Алтын валюта резерві қоры

      Алтын портфелінің үлесі алтын валюталық  активтердің деңгейіндегі 2005 жылдың аяғында 14%  құрайды.

      Алтын влюталық активтер портфелі мен Ұлттық қорды басқару бойынша өткен  есепті кезеңмен салыстырғанда мынадай  жаңа құралдарды пайдалану іске асырылады:

• ЕСР – 1 жылға дейін өтелу уақытымен құрал-жабдықтар;
• АВСР - 1 жылға дейін өтелу уақытымен құрал-жабдықтар;
• Баспалдақты купонмен бағалы қағаздарды тарату;
• МВS типті жоғарғы ликвидті көптеген ірі банктерді қамтамасыз ететіндер;
• АВС несие карталарының пультімен қамтамасыз етілгендер;
• АВС ағымдағы жүретін купондармен – айлық ААА несие рейтингімен, АА несие рейтингімен New York банкісімен кепілдендірілгендер.

3.1. Интеграция  шартындағы валюталық мәселелер  туралы 

     Шарттар мен болжамдар. 2003 ж. қаркүйек айында мемлекет басшымен Бәрыңғай экономикалық жазықтық (БЭЖ) құру туралы келісімге қол қойды. Белоруссия, Қазақстан, Ресей және Украина БЭЖ-ң концепциясына шартқа отырып келісім жасады. Жаңа интеграциялық сапалы бірлестік құру кезінде тауарлар мен қызметтердің жұмыс күші мен капиталдар, ақпараттар мен білінің тәуелсіз қозғалысы үшін принципті негіз құрылуы тиіс. Болашақта бұл Валюталық ұйымның құрылуына және оның институтының катализаторы болады, яғни БЭЖ дамуының заңды этаптары сияқты. Ол валюталық саясат және бірыңғай валюталы елдердің қатысушыларын береді. Берілген процесстің стратегиялық бағыты Қазақстан республикасының қаржылық секторының даму концепсиясында бейнеленген.

     Қазіргі кезендегі концепциялар. Әдебиеттерде валюталық ұйымды құрудың интеграциялық  тәуекелдерін реттеу, критерийлері мен  параметрлері, мерзімдері мен этаптары, артықшылықтары мен қажеттіліктері сұрақтары қарастырылады.

     Бірінші концепсиясында интеграциялық процессатердегі  орталық талпынатын тенденциялардың  жағымды жағына көңіл аударылады. Бұдан валюталық ұйым құру мүмкіндіктері  туралы көзқарас, яғни бірыңғай валютаны енгізу жеделдетіледі. БЭЖ қатысушы елдерде бір елге жетпіс жыл бойығы мерзімде қызмет етуі бар, ортаю архитектоника, экономикалық және саяси, тарихи мәдени өткен кезеңдері бар. Бұған қарамастан интегралды экономикалық және геополитикалық қызығушылықтар, нарыққа өту мүмкіндіктері мен оған тартылу кезеңдері мен экономиканы дамытудағы теңсіздіктері, қайта құрылу мәселелері мен институционалдық инфрақұрылымдары, мемлекеттік реттеу әдет-құрыптары бар.

     Екінші  концепциясына интеграциялық процесстердегі орталықтандырылмайтын тенденциялар сипатталады. Онда валюталық ұйым туралы кері кетушілік, бірыңғай валютаны енгізу үшін шешілуі қиын тосқаулар туралы көрсетіледі. БЭЖ қатысушы елдерде он жылдан астам мерзімде кеңес өкіметінен кейінгі өмірлері бар. Оларда әртүрлі әлеуметтік-экономикалыө тәжірибелердің философиясы жәе дамудың экономикалық архитектурасы, трансформация және заңнама жүйесіндегі тәжірибесі, бейімделу стратегиясы мен құрылымы, реформасының сипаты мен темпі, реттілігі, нақты және қаржылық секторларды реттеу механизмдері, ұлттық валютаны ауыстыру курстарының режимі және нақты пайыздық ставкалары, ақпараттар анамалиясы мен ассиметриясы және т.б. бар.

