Кәсіпорынды біріктіру

Шығындардың орнын толтыруға  арналған активтер

Ұйымдар бірігуінде сатушы келісімшарт арқылы сатып алушыға нақты актив  немесе міндеттеменің барлығына  немесе бөлігіне қатысты кездейсоқтық немесе белгісіздік зардаптарының орын толтыра алады. Мысалы, сатушы сатып алушыға міндеттемеге жұмсалатын нақты белгіленген мөлшерден жоғары болатын белгілі бір кездейсоқтықтан туындайтын шығындардың орнын толтыра алады; басқа сөзбен айтқанда, сатушы сатып алушыныың міндеттемесі нақты белгіленген мөлшерден аспауына кепілдік береді. Осының нәтижесінде, сатып алушы шығындардың орнын толтыруға арналған активтерге ие болады. Сатып алушы шығындардың орнын толтыруға арналған активтерді, төленуі сенімсіз мөлшерлер үшін бағалау түзетулерінің қажеттілігіне байланысты орны, толтырылған бап бағаланатын негізде бағаланған орны толтырылған бапты танумен бір уақытта тануы тиіс. Сондықтан, егер орнын толтыру, сатып алу күнінде танылатын және сатып алу күнгі әділ құны бойынша бағаланатын активке немесе міндеттемеге қатысты болса, сатып алушы сатып алу күнгі әділ құны бойынша бағаланған шығындардың орнын, толтыруға арналған активтерді, сатып алу күнінде тануы тиіс. Сатып алу күнгі әділ құны бойынша бағаланған шығындардың орнын толтыруға арналған актив үшін, қайтарымдылықты ескеру салдарынан, болашақ ақша қозғалыстары жөніндегі белгісіздіктің әсерлері әділ құны бойынша бағалауға қосылады және бөлек бағалау түзетулерінің қажеті жоқ (В41 тармағында тиісті қолдану нұсқаулары берілген).

Кейбір  жағдайларда, орнын толтыру тану немесе бағалау қағидаттарына кірмейтін  жағдай болып табылатын активке  немесе міндеттемеге қатысты болуы  мүмкін. Мысалы, орнын толтыру сатып  алу күнінде әділ құнын сенімді  түрде сол күні бағалау мүмкін болмағандықтан танылмайтын шартты міндеттемеге қатысты болуы мүмкін. Керісінше, орнын толтыру мысалы, сатып алу күніндегі әділ құнынан басқа негізде бағаланатын қызметкерге төленетін ақы нәтижесінде болатын активке немесе міндеттемеге қатысты болуы мүмкін. Осын ажғдайларда, шығындардың орнын толтыруға арналған активтер орны толтырылатын бапты бағалауға қолданылғандарға сәйкес келетін болжамды есептерді қолданып, басшылықтың шығындардың орнын толтыруға арналған активтердің қайтарымдылығын анықтауына қарай және орнын толтыру сомасына қойылатын кез келген келісімшарттық шектеулерге қарай, танылуы және бағалануы тиіс. 57 тармақта шығындардың орнын толтыруға арналған активтерді кейінгі есепке алу бойынша нұсқаулар берілген.

 

2. Кәсіпорындарды біріктіру құны.

Сатып алушы  ұйым біріктіру құнын мына факторлардың жиынтығымен бағалау қажет.

А) айырбас күніне, активтердің, міндеттемелердің, шығындардың  және үлестік құралдардың әділ құнын  сатып алынар ұйым бақылауына алмастыру  маңыздылығы.

Б) біріктіруге  кеткен шығындар

 

Мысал: «Альфа» ұйымы , «Дельта» ұйымынан дауысты акцияларын алды, соның ішінде:

23 шілде 2005 жылы 20% акцияны 4,5 млн. тенгеге;

1 қазан 2005 жылы 10% акцияны  3 млн. тенгеге 

28 қыркүйек 2006 жылы 30 % акцияны 10,5 млн.  тенгеге.

  Осылайша алынған  күні 28 қыркүйек 2006 жыл болады, ал шығын құны 18 млн. тенгеге тең. (4,5+3+10,5)

Ұйымдардың бірігу кезінде болатын шығыстар және басқа  да шығындар сатып алушылардың міндеттеріне жатпайды,  және ол сатып алынған  ұйым үстінен жүргізілетін бақылауға  әсерін тигізбейді, сондықтан бірігу құнына кірмейді.

Ұйымдардың бірігу құны өз міндетіне барлық шығындарды қосады, мысалы: аудиторлардың, заңгерлердің,бағалаушылардың, консультанттардың мамандандырылған қызмет көрсету үшін кеткен шығындарды жатқызуымызға болады.

 
 
 

Әкімшіліктің  ортақ шығындары, нақты бір ұйымның  бірігу есебіне кірмейді. Олар пайда  болу барысында шешімін табады.

 
 
 

Қаржы міндеттемесіне кеткен шығындар біріктіру шығыны болып  есептелмейді, ол міндеттемелер ұйымды біріктіру үшін шығарылсада.Бұндай шығындарды ұйымның құнына қосуға тиім салынады.

Біріктіру кезінде  біріктіру құнына кейбір жағдайларға  және келешекте болатын оқиғаларға байланысты өзгерістер енгізілуі мүмкін.Мысалы,егерде қаржы құралдарының нарықтық құны сақталатын болса немесе алдағы кезеңде кірістің мөлшеріне байланысты бір қалыпты болса өзгеріс енгізілуі мүмкін.

Біріккен ұйымның  активтері мен міндеттемелерінің  дүрыс есептілігін көру үшін белгілерге сәйкестігін және әділ құнын бағалауды қадағалау керек.

Белгіленген активтермен  міндеттемелер келесі белгілерге сәйкес келуі керек:

-активтермен  міндеттемелердің экономикалық  тиімділігі үшін түсімдердің  үлкен ықтималдылығының  болу

-активтермен  міндеттемелердің сенімді бағасының  болу

Материалдық емес активтер және  шартты міндеттемелер  бұл белгілерге жатпайды, оны анықтау  немесе мойындау үшін адал құнын шығару керек.

Материалдық емес және шартты міндеттер экономикалық пайданы тіркеу немесе шығаруды мойындауда негізгі шарт болып табылмайды.

Сатып алушы  ұйым, сатып алынған ұйымның бұрын  мойындалмаған сол ұйымның балансында тұрған статьяларды ғана мойындауына  болады.

Бұл міндеттемелерди  беру кезинде  шартты міндеттеменің  әділ құнын 3ши жақ толей алатын  сомамен бағаланады

 

Материалдық емес активтердің әділ құны оларлың нарықтық құнымен, олармен жасалған операциялардың берілген құнымен, дисконтталған ақша ағыны және активтің орташа нарықтық пайдасымен анықталады.

Ұйымның материалдық емес активті сатып алу мысалы:

Программа материалдық емес актив құрамына кіретіндіктен  және оның әділ құны тұрақты болғандықтан А ұйымы Б ұйымы  сатып алғалы тұрған аяқталмаған программалық жұмысты актив  ретінде қабылдады.

Есептілікте барлық сатып алынған, анықталған активтер, міндеттемелер, шартты міндеттемелер әділ құны бойынша көрсетіліп, бағаланады.

  

 
 

2.1.Бағалау кезеңі

      Егер  ұйымдардың бірігуін бастапқы есепке алу бірігу болған есепті кезеңнің аяғында аяқталмаған болса, сатып алушы өз қаржылық есептерінде есепке алынуы аяқталмаған баптарға алдын ала сомасын баяндауы тиіс. Бағалау кезеңі барысында, сатып алушы ретроспективті түрде, сатып алу күнінде болған ақпараттар мен жағдайлар туралы алынған және, белгілі болса, сол күні танылған сомаларды бағалауға әсерін тигізер жаңа ақпаратты көрсету үшін сатып алу күнінде танылған алдын ала сомаларды түзетуі тиіс. Бағалау кезеңі барысында, сатып алу күнінде болған ақпараттар мен жағдайлар туралы және, белгілі болса, қосымша активтерді және міндеттемелерді сатып алу күніде, тануға әкелетін жаңа ақпарат алынса, сатып алушы қосымша активтерді және міндеттемелерді тану тиіс. Бағалау кезеңі сатып алушы сатып алу күнінде болған ақпараттар мен жағдайлар туралы іздеген ақпаратын алғанда немесе басқа ақпарат алу мүмкін еместігін білген уақытта аяқталады. Дегенмен, бағалау кезеңі сатып алу күнінен бастап бір жылдан аспауы тиіс.

      Бағалау кезеңі сатып алу күнінен кейінгі  сатып алушы ұйымдар бірігуі  үшін танылған шартты мөлшерлерді өзгерте алатын кезең болып табылады. Бағалау кезеңі сатып алушыға осы ХҚЕС-ының талаптарына сәйкес сатып алу күнінде төмендегілерді анықтауға және бағалауға қажет ақпаратты алуға жеткілікті уақыт береді:

бірегейленетін  сатып алынған активтер, қабылданған міндеттемелер және сатылатын ұйымдағы бақыланбайтын пайыз;

1. сатылатын ұйым үшін аударылған сыйақы (немесе гудвиллді бағалауда қолданылған басқа сома);
2. сатылы түрде қол жеткізілген ұйымдар бірігуінде, бұрын сатып алушы иеленген сатылатын ұйымдағы үлестік пайыз; және
3. тиімді сатып алудың нәтижесінде болатын гудвилл немесе кіріс.

      Сатып алушы сатып алу күнінен кейін, алынған ақпараттың танылған тұрақсыз сомаларға өзгерістер енгізуге әкелу-әкелмеуін  немесе сол ақпарат сатып алу  күнінен кейін орын алған оқиғалар нәтижесінде болу - болмауын анықтау кезінде барлық қатысты факторларды ескеруі тиіс. Қатысты факторларға қосымша ақпарат алынған күні және сатып алушының тұрақсыз сомаларға өзгерістер енгізудің себебін анықтау мүмкіндігі кіреді. Сатып алу күнінен кейін бірнеше айдан кейін алынған ақпараттан гөрі, сатып алу күнінен кейін тез арада алынған ақпараттың сатып алу күнінде орын алған жағдайларды көрсету мүмкіндігі зор. Мысалы, оның әділ құнын өзгерткен орын алған оқиға анықталмағанша, активтің сатып алу күнінен кейін тез арада үшінші тарапқа сол күні анықталған оның тұрақсыз әділ құнынан едеуір ерекшеленетін сомаға сатылуы тұрақсыз сомада қателік болуын көрсетуі мүмкін.