Қаржалық тәуекелді басқару

 

     Баланс өтімділігін талдау №1 аналитикалық кестеде көрсетілген. Абсолютті өтімділік көрсеткіштері (1.1) және (1.2) формулалары арқылы есептелінеді.

ТЛ²⁰⁰⁹  = ( 9841 + 151381 ) – ( 9181120 + 0 ) = - 756898 мың теңге

ТЛ²⁰¹⁰ = ( 1861 + 142034 ) – ( 906030 + 0 ) = - 760435 мың теңге

ПЛ²⁰⁰⁹ = 119729 – 0 = 119729 мың теңге

ПЛ²⁰¹⁰ = 82793 – 0 = 82793 мың теңге.

     Есептеу  нәтижелері кәсіпорынның есеп  беру кезеңінің соңына активтер  мен міндеттемлер бойынша топтар  нәтижелерін сәйкестендіру келесі  нәтижелерді көрсетті: А₁ < П₁, А₂ > П₂, А₃ > П₃, А₄ < П₄. Осыған байланысты баланс өтімділігін жеткілікті деп атауға болады. Кезеңнің басы мен соңындағы ағымдағы өтімділік көрсеткіштері төлемділік жеткіліксіздігін көрсетті, яғни қарастырылып отырған кезеңге жақын уақытта кәсіпорын өз міндеттемелерін  төлеуде қиындыққа шалдығады, бірақ перспективалық өтімділік көрсеткішінің өсімі болжамды төлемқабілеттілігінің артуын куәландырады, яғни болашақ ақшалай түсімдерге қарағанда кәсіпорын тқаржылық қиындықтарға ұшырамайды. Нәтижесінде есеп беру кезеңнің соңында кәсіпорын жеделдігі жоғарылау міндеттемелерінің 0,2 % төлей алады, бұл қаржылық жағдайдың шектелгендігін көрсетеді.

     Қаржылық  жағдайды талдаудың басты міндеті  кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын  сипаттайтын көрсеткіштерді зерттеу болып табылады.

 

2 кесте

«Қазақтелеком» АҚ филиалының 2009-2010 жылдардағы қаржылық тұрақтылығын бағалау, мың теңгемен

 

Көрсеткіш атауы	Көрсеткіш мәні		Өзгеріс
	2009 ж.	2010ж.	Абсолюттік	%-бен
1. Өзіндік қаражаттар  көздері	1462112	1599660	+137548	+9,41
2. Ұзақ мерзімді активтер	2103175	2279897	+176722	+8,4
3.Меншікті айналым  қаражаттары	-641063	-680537	-39174	+6,11
4.Ұзақ мерзімді міндеттемелер	0	0	-	-
5. Запастар мен шығыстарды  құру үшін меншікті айналым  қаражаттары және ұзақ мерзімді міндеттемелер болуы	-641063	-680537	-39174	+6,11
6. Қысқа мерзімді міндеттемелер	918120	906030	-14090	-1,53
7. Запастар мен шығыстардың  құрылуының негізгі көздерінің  жалпы көлемі	277077	223793	-53264	-19,22
8.Запастар мен шығыстар  көлемі	115835	79898	-35937	-31,05
9. Запастар мен шығыстардың  құрылуы үшін меншікті айналым  қаражаттарының артықшылығы (жеткіліксіздігі)	-756898	-760435	-3237	+0,43
10. Запастар мен шығыстардың  құрылуы үшін негізгі құралдардың  артықшылығы (жеткіліксіздігі)	+161222	+143895	-17327	-10,75
Көзі: Годовой  отчет 2010 АО Казактелеком.

 

     «Қазақтелеком»  АҚ филиалының қаржылық тұрақтылығын  жалпы бағалау №2 кестеде көрсетілген.  Есептеу мәліметтері кезең басында  кәсіпорынның қаржылық жағдайы  тұрақты емес екенін көрсетеді. 2009 жылдың соңында қаржылық жағдайы нашарлаған және қаржылық тұрақсыздық жағдайды тұр.

 

2.2.Шаруашылық жүргізуші субъектілердің  қаржы тәуекелін басқаруды   талдау («Қазақтелеком» АҚ мысалында)

 

     Тәуекелді  бағалау тәуекелді басқарудың  жалпы жүйесінінің негізгі құрамдас бөлігі болып табылады. Ол тәуекел көлемін (деңгейін) сапалық не саналық әдіспен анықтау процесін білдіреді.

     Тәуекелді  сандық бағалау нақты шешімдерді  алу мүмкіндігін береді. Алайда  сандық бағалауды жүргізу ол  үшін сәйкес келетін алғашқы  ақпаратты алумен байланысты көптеген қиындықтар кездеседі. Қазақстанда ақпараттық қызмет нарығы дамымағандықтан, көбіне фактикалық ақпараттарды алу қиын. Ақпараттардың, уақыттың жеткіліксіздігімен, кейде қажетті мәліметтердің  байланысты бұл қиындықтар себебінен кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау негізінде тәуекелді қатысты бағалау ерекше қызығушылықты тудырады. Бұл фирма иесі кәсіпкер, сонымен қатар оның серіктестері үшін тәуекелді бағалаудың ең қолайлы әдістердің бірі болып табылады.

     «Қазақтелеком»  АҚ филиалының тәуекелдерін бағалау қаржылық есептілік негізінде жүргізіледі. №6 кестеде «Қазақтелеком» АҚ филиалының 2009-2010 жылдардағы қаржы-шаруашылық қызметіне экспресс–талдау көрсетілген, оның негізінде берілген кәсіпорынның тәуекелді басқару жүйесін талдау жүргізіледі.

6 кесте

«Қазақтелеком» АҚ филиалының 2009-2010 жылдардағы қаржы-шаруашылық қызметін экспресс-талдау

Көрсеткіш атауы	Есептеу тәсілі		Нормативті мәні	Көрсеткіш мәні			Өзгеріс
				2009ж.		2010ж.	Абсолютті		Есептіліктің базистікке % түрі
1	2		3	4		5	6		7
1. Мүліктік жағдайды  бағалау
1.1.Шаруашылық жүргізуші  субъектілерда бар шаруашылық  құралдар сомасы	Баланс барлығы		-	2380532		2503690	+123458		+5,19
1.2. Негізгі құралдардың модернизация коэффициенті	есептелген амортизация/ негізгі капиталдың бастапқы құны		-	0,474		0,449	-0,055		-5,27
2. Өтімділікті бағалау
2.1.Өзіндік айналым капитал көлемі	Меншік капитал+ ұзақ мерзімді міндеттемелер- ұзақ мерзімді активтер		-	-641063		-680537	-39174	+6,11
2.2.абсолютті өтімділік  коэффициенті	Ақшалай қаражаттар/ ағымдағы міндеттемелер		>0,2-0,7	0,04		0,005	-0,008	-80,00
2.3.Критикалық өтімділік  коэффициенті	(ақшалай қаражаттар+қысқа  мерзімді қаржылық инвестициялар+дебиторлық  қарыз)/ағымдағы міндеттемелер		≈1	0,18		0,16	-0,05	-11,11
2.4.Ағымдағы өтімділік коэффициенті	Ағымдағы активтер/ағымдағы міндеттемелер		1,5-2	0,3		0,25	-0,07	-16,67
2.5.запастарды жабудағы меншік капитал үлесі		Меншікті айналым қаражаттары/(ТМЗ+алдағы кезең шығыстары)	>0,1	-5,51	-8,41		-2,9	+52,63
3. Қаржылық тұрақтылықты бағалау
3.1. Тәуелсіздік (автономия) коэффициенті		Меншік капитал/шаруашылық қаражаттар барлығы	>0,5	0,61	0,64		+0,03	+4,92
3.2. Меншік капиталдың ептілік коэффициенті		Меншік айналым қаражаттары/меншік капитал	~0,5	-0,44	-0,43		+0,04	-2,27
3.3.қарыз жә-не меншік  ка-питал қаты-насы  коэф-фициенті		Қарыз капитал/меншік капитал	≤1	0,63	0,57		-0,06	-9,52
3.4.Тұрақты қаржыландыру  коэффициенті		(меншік капитал+ұзақ  мерзімді міндеттемелер)/ шаруашылық  қаражаттар барлығы	>0,8	0,61	0,64		+0,03	+4,92
4. Іскерлік белсенділікті бағалау
4.1. Өткізуден түскен табыс			-	1937586	2120816		+183230	+9,46
4.2. Салық салудан бұрын  негізгі қызметтен табыс			-	863314	917776		+54462	+6,31
4.3. Қорқайтармдылығы		Өткізуден түскен табыс/негізгі  құралдарды орташа құны	-	0,92	0,93		+0,04	+1,09
4.4.Дебиторлық қарыз айналымдылығы		Өткізуден түскен табыс/орташа дебиторлық қарыз	-	12,48	14,63		+2,15	17,23
4.5.Қаражаттарайналымы-ның  ұзақты-ғы(күн)		360 күн/ 4.4 көрсеткіші	-	29	25		-4	-13,79
4.6.Кредиторлық қарыз  айналымының ұзақтығы(күн)			-	363	326		-37	-10,19
4.7. Операциялық цикл ұзақтығы			-	75	54		-21	-25
5. Рентабельділікті бағалау
5.1.Таза табыс		-	-	780369	955706		+175335	+22,47
5.2.Негізгі қызметтен  табыс			-	854117	909693		+55576	+6,51
5.3 Өнім рентабельділігі		Негізгі қызметтен табыс/ Өткізуден түскен табыс	-	1,09	0,95		-0,14	-12,84
5.4 меншік капитал рентабельділігі		Таза табыс/меншік капитал	-	0,53	0,6		+0,07	+13,21
5.5 Негізгі капитал рентабельділігі		Таза табыс/баланс валбтасы	-	0,33	0,38		+0,07	+15,15
Көзі: http://www.telecom.kz/

