Ақша қаражатының түсінігі

 
 
 

2.5 Кассадағы ақша қаражатының синтетикалық және талдау есебі 

  Кассадағы операциялар есебі активті синтетикалық шоттардың  бөлімдерінде жүргізіледі:

  1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты” 

  1012 “Кассадағы валютамен ақша қаражаты”

  Ақшалардың  ұлттық валюта түрінде түсуі кезінде 1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты” шоты дебеттеледі, сәйкесінше шоттардың кредитіне.

  Қолма-қол  есептесу мен дайын өнімдерді, материалдарды, жұмыстарды және қызметтерді өткізу кезінде:

  1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты”  шотының дебеті,

  6010 “Өнімдерді сатудан және қызмет  көрсетуден алынатын кірістер”  шотының кредиті. 

  Есеп  беруге тиісті сомалар бойынша жұмыскердің (қызметкерлердің) кассаға тапсырылған  берешегі:

  1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты”   шотының дебеті.

  2150 “Қызметкерлердің ұзақ мерзімді  дебиторлық берешегі” шотының  кредиті.

  Банктен қысқа мерзімді қарыз қолма-қол  ақшамен алынды:

  1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты”   шотының дебеті.

  3010 “Қысқа мерзімді банктік қарыз”  шотының кредиті. 

  Банктегі  есепшоттан кассаға түскен ақша қаражаты (еңбекақы беруге, шаруашылық шығындар, т.б)

  1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты”  шотының дебеті;

  1030 “Ағымдағы банктік шоттардағы теңгемен ақша қаражаты” шотының кредиті;

  Өнім  өткізіп, қолма-қол есеп айрысудан  түскен түсім:

  1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты”  шотының дебеті;

  6010 “Өнімдерді сатудан және қызмет  көрсетуден алынатын кіріс” шотының  кредиті; 

  Жолда деп саналатын ақшалай қаражат  кассаға келіп түсті:

  1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты”  шотының дебеті;

  1020 “Жолдағы теңгемен ақша қаражаты” шотының кредиті;

  Жұмсалмаған есеп берілетін сома кассаға қайтарылды:

  1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты”  шотының дебеті;

  2150 “Қызметкерлердің ұзақ мерзімді  дебиторлық берешегі” шотының  кредиті; 

  Алдағы  кезеңдер табысы шотына әр түрлі төлемдер кассаға түсті:

  1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты”  шотының дебеті;

  3520 “Алдағы кезең кірістері” шотының  кредиті; 

  Жабдықтағаны, орындаған қызмет үшін аванс түскенде:

  1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты”  шотының дебеті;

  3510 “Алынған қысқа мерзімді аванстар”, 

  4410 “Алынған ұзақ мерзімді аванстар”  шоттарының кредиті;  

  Еншілес серіктестіктерден қайтқан берешектер (тәуелді, бірлесіп бақыланатын):

  1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты”  шотының дебеті;

  2120 “Еншілес ұйымдардың ұзақ мерзімді дебиторлық берешегі”,

  2130 “Қауымдастырылған және бірлескен  ұйымдардың ұзақ мерзімді дебиторлық  берешегі” шоттарының кредиті; 

  Ақшалардың  ұлттық валюта түрінде кассадан берілуі  кезінде 1020 “Кассадағы валютамен ақша қаражаты” шоты кредиттеледі сәйкесінше шоттардың дебеті бойынша:

  Қолма-қол  ақша төленген негізгі құралдар, материалдық  емес активтер сатып алынды және кіріске  алынды:

  2420 “Негізгі құралдар”,

  2700 “Материалдық емес активтер”  шоттарының дебеті;

  1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты” шотының кредиті;

  Кассадан  есеп шотқа ақшалай қаражат тапсырылды:

  1030 “Ағымдағы банктік шоттардағы  теңгемен ақша қаражаты” шотының  дебеті;

  1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты”  шотының кредиті; 

  Кассадан  еңбекақы, зейнетақы, жәрдемақы берілді:

  3350 “Еңбекақы төлеу бойынша қысқа  мерзімді берешек” шотының дебеті;

  1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты”  шотының кредиті;

  Жабдықтаушылардың шотына кассадан қолма-қол ақша төлеу:

  3310 “Жеткізушілер мен мердігерлерге  қысқа мерзімді кредиторлық берешек” шотының дебеті;

  1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты”  шотының кредиті; 

  ТМҚ жабдықталған, орындалған жұмыспен көрсетілген  қызмет үшін берілетін аванстар сомасы:

  1610 “Берілген қысқа мерзімді аванстар”  шотының дебеті;

  1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты” шотының кредиті; 

  Алынған аванстың қайтарылуы:

  3510 “Алынған қысқа мерзімді аванстар”,

  4410 “Алынған ұзақ мерзімді аванстар”  шотарының дебеті,

  1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты”  шотының кредиті; 

  Түгендеу  кезінде анықталған ақшалай қаражаттың кем шығуы:

  2180 “Өзге ұзақ мерзімді дебиторлық  берешек” шотының дебеті;

  1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты”  шотының кредиті; 

  Анықталған  кем шығу кінәліге қойылды:

  2150 “Қызметкерлердің ұзақ мерзімді  дебиторлық берешегі” шотының  дебеті;

  2180 “Өзге де ұзақ мерзімді дебиторлық  берешек” шотының кредиті; 

  Кінәлі  кем шығуды өтеді:

  1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты”  шотының дебеті;

  2150 “Қызметкерлердің ұзақ мерзімді  дебиторлық берешегі” шотының  кредиті; 

  Егер  кінәлі табылмаса, немесе сот өндіруден бас тартса:

  7470 “Басқа да шығыстар” шотының  дебеті;

  2180 “Өзге де ұзақ мерзімді дебиторлық  берешек” шотының кредиті; 

  Түсім банкке инкассатор арқылы тапсырылды:

  1020 “Жолдағы ақша қаражаттары” шотының дебеті;

  1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты” шотының кредиті;

  Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес шетелдік фирмалардың  және бірлескен  кәсіпорындардың валюталық кассалар ашуына рұқсат етілген. Валюталық кассада  кассир валюталардың әрбір түрі бойынша  шетел валютасымен және теңгемен валюта қаражаттарының  аналитикалық есебінің карточкаларын және касса кітабын бөлек жүргізеді. Карточкаларда және касса кітабында  шетел валютасының түсуі мен шығуы және бағамдағы айырмашылықтарды есептеу бойынша барлық операциялар жазылады, бағам айырмашылықтары шетел валюталарының қалдықтарында есептеледі. Қызметкерлердің шетелдерге баратын іс-сапарлары жағдайында Қазақстандық кәсіпорындар мен ұйымдар қолға берілетін валютамен валюталық операциялар жасауы мүмкін.

  Валютамен операция жасайтын субъектілер 1012 “Кассадағы валютамен ақша қаражаты” шотын ашады. Валюталық касса есебі субъект кассасындағы операцияларға ұқсас жргізіледі, бар айырмашылығы, кіріс және шығыс кассалық ордерлерде және касса кітабында қаражаттар сомасы шетелдік валюталарда және теңгемен алғандағы эквивалентінде (баламасында) көрсетіледі.

  Валюталық касса үшін бөлек касса кітабы ашылады. Валюталық операциялардың көлемі үлкен болған жағдайда бөлек  машинограммалар немесе өзге есеп тізімдері  жүргізілуі мүмкін.

