Нарықтық экономика және кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін

2.2 Өнім өндірудің ... ... ... ... ... ... ... талдау

деректерінің негізінде  құрылады, яғни шаруашылық ... ... ... ... үшін оның ... ... талдау жасау

қажет.

Қазіргі кезде кәсіпорынның қаржылық ... ... ... яғни ... ... мен жеткіліктілігі тұрғысынан

оңтайлы болып табылатын  көрсеткіштерді таңдап жүр.

Кәсіпорынның дамуының негізгі  көрсеткіштерінің ... ... ... ... талдаудан  өткізуге болады:

4-кесте. «Шваб шұжықтары»  ЖШС-ң ... ж.ж. ... ... ... ... |Өлшем |2003ж. |2004ж. |2005ж |% |

| | ... | | | | |

|1 ... ... ... |мың, тг |35640 |47240 |11600 | |

| ... | | | | | |

|2 ... өзіндік құны |мың,  тг |23405 |28300 |4895 | |

|3 ... ... |мың, тг |12235 |18940 |6705 | |

|4 ... ... |мың, тг |7560 |8323 |763 | |

|5 ... ... түскен|мың, тг |4675 |10617 |5942 | |

| ... | | | | | |

|6 ... емес ... |мың, тг |11590 |12448 |858 | |

| ... ... | | | | | |

|7 ... төлегенге дейінгі  |мың, тг |16265 |23065 |6800 | |

| ... | | | | | |

|8 ... ... |мың, тг |11385 |16145 |4760 | |

|9 ... ... 1тг |тг |0,87 |0,78 |-0,9 | |

| ... шығын | | | | | ... ... ... |% | | | | ... ... ... |% |0,32 |0,34 |0,02 | ... ... ... |% |13 |19 |6 | ... |Жұмысшылардың еңбек |адам |584 |705 |121 | |

| ... | | | | | ... ... саны |мың, тг |61 |67 |6 | ... |Еңбек ақы қоры |мың,  тг |14640 |16080 |1440 | ... ... ... |мың, тг | | | | |

| ... орташа | |33340 |28506 |-4834 | |

| ... құны | | | | | ... ... ... |тг |51842 |41126 |-10719 | |

| ... ... құны | | | | | ... |Амортизация  |тг | | | | ... |Қор ... | |0,9 |0,6 |-0,3 | ... |Қор  ... | |1,06 |1,6 |0,54 | ... ... ... | |546,5 |425,5 |-121 | ... ... ... ... ... барысында төмендегідей

қорытынды жасауға болады.

Өнімді өткізуден түскен табыс. Әрине, өнімді ... ол ... ... ең ... ... деп ... ... және ол кәсіпорын үшін

өте маңызды. Бұл өнімді өткізу жұмысының эффектісі оның цехтерінен, түскен

табыстарының талдауында және тағы ... ... ... ... ... ... ... табыс 2004 жылы 35640 мың тг құраса, 2005 ... мың тг ... 11600 мың ... ... ... ... өсті.

Өнімнің өзіндік құны. Бұл  кәсіпорын жұмысшының қалай жүріп  жатқанын

сипаттайтын көрсеткіш, яғни бұдан ... ... ... ... кеңдігі, шаруашылық субъектілерінің  қаржылық деңгейін ... ... ... ... өзіндік  құны 2004 жылы 23405 мың тг құраса,

2005 жылы 28300 мың тг болып, 4895 мың тг-ге немесе 121% ... ... ... ... соммасы  2004 жылы 12235 мың тг құраса,

2005 жылы 18940 мың тг ... 6705 мың  тг ... 155% ... ... Бұл ... ... ... өнімді өткізуге  кеткен

шығындар, пайыз шығындары, курстық ерекшелік шығындары. Осылардың  қосындысы

кезең шығындарын береді және мұны 2004 жылмен салыстырғанда 2005 жылы ... ... ... яғни 110% ... Оған ... ... ... бойынша  шығындар

мен пайыздарды төлеуге кеткен шығындар көлемі ... ... ... түскен табыс. Бұл  көрсеткіш 2004 жылы 4675 мың тг