 

     Шаруашылық жүргізуші субъектілернің мүліктік жағдайын бағалауда шаруашылық қаражаттардың сомасының көрсеткіші кәсіпорынның балансында көрсетілетін активтердің жалпы құндылық бағалауын көрсетеді. Активтердің құны 2009 жылмен салыстырғанда 2010 жылы 5,19%-ға өсті, ол кәсіпорынның мүліктік потенциалының өскенін көрсетеді. Модернизация коэффициентінің мәні (есептелген амортизацияның негізгі капиталдың бастапқы құнына қатынасы) 0,47-0,45 болса, оның нормативті мәні 0,3-0,5. Модернизация коэффициенті оптималды мән шегінде орналасқан. Ол кәсіпорын негізгі қорға салынған қаражаттарды интенсивті түрде босатқанын білдіреді.

     Шаруашылық жүргізуші субъектілернің өтімділігін талдау меншікті айналым капиталы көлемінің 6,11%-ға өсімі жағымды нәтижелер бермеді, себебі оның көлемі жағымсыз болып табылады және кезең аяғына 680537 мың теңге құрады, яғни кәсіпорында ағымдағы активтерді жабу көзі болып табылатын меншік капитал бөлігі жетіспейді. Абсолютті өтімділік көрсеткіші кезең басына тек 0,04 теңге және кезең аяғына тек 0,005 теңге ағымдағы міндеттемелер ақша қаражат есебінен жедел өтелуі мүмкін екендігін көрсетеді.

Критикалық өтімділік коэффициенті ағымдағы міндеттемелердің кезең басына 18% және кезең аяғына 16% шоттардағы қаражат  және де есептесуден түсімдер есебінен жедел өтелу мүмкіндігін көрсетеді. Ағымдағы өтімділік көрсеткіші активтердің өтімділігінің жалпы баға беріп, 2009 жылмен салыстырғанда 2010 жылы ағымдағы міндеттемелердің бір теңгесіне 16,67% төмен екенін көрсетеді. Запастарды өтеуде меншікті айналым капиталының үлесін есептеу динамикада 2,9 пунктіне мәннің төмендегенін көрсетеді, бұл – меншікті айналым капиталымен өтелетін запастар құнының бөлігінің төмендеуі, бұл жақсы беталыс емес, себебі кезең басында бұл үлес жағымсыз болды және 5,51 пунктіні құрады. /21/

     Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаражаттарының тәуелсіздік (автономия) коэффициенті кәсіпорын иелерінің қаражаттардың жалпы сомасындағы қызметке авансталатын меншік үлесін сипаттайды. Қаржылық автономия коэффициентін есептеу қаржыландыру  көздерінің жалпы сомасындағы меншікті қаражаттар үлесі 4,92% өскенін көрсетеді. Бұл кәсіпорынның сыртқы инвесторлардан тәуекелділігінің төмендеуін көрсетеді, бұл жақсы беталыс, нормативті мәнге де сәйкес келеді.

    Меншік капиталдың  ептілік (маневренность) коэффициенті меншік капиталдың қай бөлігі ағымдағы қызметті қаржыландыру үшін қолданылатынын, яғни қай бөлігі айналым қаражаттарына салынған, қай бөлігі капиталданғанын көрсетеді. Меншік капиталдың маневренность коэффициенті есеп беру кезеңінде 2,27% төмендеді.

     Қарыздық  және меншікті капитал қатынасының  көрсеткіші 9,52%-ға төмендеуі кәсіпорынның  қаржылық тұрақтылығының артуын  және кәсіпорынның кредиторлардан  тәуелділігінің төмендеуін куәландырады.

     Экспресс-талдау  негізінде «Қазақтелеком» АҚ филиалының тәуекелін талдауды жалпы келесідей сипаттауға болады: қаржылық жаағдай тұрақты, бірақ өтімділік пен төлемқабілеттілікті жоғарылату бойынша іс-шаралар жүргізу қажет. Тәуекелділік облысы минималды тәуекелділік облысына сәйкес келеді.

         Қаржы  күйінің және оның есеп беру кезеңіндегі өзгеруінің жалпы сипаттамасынан соң, қаржы күйін талдаудың келесі  маңызды  міндеті  болып кәсіпорынның  қаржылық  тұрақтылық көрсеткіштерін  талдау  болып  табылады.

  Талдаудың  берілген  блогі  үшін  шешуші  маңызды  мәселе,  бұл қаржылық  күйдің  тұрақтылығының  мәнін  қандай  көрсеткіштердің  кескіндей  алатыны.    Бұған  берілетін  жауап,  бәрінен  бұрын  баланстық  модельмен (үлгімен)  байланысты, осыдан  келіп  талдау  шығады.   Нарық  жағдайында  бұл  модель  келесідей  түрде  болады:

F  +  Z  +  Ra =  Ис  +  КТ   +  Кt  +  Rp,

 мұндағы шартты  белгілеулер 8 кестеде көрсетілгендер сияқты мәнде болады.  

Қаржылық  тұрақтылық тәуелсіздік, қаржылық  коэффициенттері, меншікті және қарыз қаражаттарының қатынастары, қаржылық тұрақтылық коэффициенті, оңтайландыру коэффициенті сияқты  көрсеткіштермен  сипатталады. 

Тәуелсіздік коэффициенті    шаруашылық жүргізуші субъектінің қаншалықты қарыз қаражатына тәуелсіз  екенін және  меншікті қаражаттарды қаншалықты  оңтайландыруға қабілетті екенін  көрсетеді. Меншікті  капиталдың  жалпы,  жиынтықты жалпы капиталға   (баланс  валютасына)  қатынасымен  келесі теңдеу  бойынша  анықталады:

Кн  =  Ск   :  Ок

 Оның жоғарылауы  қаржылық  тәуелсіздікті,  алғы   кезеңдерде  қаржылық  қиыншылықтың төмендейтінін  айқындайды.  Шаруашылық жүргізуші субъектілернің  меншікті қаражаттары қаншалықты көп болса,  соншалықты оған үздіксіз  жұмысты қамтамасыздандыру және нарық жағдайында әрекеттену  солғұрлым жеңіл болады. Сондықтанда ең  көреген кәсіпкерлер әртүрлі  текті  резервті  қорлар  құру  және жарғылық  капиталға  бөлінбеген  табысты  тікелей  есептеу  жолымен,  меншікті  капитал  сомасын  арттыруға  ұмтылады. 