     Талдау  және синтездеу. «Бірыңғай валюта» жобасын тәжірибе жүзінде іске асырудың  алдын ала болжамдарының ірге тасы қаланған. Ол қатысушы елдердің халқының геосаяси қызығушылығына түбегейлі жауап береді және оларды өмірлік маңызды консесуспен қамтамасыз етеді. Бірақ қатысушы – елдердің валюталық принциптер аспектілеріндегі әлеуметтік экономикалық саясаттың нақты императиві болуы тиіс. Сондай ақ ішкі мемлекеттік ережелер мен процедураларға сәйкес және жүзеге асырылуы тиіс. Кеңес үкіметі дәуірінен кейінгі глобализацияның тенденциялары мынадай, яғни БЭЖ шегінде валюталық жүйені құру және валюталық жүйені біріктіру, қатысушы елдердің экономикалық және қаржылық интеграцияның объективті заңдылықтарымен шарттасады.

     Даму  спиралі. Жаңа аймақтың интеграциялық бірлестік құру көрініп тұрғандай, экономикалық мөлшерлеу, дұрыс ойлау мен шындық, өз еркімен және тарихының принциптердің есебімен әртүрлі жылдамдықтағы интеграция мен әртүрлі деңгейдегі модельдердің негізінде жүргізіледі. БЭЖ тұрғызуды бірнеше этаптардан тұрады деп болжайды, яғни әрбірінің ұзақтығы  3-4 жылға дейін, валюталық процессетрдің дамуы ме өзара әрекетінің деңгейінен көрінеді. 

      Бірінші кезең. 2003-2005 жылдары БЭЖ құру валюталық жүйені орнатудың болжамы ретінде тәуелсіз сауда аймағын толыққанды құруға негізделеді. Алдында кедендік тарифті ретеуді, инфрақұрылым мен қаржылық секторларды, минералды шикізат кешендерін және энергетикаларды және т.б. жақсарту сұрақтарымен жұмыс тұр. Жекелеген қатысушы елдер басқаларға қарағанда тезірек тауарлар мен қызметтердің тәуелсіз қозғалысын қамтамасыз ету үшін нақты және қаржылық секторлардағы өз ара заңдылықпен үйлесуі процесстерімен аяқталуы мүмкін.

      Ауыл  шаруашылық өнімдері мен түтіндей экспорттаудағы шарттардың бөлігіндегі жеңлдңктер мен бәсекені, ішкі сауданы реттеу облыстарындағы заңдастыру жұмыстары  базистік шарттар болып табылады. Арнайы қорғау, қатыушы елдердегі  өзара сауда саттықтағы антидемпингтік және компенсациялық шаралар сұрақтары қндірістік және технологиялық кооперацияны кеңейту, мүмкін болатын интеграция тәуекелдерінің минимизциясы бойынша жүйелі шешімдерді талап етеді. Интеграцияның дамуын қатысушы елдердің нарықтық статусына, валюталық сауда бірлестігіне кіруі бойынша олардың күшейтілу синхрондалу және координация процессетріне қарай есептеу керек. Бұл тауарлар мен қаржылық қызметтердің ішкі нарықтарын қорғау деңгейі мен мерзімдеріне, тәуелсіз сауда мен қорғаныс шаралары аймағын құру шарттарына қатысы бар, мысалы, импортқа салықты реттеу.

      Екінші  кезең. 2005-2008 жылдарда БЭЖ валюталық жүйенің орнау шарты ретінде нақты кеден ұйымдарын құруға негізделуі мүмкін. Бірыңғай тарифтік саясатты өңдеу, жалпы кеден тарифін құру, табиғи монополиялардың тарифтерін сәйкесінше реттеу, сондай ақ алдымен теміржол тасу қатынастарындағы тарифтрді реттеу ерекше белгілерді иемденеді. Қатысушы елдердің кәсіпорындарының бәсекесі үшін және табиғи монополия болып табылатын кәсіпорындардың қызметіне рұқсат етілуі үшін сондай ақ еңбек ресурстарының тәуелсіз қозғалысы үшін тең шарттар құрылуы мүмкін.