құраса, 2005 жылы 10617 мың тг ... 5942 ... 227% ... емес ... ... табыс. Бұл көрсеткіш 2004 жылы 11590 мың

тг ... 2005 жылы 12448 мың тг ... 858 мың ... ... салғанға дейінгі табыс, 2004 жылы 16265 мың тг болса, 2005 жылы

23065 мың тг-ге өсіп 6800 мың  тг ... Бұл ... ... ... ... ... ... Бұл көрсеткішті  есептеу үшін таза табыс соммасына,  жиынтық

табыс, салық, табыс салығы кіреді. Осы 2005 жылды 2004 жылмен ... мың  тг, яғни 142% ... ... 1 тг ... өнімі. Бұл көрсеткішті  есептеу үшін

өзіндік құн, кезең шығындары  және түскен табыс кіреді. Бұл көрсеткіш ... 0,87 ... 2005 жылы 0,78 мың тг ... -0,9 мың  тг көрсетіп отыр.

Өнім рентабельдігі 2004 жылы бұл көрсеткіш 0,52% болса, 2005 ... ... ... 2005 жылы 0,2 ... дейін кеміген, себебі өнімнің

өзіндік құны 1,5 есе өскен.

Өндіріс рентабельдігі. Осы ... ... ... ... қолданылатын ең негізгі көрсеткіш  болып табылады. Ол

өндірістегі 1 теңгеден алынған  пайданы көрсетеді. Өндіріс ... ... ... ... өндіріс қызметінің нәтижелігін

көрсететін маңызды ... Бұл ... бір ... ... ... ... сипаттайды. Ол 2005 жылы 168% өскен. Бұл жақсы нәтиже.

Өндірістегі негізгі құралдардың  орташа жылдық құны. Бұл ... ... ... ... тасымалдайтын  транспортты

машиналары жатады және бұлардың қосындысы арқылы негізгі ... ... ... табу ... осы ... ... қосып, әр жылды жеке-жеке

(2) бөлеміз. Бұл көрсеткіш  2005 жылы 28506 мың тг ... ... Бұл ... қор  ... ... ... ... табылады. Оның қасиеті  сонда, оның алымын бірнеше  бөлек цех

және құрал-жабдықтар группаларға  бөліп тастауға болады. Бұл ... ... ... ... қор ... ... көрсеткішін

анықтауға мүмкіншілік береді. Қор сиымдылығы былтырғы, яғни 2004 жылы

салыстырғанда 53% ... ... ... ... қорларды пайдаланудағы жалпы

көрсеткіш ретінде, ... ... ... Бұл  көрсеткіш халық

шаруашылығында, өндірісте  көп қолданылады. Осы ... 2004 ... 2005 жылы 198% ... ... көрсеткіші бойынша кәсіпорында  оның өскені байқалады.

Мысалы 2005 жылы 425,5 тг болса, 2004 жылы 546,5 тг ... яғни -121 ... ... ... зерттеу  жылдарын ауылшаруашылық өнімдерін

өндп, оны тұтынушыларға  жеткізу ... оңды ... ... Өнім ... және оның бәсекелестік қабілеті

Қай тауардың болмасын бәсекелік  қабілеті оның тұтынушы қызығушылығына

ие және осы ... ... ... ... ал ... ... ... басқа көрсеткіштер бағалауда

есепке алынбауы тиіс, яғни өндірушіге әсер ... ... ... бере ... ... ... ... жобаланып, өндіріліп,

тасымалданып, нарыққа түсуіне  дейінгі жағдайлар қызықтырмайды, ... ... ... ... құрамы. Мысалға, егер басқа

барлық ... ... ... ... ... материал

сиымдылықты, еңбек сиымдылықты  төмендетуіне қол жеткізсе, онда бұл  өнімнің

сапасы міндетті түрде ... ... ... қызығушылығы, өндірістің

шығындарды және материалдық  шығындарды төмендету мен байланысты өнім бағасы

төмендемесе еш өзгеріссіз болады. ... ... ... ... және бәсекелес өнімнің  параметрлерін сатып алушының талаптарының

деңгейімен салыстырып, алынған  көрсеткіштерді салыстыру керек.