  Валюталардың  түсуі кезінде 1012 “Кассадағы валютамен ақша қаражаты” шоты дебеттеледі, келесі шоттардың кредитіне:

  Банктегі  валюта шотынан кассаға түскен қолма-қол  шетелдік валюта сомасына:

  1012 “Кассадағы валютамен ақша қаражаты” шотының дебеті;

  1032 “Ағымдағы банктік шоттардағы валютамен ақша қаражаты” шотының кредиті;

  Тиісті  шетел валюталарына қатынасы бойынша  теңге бағамының түсуі кезіндегі  бағамдар айырмашылығынан алынған  кіріс:

  1012 “Кассадағы валютамен ақша қаражаты” шотының дебеті;

  6250 “Бағамдық айырмадан түскен кірістер” шотының кредиті;

  Есеп  беруге тиісті тұлғалардың кассаға  тапсырған валюта сомасынан алынатын кіріс:

  1012 “Кассадағы валютамен ақша қаражаты” шотының дебеті;

  2150 “Қызметкерлердің ұзақ мерзімді  дебиторлық берешегі” шотының  кредиті; 

  Валюталардың  шығуы кезінде 1012 “Кассадағы валютамен ақша қаражаты” шоты кредиттеледі келесі шоттардың дебетіне:

  Есеп  берілетін валюталық қаражаттың кассадан берілуі:

  2150 “Қызметкерлердің ұзақ мерзімді  дебиторлық берешегі” шотының  дебеті;

  1012 “Кассадағы валютамен ақша қаражаты” шотының кредиті;

  Шетелдік  валютамен валюталық шотқа тапсырылған  ақшалай қаражат:

  1032 “Ағымдағы банктік шоттардағы валютамен ақша қаражаты” шотының дебеті;

  1012 “Кассадағы валютамен ақша қаражаты” шотының кредиті;

  Тиісті  валюталарға қатынасы бойынша теңге  бағамының көтерілуі нәтижесінде  құралған бағамдардың айырмашылық  сомасына:

  7430 “Бағамдық айырма бойынша шығыстар”  шотының дебеті;

  1012 “Кассадағы валютамен ақша қаражаты” шотының кредиті;  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қорытынды 

  Ақшалай қаражаттарды басқару қаржы нарығында  өте күрделі қиындықтарға байланысты үлкен мәнге ие. Бәсекеге қабілеттілік технологиялық процестерді заманға  сай жаңғырту мен одан әрі даму үшін фирмадан ақшалай қаражат талап етіледі. Сондықтан ақшалай қаражат пен олардың баламаларын дұрыс ашып көрсету мен сыныптау компанияның өтемпаздығын дәл бағалау үшін қажет.

  Бірінші бөлім бойынша,  жалпы ақша қаражаттарының қозғалысының есебі №7 “Ақша қаражаттары қозғалысының есебі” атты халықаралық қаржылық есеп беру стандартында көрсетіліп, әрбір кәсіпорын осы стандартқа сәйкес ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп береді және ол қаржылық есеп берудің әр кезеңі үшін жасалады. Бұл бөлімде ақша қаражаттары туралы түсінік, олардың баламалары мен қызмет түрлеріне түсініктеме берілген. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы ақпарат есеп берудің екі түрлі формасында: бухгалтерлік баланста  және ақша қозғалысы туралы  есепте ашып көрсетіледі. Және кәсіпорындағы касса түсінігі туралы, касса есебін қалай ұйымдастыру, оны жүргізу, оған жауапты тұлға – кассир кім екендігіне түсініктеме бердім.

  Екінші  бөлімге келсек, кассадағы ақша қаражаттарының қозғалысын құжаттық рәсімдеу жолдары  көрсетілген. Құжаттық рәсімдеу жолдарына кіріс, шығыс кассалық ордерлер, касса кітабы, кіріс және шығыс құжаттарды тіркеу журналы жатады. Бұл құжаттарды бас бухгалтер толтырып, оған басшы мен бас бухгалтер қол қояды. Сонымен қатар, осы бөлімде кассалық кітапты жүргізу және касса бойынша есеп беруді тапсыру тәртібін қарастырдым. Бұл бойынша кассалық операцияларды кассир жүргізеді, ол материалды жауапты тұлға болып табылады. Кассирді жұмысқа қабылдау кезінде ол кассалық операцияларды жүргізу тәртібімен танысады. Кассир болмаған кезде толық материалдық жауапкершілік жайлы шарт жасасқан бухгалтер кассалық операцияларды атқарады.