Тәуелсіздік коэффициентінің  жеткілікті  жоғарғы  деңгейі  болып, меншікті  капиталдың баланс  валютасына  қатынасы 0.5-0.6  тең  болған  кезі  саналады.  Бұл  жағдайда  несиегерлер  тәуекелшілігі минимумға  келтіріледі:  меншікті қаражаттары  есебінен  қалыптастырылған  мүліктерінің  жартысын  сатып, шаруашылық  жүргізуші  субъект,  өзінің  қарыздық  міндеттемелерін  өтей  алады. /20, 136 б/

Қаржылық  тұрақтылықты  сипаттаушы  келесі  көрсеткіш  қаржыландыру  коэффициенті болып табылады,  ол меншікті  капиталдың  қарыз капиталына  қатынасымен анықталады:

Кф  =  Ск  :  Зк

Бұл коэффициенттің  деңгейі  қаншалықты  жоғары  болса,  соншалықты  банктер  мен инвесторлар  үшін  қаржыландыру  сенімдірек  болады.

 Коэффициент  шаруашылық  жүргізуші  субъектінің  қызметінің  қандай  бөлігі меншікті қаражат   есебінен,  ал  қандай  бөлігі  қарыздар  есебінен қаржыландырылатынын  көрсетеді.  Қаржыландыру коэффициентінің  шамасы <  1    болған кездегі  жағдайы  (мүліктің  үлкен  бөлігі  қарыз  қаражаттары  есебінен  қалыптасқан),  төлеу қабілеттілігінің  қауіпте екенін көрсетеді  және көп  жағдайда  несие  алуды  қиындатады.

Батыстық  фирмаларда  қаржыландыру коэффициентіне  қарағанда  оның  керісінше  көрсеткіші  –  қарыз  және  меншікті  қаражат  қатынастарының коэффициенті кеңінен  қолданылады,  ол тартылған  капиталдың  меншікті  капиталға қатынасымен анықталады:

Кф  = Зк   :  Ск

Бұл коэффициент  салалық  ерекшеліктерге,  субъектінің  шаруашылықтық  қызметінің  сипатына,  айналым  жылдамдығына,  бәріненде  бұрын,  айналымды  қаражаттарға  тәуелді  болады.  

 

 

 

 

ІІІ. КӘСІПОРЫННЫҢ қаржыЛЫқ тәуекелІН басқаруДЫ ДАМЫТУ ЖӘНЕ ЖЕТІЛДІРУ жолдары

3.1 «Қазақтелеком» АҚ-ның тәуекелдерді басқару жүйесін  дамытудың негізгі бағыттары және шетелдік тәжірибені қолдану

 

АҚ «Қазақтелеком» тәуекелдерді басқару жүйесі құрылымы бойынша матрицалық болып табылады. Ол барлық тәуекелдер бойынша басқармалық вертикальді және бизнес бағыты бойынша қабылданатын тәуекелдер аллокациясын алдын ала ескереді.

Басқару вертикалі  бөлімінде тәуекелдерді басқарудың матрицалық кұрылымы келесідей деңгейлерден тұратын, бизнестерден тәуелсіз, орталықтандырылған иерархиялық жүйені ұйғарады:

• стратегиялық  деңгей:   тәуекелдерді   басқару   стратегиясын   Базель 
  Комитетінің   принциптерін   ескере   отырып,   несиелік   саясатты, 
  тәуекелдерді басқару саясатын, серіктестіктің тәуекелдерді басқару 
  стратегиялық   картасын   қабылдау   түрінде   Директорлар   кеңесі, 
  Президент және Қаржылық серіктестіктің Правлениесы анықтайды.
• Тәуекелдерді   тактикалық  басқару:   бұны   серіктестіктің  өкілетті 
  органдары жүзеге асырады
• Тәуекелдерді оперативті басқару: тәуекел менеджменті қызметі жүзеге 
  асырады.

Тәуекелдерді басқару жүйесіне жалпы бақылауды ішкі нормативтік құжаттар арқылы корпорация Правлениесы жүзеге асырады.