Сапа тұрғысынан ... ... ... ғана емес ... және технологиялық ерекшеліктеріне  байланысты тек бір ... ... ... ... тұрғысынан алғанда, есепті ретінде нақты бір  сұранысты

қанағаттандыру алынатындықтан, элементтік базасына, атқаратын ... ... ... ... бірақ, сол бір сұранысты түрлі

жолдармен ... ... ... ... күші бар ... ... ... орындалған сапа талдауы

өнімге бәсеке қабілетті  баға деңгейін бермейді. Бұл өнімді өткізу кезінде

анықталады, яғни ... ... ... ... ... әрекетінің үлгісі сатып алушы әрекетінің кей функцияларымен

– Z, сатып алушы қалауымен (қай ... ... ... – D, сыртқы

ортаның көптеген факторларымен  – X, сатып алушының мінез-құлқымен – ... ... ... – Q, ... = f ... үшін сапа міндетті сипаттама болғанымен, белгілі бір  өнімді

сатып алу шешімін қабылдау үшін ... ... ... ... тек ... ... сипаттамаларымен ғана емес, ал клиенттің сатып

алуына бағытталған ... де ... Атап ... жәйт,

тауардың ерекшеліктерінің жиынтығымен анықталатын сапасы мен ... әр ... ... ... Тауар сапасы – жобалау  және

өндірілу аясында қалыптастырылып, оны ... ... яғни ... байқалады. Өнімнің  бәсекелік қабілеті оны сату ... ... ... ... ... өзгермеген жағдайда да оның бәсекелік ... ... ... ... түрлі факторларға әсер

етіп, өзгеріп отырады.

Өнімнің бәсекелік қабілеттілігі  дегеніміз – тауардың ... ... ... келе отырып, өндіруші мен тұтынушының  мүдделері

сақталатын, ... ... ... ... толық  сәйкес келуі.

Яғни, тауар тек қана ... ... ... және тағы ... ие бола ... оның ... да ( баға, ... ... ... мерзімі) жауап беру керек. Өнімнің бәсекелік қабілеті

бірнеше маңызды қасиеттерге  ие: ... ... ... ... ... ... ... теңестіру арқылы анықталады; ол динамикалық шама, яғни

уақытқа байланысты өзгереді, тауардың өмірлік циклына және ... ... ... ... ... жеке талғамы әрбір өнімнің  бәсекелік

қабілетіне өздігінше  әсер етеді. Сондықтан, өнімнің бәсекелік  қабілеті

құбылмалы сипатқа ие; ... ... ... яғни ол ... ... ... нарыққа, ҒТП даму деңгейіне, қоғамдық еңбек жүйесіне және т.с.с.

байланысты; бәсекелік ... әсер ... ... ол оның ... үшін ... ... ... қабілетін  талдау мен бағалау мәселесі осы

екі ағымға сәйкес теориялық  және ... ... ... ... ... ... шешімдерін қарастырулары  керек:

- өнімді нақты сатып  алушылардың талаптары мен ... ... ... ... ... ... және ... тауарлар жайлы

мәлімет жинау мақсатымен нарық мониторингін ұйымдастыру;

- өнім сапасы көрсеткіштерінің  өндірушіге де тұтынушыға да ... ... ... ... ... мәселенің жалпылама үлгісін  құрастыру, соның

ішінде бәсекелік қабілетке  әсер ететін және ... ... ... факторлардың құрылуы;

- өнімнің бәсекелік қабілетін  мөлшерлік бағалауда ... ... осы  ... ... ... әдістерді, алгоритмдер

мен шешімдер үрдісін дайындау;

- жалпы өнімнің бәсекелік  қабілетінің және оны ... ... ... ... қажетті бөлігін немесе тапсырылған  табыс ... ... ... қабілетін деңгейін  анықтау;

Осы мәселелер шешімдерін ауыл шаруашылығы ... ... ... саласына негізделген  моделдерін құру бұл салада ... ... ... көтерудің  негізін қалаушы ... ... ашық ... ... ... ... ... қабілетін

мәселелері шешілмей экономикалық дамуда оң нәтижелерге қол жеткізу  мүмкін

емес.

