   кәсіпкерліктің  дамуын  тежеп  отырған  мынандай  проблемаларды   шешуге  бағыталған:

-шағын   кәсіпкерлікті  қолдау  инфрақұрылымының  жеткіліксіз  дамуы. 

-қолданылып  жүрген  заңдарды  жергілікті  деңгейде  орындау  тәртібінің  әлсіздігі;

-салық   салу  және  салықтық  тексеру   жүйелерінің  тым  күрделігі;

-негізгі   қаражаттарды  алуға  және  айналым  қаражатын  молықтыру   үшін  несиелік  ресурстарға   қол  жеткізудің шектеулілігі 

-кадрларды   даярлау   және  шағын  кәсіпкерлікті   ақпараттық  қолдаудың  тұтас   жүйесінің  жоқтығы.

Бағдарламаның  мақсаты  мен  міндеттері.

Шағын  кәсіпкерлікті  дамыту  мен  қолдау  бағдарламасының  міндеті  мен  мақсатымен  айқындалған  және  мыналар:

-халықтың  жұмыспен  қамтылуын  қамтамасыз  ету,

-қоғамдық  бірлестіктердің  шағын  кәсіпкерлікті   қолдау  мен  қорғау  мәселелеріндегі   ролін  күшейту;

-шағын   кәсіпкерлікті  ақпараттық  қамтамасыз  ету  жүйесін  жетілдіру   және  дамыту  арқылы  шағын   кәсіпкерлік  субъектілерінің   тұрақты  қызметі  үшін  қолайлы   жағдайлар  жасау. 

Бағдарламаның  негізгі  бағыттары  мен  оны  іске  асырудың  тетігі.

Қол жеткен оң үрдістерді орнықтыру  мен  кәсіпкерлікті  дамытуға  кедергі  болып отырған  проблемаларды  жою  мақсатында  бағдарламада:

-шағын   кәсіпкерлікті  қолдау  мен   қорғаудың  инфрақұрылымын  құрып,  оны  пайдаланудың  тиімділігін   арттыру;

-шағын  кәсіпкерлік саласындағы нормативтік  құқықтық актілерді  жетілдіру   және  олардың  орындалуына   бақылауды  күшейту;

-шағын  кәсіпкерлікті  аймақтарда дамыту  бойынша  бірқатар  іс-шараларды   жүзеге  асыру  сияқты  негзгі  бағыттар  көзделген/6/.

Шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың негізгі  жолдарының бірі - салықтық  реттеу  болып  табылады.

Орта  және шағын кәсіпкерлікке қолданылатын салық саясатын  жетілдіруде  келесі  мәселелерді  ұстанған жөн:

-халыққа   салық  салуда   халықтың  әл-ауқатымен  санасу;

Салық  салу  мемлекеттің  өз  қызыметін  атқару  мүмкіндігін  қамтамасыз  етеді.  Орта  және  шағын  кәсіпкерлікке  қолданылатын  тиімді  салық  салу  жүйесі  қоршаған  ортадағы  қолайсыз  жағдайдан  әлеуметтік-экономикалық   құрылымдардың  тәуелділігін  кемітуге  мүмкіндік  береді.

Дамыған елдердің тәжірбесі көрсетіп отырғандай, кәсіпкерліктің  қалыптасуы  мен  дамуы  халықты   әлеуметтік  қорғау  жүйесін   дамытуға,  жаңа  жұмыс  орындарын  құруға,  бәсекелес  ортаның   қалыптасуына,  әлеуметтік-экономикалық  мәселелерді  шешуде  маңызды  роль  атқарады.

Шағын  және  орта  кәсіпкерлік  инновациялық  экономикадан  алатын  өз  орнын  жедел  іздеуі  үшін  өзінің  икемділігін,   жинақтылығын,  нарықтың  шынайлығын  пайдалану  тиіс. 

Өндірістегі  шағын  және  орта  кәсіпкерлікті  қолдау   барысында  салық  жеңілдіктері  мынандый  мақсаттарды  көздейді: Монополияға  қарсы  күрес,  бәсекелестікті  қолдау  мен  дамыту,  өндіріске  ғылым  жаңалығын  енгізуге  жағдай жасау, жаңа жұмыс орындарын ашу, жұмыссыздық  денгейін  қысқарту, өндірістен өнімге,  тауарға,  көрсетілген  қызметке  деген   тұтынушы  сұранысының  артуына  жағдай  жасау.

Индустриялдық  инновациялық  даму  стратегиясын  іске  асыру,  сондай-ақ  инвестициялар  көлемін  өсіру  және  салықтық  әкімшіліктерді  одан әрі  жетілдіру  есебінен  ел  экономикасын   теңгерімді   дамытуды  қамтамасыз  ету  мақсатында  орта  мерзімді  кезеңде  салық  саясатының  негізгі  бағыттары  анықталады. Олар: 

-шағын   кәсіпкерлік  субьектілері  үшін  арнаулы  салық  режимін   қолдану  аясын  кеңейту   және  оларды  ең  алдымен,  экономиканың  шикізат  емес  секторына   инвестициялар  салуға  тарту   үшін  шаралар  қабылдау;

-талдау  тәсілдері мен әдістерін және  салықтық  есептіліктің  номералдығын  дамыту;

-шағын   кәсіпкерлік  субьектілері  үшін  арнаулы  салық  режимін   қолдану  аясын кеңейту және  оларды ең алдымен, экономиканың  шикізат емес  секторларына  инвестициялар  салуға  тарту  үшін  шаралар   қолданылады;

-шетел   тәжірибесі  негізінде  оқу   орталықтарын  құрып,  онда  шағын   кәсіпорындар  басшыларына  арнайы  жеңілдік  жүйемен  білім   мен  кеңес  беруді  ұйымдастыру.

Салық жеңілдіктері арқылы кәсіпкерліктің одан әрі дамуына,  болашақтағы  салық  түсімдерінің  артуына  әсер  етуге  болады/7/.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-Тарау. Қазіргі кездегі шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау механизміне әлеуметтік  талдау.

2.1. Қ.Р. шағын кәсіпкерліктің дамуы мен қазіргі жағдайына әлеуметтік талдау (соңғы бес жыл 2003-2007 жж. немесе 2002-2006 жж.)

 

Елімізде  өнім өндіріп, оны ұқсатумен айналысатын  кәсіпкерлер еңбегін қолдауға жіті назар аударылып отыр. Кәсіпкерлік  қызмет бостандығына мемлекеттік кепілдіктерді  іске асыру және жеке кәсіпкерлік  мен заңды тұлғалардың қызметіне  негізсіз араласуға жол бермеу мақсатында                    1996 жылғы 14 маусымда Қазақстан Республикасының  Президентінің «Кәсіпкерлік қызмет бостандығына мемлекеттік кепілдіктерді  імке асыру жөніндегі қосымша  шаралар туралы» жарлығы шыққан. Елбасы                       1997 жылдың 14 маусымында тағы да «Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы» заңға қол қойды. Осы  заңның 3-бабының 1-тармағына сай, шағын  кәсіпкерлік субьектілері деп- заңды  тұлға құрмайтын жеке адамдар  және қызметкерлерінің орташа жылдық саны 50 адамнан сапайтын, сонымен  қатар активтерінің жалпы құны орта есеппен айлық есептік көрсеткіштің   60 мың есе көлемінен аспайтын әрі кәсіпкерлік қызметпен айналысатын  заңды тұлғаларды айтады/8/.

Қазақстан Республикасының Үкіметі 2003 жылғы 4 сәуірде Шағын кәсіпкерлік субьектілеріне мемлекеттік меншіктің пайдаланылмайтын субьектілерінен кейіннен меншікке өтеусіз беру құқығымен мүліктік жалға алуға немесе сенімгерлік  басқаруға беру ережесін бекіту туралы №327 қаулыны қабылдады. Әсіресе, Елбасының  халыққа арнаған 2002 жылғы Жолдауында, Үкіметтің 2003 жылғы елдегі жағдай мен  ішкі және сыртқы саясаттың негізгі  бағыттары туралы тұжырымдамаларында шағын және орта бизнесті барынша  нығайту қажеттігі жөнінде қатаң  талап қоюы кәсіпкерлерге тың  күш, жігер берді. Осыған орай, Салық  кодексінде шағын бизнес субьектілері және ауылшаруашылық өнімдерін өндіретін  заңды тұлғалар үшін арнаулы салық  ережелерін қарастыру арқылы салықтың салмағын барынша төмендетуге мүмкіндік туды. Атап айтсақ, ауыл шаруашылық өнімдерін өндіретін заңды тұлғаларға 80пайыз салық жеңілігі қолданылатын арнайы патент бойынша жұмыс істеу қарастырылған /9/.

Ал, шаруа  қожалықтарына бірыңғай жер салығын төлеу арқылы бюджетпен есептесуге болады. Бірыңғай жер салығы тәртібіне өту үшін шаруа-кәсіпкердің жер учаскесіне жеке меншік құқығына (пайдалану құқығы) болу керек.

Сонымен қатар, жер-жердегі кәсіпкерлерден түскен шағымдарды сараптай келе Кіріс министірінің бұйрығымен 2007 жылдың 28 мамырынан               1 қазанға дейін кәсіпкерлерді жөнсіз мазалай беруді азайту мақсатында арнаулы салық тәртібін пайдаланатын субьектілерге тексеру жүргізуді тоқтатса, Президентіміз өзінің Жарлығымен барлық кәсіпкерлерді   2003 жылы 9 ай бойы ткесеруге мороторий жариялап, олардың жалтақтамай, алаңсыз жұмыс істеп, шаруасын түзеп алуына мүмкіндік жасады. Осының арқасында кәсіпкерлердің ел экономикасындағы үлесі 3 пайыздан 20 пайызға көтерілді.