      Ақшалай сондай ақ өндірістік формада жұмысшы күші мен капитал қозғалысының либерализациясы Еуропалық ұйым стандарттары негізінде, валюталық сауда бірлестіктері шарттарында болуы мүмкін. Ақша-несие, салықтық-бюджеттік және инвестициялық саясатта келісімдерді жақсарту мүмкін. Ұлттық реттеу органдары әрекет етуі мүмкін, соның ішінде бірыңғай валюталық институт валюталық жүйе негізінде қатысушы-елдердің әрқайсысы терең ерікті негізде экономикалық өкілеттіліктің бір бөлігін береді.

      Үшінші  кезең. 2008-2011 жылдарда БЭЖ құру бағалау бойынша қатысушы елдердің экономикалық, қаржылық және энергетикалық кеңістіктерін біріктіретін құрылымдық жалпы нарықтың пайда болуына әкеледі. Бағалау бойынша 2011 жылға қарай валюталық жүйенің нақты қызмет етуі және оптималды валюталық аймақтың құрақтары қойылуы мүмкін. Осы рубежге қатысушы-елдердің әлеуметтік-экономикалық болжамдар кешені мен бірыңғай валютаны енгізу үшін шарттар, алдымен қолма-қол төлемсіз, соңынан қолма-қол төлемдер құрылуы тиіс.

      Қатысушы  елдердің негізгі макроэкономикалық  параметрлерін нақты сақтау мен  тікелей келісімге келуі фундаменталды  фактор болып табылады. Еуропалық  ұйымның тәжірибесін есепке ала  отырып, мынадай макроэкономикалық параметрлерді пайдалануға болады: инфляция деңгейі (3-5%), бюджет тапшылығы (ЖІӨ-нің 3-4%-нан аспайды) және жалпы мемлекеттік қарыз (ЖІӨ-нің 45-50% кем) және т.б. осы макроэкономикалық параметрлерге жету мөлшері бойынша қатысушы елдердің негізгі принциптерін, бағыттарды және ақшалай-несие және салықтық-бюджеттік, ішкі сада, инвестициялық және әлеуметтік саяси көрсеткіштері мен бағыттарын тікелей және жанама келісіп алулары қажет болады.

      Механизмдер мен құрал-жабдықтар. Еуропалық ұйымның  тәжірибесі көрсеткендей евроны енгізу алдында бағаның өсуі мен қатысушы –елдердің ұлттық валюта курстарынның ауысуы ақсады. Қаржылық нарықтарда алып сату операциялары салымдарының бірқатар ағымдары байқалды. Тұтыну шығындары ұлғаяды және банктік жүйеден халықтың салымдарының бірқатар ағымдары байқалады. Евроны енгізгенннен кейін бірнеше Еуропалық ұйым елдері Германия мен Франция еуропалық Пакта тұрақтылығы шегінде макроэкономикалық параметрлерді өзіндік сәйкесінше деңгейде ұстап тұра алмады. Еуропалық ұйымның жалпы ақшалай-несиелік саясатында анықталған шектеулерді енгізуге әкелді.

      Осыған  байланысты БЭЖ-дің монетарлық бірігуін қамтамасыз ету үшін капиталдар нарыңының  либерализациясы негізінде қатысушы елдердің экономикасы үшін бірыңғай валютаны енгізудің салдарын жұмсарту механизмдерін құру маңызды валюталық жүйе шегінде бірыңғай төлем жүйесі құрылуы тиіс және бірыңғай қолма-қолсыз валютадағы есеп айырысуларды ұйымдастыру анықталады, ал кейінірек бірыңғай қолма-қол ақша валютасын енгізу тәртібі қатысушы елдердің территориясында жалғыз заңды төлем құралы ретінде құрылады. Қатысушы – елдердің жеткен несие рейтингі, олардың ұлттық валютасының статусы мен тұрақтылығы, оның ішінде ағымдағы есеп шот бойынша және капитал қозғалысы шоттары бойынша конверттелуге ауысуы, олардың резервтік функциялары мен өзара қарату шарттары есепке алынады. Болжауға болады, ғни бірнеше уақытта қатысушы елдердің ұлттық валютасы бірыңғай валютамен бірдей параллель кейіннен орнын басатындай етіп жүре береді. Қатысушы-елдердің өндірісінің бәсекеге қабілеттілігі деңгейін сақтап, ақша, сауда және капитал ағымдарын біріктіру, валюталық артықшылығын бекіту және халықаралық төлем құралы қызметін орындауға бағытталғантұрақты және тең салмақта бірыңғай валютаны ауыстыру курсының тиімді режимін өндеу аса маңызды.

      Бірыңғай  реттеуші. Еуропалық ұйым тәжірибесі ұлттық орган ретінде Еуропалық орталық банктің жоғары тиімділігін көрсетеді. Бұл анк ЕҰ қатысушы елдерінің жалпы ақша-несие саясатын іске асырады. Ол ЕҰ қатысушы елдерінің ақша-несие саясатын іске асыруда орталық (ұлттық) банктерін бақылайды. Ол халықаралыө резервтер мен эмиссиялық орталықты басқару, жалпы төлем жүйелерін қолдау мен валюталық реттеуді ұйымдастыруды қолдау функциясы н іске асырады. Халықаралық резервтер мен эмиссияны басқару қызметін бекітілген шекте, сондай ақ банктік қадағалау мен ақпараттық қамтамасыз ету бірте бірте жекелеген орталық (ұлттық) банктерге берілген.

      БЭЖ-дің  болашақтағы орталық банкі, валюталық  жүйені мемлекеттік реттеуші орган ретінде, сәйкес қызметтерді және өкілеттілікті, құқықтар мен міндеттемелерді атқаруы тиіс. Оның құрылуын шамамен 2011 жылдағы аяқталуы, бірыңғай валюталық институттың дамуы нәтижесінен бағалауға болады. Берілген банкті тәжірибе жүзінде құру оның функциясын халықаралық резервтерді мен валюталық реттеу басқармасы, эмиссиялық орталық пен бірыңғай төлем жүйесі басқармасы, жалпы қаржылық бақылау және ақпараттық-талдау қызметтері бөлісетінің білдіреді.

      Сыртқы  тиімділіктері. Қазақстан үшін валюталық интеграциядан қысқа және ұзақ мерзімді экономикалық тиімділік есепке алынады.

      Бастапқы  интеграцияның позитивті тенденциялары  келесілерден көрінеді. Интеграциялық  тиімділіктер 2-3% ЖІӨ-нің қосымша өсімінен қолдау табады. Тенгенің тұрақтануы көп дәрежеде қатысушы елдердің ақша несие сферасындағы стратегия мен тактикасына есепке алынады.

      Бастапқы  интеграцияның қарама-қарсы тенденциялары  қатысушы елдердің банктері мен кәсіпорындары  арасында бәсекелік күрес түрінде  көрінеді.

      Қорытындылар  мен болжамдар. Осындай үлгіде валюталық жүйенің нақты құрылуы табиғи-тарихи процесс ретінде, БЭЖ –дің қатысушы елдерінің саяси-экономикалық дамуының стратегиялық бағыты болып табылады. Болашақта бірыңғай валюта біршама тұрақты болуы тиіс. Ол экономикаға талпынады, яғни бір жақты шарттар, ірі масшабты және диверсификациялық характерде, өспелі бәсекеге қабілетті және нақты тұрақты және қаржылық сектор, халықаралық стандарттар бойынша жұмыс істейтіндер.