Өнімнің бәсекелестер шығаратын  дәл осы ... ... ... ... етті ... кеңінен  тоңазыту, одан кейін еріту

процесіне, яғни ет сапасының  жоғалуына жүгінбеуге мүмкіндік  береді;

• Өндірудің жеделдетілетін ... ... ... ... кезінен

бастап өндіру жоғары шыдамдылық пен еттің табиғи жетілуін қарастыратын

өндірістің дәстүрлі технологиясна  бейімделген. Бұл технология жоғары

температурада ... ... ... да, соның  есебінен

шикізаттың пайдалы қасиеттерін  сақтап қалуға жол ашады;

• Қоспалар мен дәмдеуіштерді  дайындаудың дәстүрлі ... ... Шваб ... ... ... ... құнды 15% -ға дейін

азайтуға, дайын ... ... 30%-ға ... мүмкіндік беретін,

өнімге құнды физиологиялық  және технологиялық қасиеттер беретін ... ... мен ... ... ... қайнатылып пісірілген шұжықтарға арналған жоғары сапалы

орамаларды шығаратын  Атлантис –Пак фирмасының өнімі де өз ... ... ... ... шұжықтардың 50-ден астам

түрін, сонымен қоса дәмді  ет өнімдерінің 15 ... ... ... өнімді тұтынушылар  сұранысына ... ... ... ... әр ... ассортиментте

шығарылуына мүмкіндік береді;

• Өндірістегі қалыптасқан  дәстүр мен жаңашылдықтың үйлесуі ... ... ... ... ... дәмдік қасиеттерін

жоғарлатуды қамтамасыз етеді.

Шваб ... ЖШС ... ... ... ... ... және теледидарда  үнемі жарнамалап отыруға аударылады. Сатып алушыға

әсер етудің тағы бір түрі ... ... ... ет ... ... көп ... буклеттер мен  газет беттеріндегі мақалалары шығып

отыр.

Барлық өнім Шваб ... ... ... ... ... ... көрсетіп қана қоймай, сонымен  қатар тауардың сыртқы түрін келбетті

ететін орамамен қапталады.

Жобаны жүзеге асыру ... ... ... ... ... кейін өндіріс көлемі 2006 жылы айына 75 тонннаға дейін өседі деп

болжаланған. Жоба бойынша  негізгі өндіріс өсімі ... ... ... ... ... және тұрғындардың жоғары сұранысына ие болған сосиска

өндірісін меңгерудің есебінен жүзеге асуы қарастырылған. ... ... ... ... даму ... негізгі бағыты –

көлемдерді өсіру, шұжық  пен деликатестер сапасын жақсарту, өнімді қаптау.

Өнімді ... ... ... ... ... ... желілері және жеке ... ... ... ... ... көп мөлшерде өткізеді. Алматыда, сонымен қоса,

өзінің арнайы дүкендері  арқылы бөлшектей сатады. Тек қана шұжық өнімдерін

сататын ... ... ... құру экономикалық тиімсіздікті

көрсетті. Сондықтан, кейін  тек ... сату жолы ғана ... ... ... ... ... ... қарағанда 10%-ға арзан, сәйкесінше

тарату көлемі де азырақ болады. Өнімді аптасына екі рет Алка ... ... ... ... ... Шваб ... ЖШС ... негізгі тұтынушылары

болып Семей, Алматы, Өскемен  қалаларының және ауылдық жерлерінің тұрғындары

саналады. 2001 жылдың тамызында  Шығыс-Қазақстан, ... және ... ... ... ... ... жүргізген

маркетингтік зерттеулер нәтижелері шұжық өнімдерінің тұтынуы  мен ... ... ... талдау береді. Сөйтіп, әрбір  облыста ет

комбинаттарының қызмет етуі жағдайында Семейде ... ... ... ... ... үлесі  Павлодар облысында1,5 есе, ал Өскеменнен екі есе

артық екені анықталды. Сатып  алушылар арасында 36-45 жас ... ... ... ... алушылардың  көпшілігі (77,8%) отандық

өндірушілер өніміне көп  қызығушылық танытады. Зерттеулер ... ет ... ... үш ... 14,3% ... ... Семейде оған сұралғандардың 37,4%-ы дауыс ... ... ... жағдай айтарлықтай  өзгерді. Өндіріс көлемін екі  еседен аса

көтерген Шваб ... ЖШС ... ... аса ... ... , Семей қаласы нарығының 45%-ын және Өскемен қаласы нарығының 30%-

ын ұстап тұр.

Бәсекелес фирмаларды талдау. Ұржар ет комбинаты ... ... ... ... ... ... Риддер қаласының ет комбинаты

(Шем-Азат АҚ) мен Павлодарлық  ... ЖШС; ... ... и К ЖШС,

Қарағандыда Тұлпар, Бекон  фирмалары болып отыр. ... ... ... ... ... ет АҚ), ... Грин ... шағын цехі, Семей

қаласындағы Руц ЖШС-нің  ет комбинаты, Алматыдағы шұжық цехтары  мен 40 тарта

ұсақ өндірушілер бәсекелес ... ... ... ... Шваб шұжықтары ЖШС бәсекелестері  өнімінің

бағасы мен сапасын  салыстырулары мынаны көрсетті ... ... ет ... ... ет АҚ) ... сатып алушыға 1996

жылдан бері таныс. Нарықта  тек сапасының ... ... 1 және 2 ... 15%-ға кем ... үшін ғана ... ... тар ... табылады.

• 1997 жылдан бастап нарықта  соңғы ... ... ... ... ... сату ... төмен болып  келетін Павлодарлық

Рубикон ЖШС-нің ... ... ... ... ... әлсіз  қуаттары

мен таратудың шағын көлемдері  сезінерлік бәсеке тудырмайды.

• Шем-Азат АҚ-ның ... ет ... ... қайнатылған  шұжықтары

табиғи орамаларға байланысты жоғары дәм сапасына ие болып, ... ... ... ... ... Оның ... өнім түрлері бойынша

бағасы Ұржар ет комбинатымен салыстырғанда 10%-ға жоғары және сату

уақыты шұжықтар ... 72 ... ал ... ... бар жоғы ... ... Семейлік Руц ЖШС-нің  негізгі өнім түрі болып ет консервілері саналады.

Оған қосымша шығарылатын  қымбат шұжықтар бәсеке тудырмайды.

• Оңтүстік астана ... ... ... ие ... ... и К ЖШС ... ... шұжықтар өндіреді. Оған қоса, сатып алу

талғамы бүгінгі күннің өзінде де 45 тоннаға ... өнім ... ... ... ... ... ... болатын  мәселелердің бірі,

оның көптеген өнімдерді  шикізат ретінде өндіруді себеп  болғаны белгілі.

Өңдеуші, ... ... жете ... ел ... кері ... ... экономика өндіріліп жатқан өнімге өзгеше талаптар

қойып отыр. Бұл қазіргі  әлемде ... ... әрі ... ... ... ... тауарлар мен  қызметтер нарығындағы тұрақты  жағдайы оның

бәсекеге қабілетті өнім өндіру деңгейімен анықталатындығына  байланысты.

Қазақстанның ... ... ... ... ... ... ... механизмін кеңінен енгізу, әлемдік  нарықтық жүйеге ену

барысында республика экономикасының ... ... ... тетіктерін

жеделдетудің маңызы зор  екенін ... ... ... экономика

саласында өндірілетін өнімнің  бәсекелік қабілеттілігін арттыру  қажет.

Осы орайда өндіріс технологиясын  жетілдіру және ... ... ... ... ... сапалы өнім өндірудің маңызы ерекше.

Мәдениет пен білім  деңгейінің өсуі күнен-күнге тұтынушылардың ... ... ... ... ... ... өнім ... мәселесі тауар

өндірушілер алдында тұрған экономикалық және әлеуметтік мәселелердің негізі

болып отыр.

Тауарлардың бәсекелік ... – ... ... ... коммерциялық табысының шешуші факторы. Тауарлардың ... оның ... ... ... ... тұтыну және құндық

қасиеттерінің жиынтығы ретінде  анықталатындығы белгілі.

Өнімнің бәсекелік қабілеті ... ... ... Өнімнің бағалық бәсекелік  қабілеті: