Зейнтақы қоры

Қазақстан Респуьликасы Білім және Ғылым Министрлігі

Қарағанды «Болашақ» Университеті 
 
 

Экономика және информатика факультеті

«Қаржы» кафедрасы 
 
 
 
 

Курстық жұмыс

Тақырыбы: «Жинақтық зейнеткерлік қорлар:жалпы  сипаттамасы, проблемалары және даму бағыттары» 
 

Орындаған: тобының 

                                                                                 студенті___________________

                                                  Тексерген:  
 
 
 
 
 
 

Қарағанды 2009 жыл

Мазмұны 

Кіріспе

1.Қазақстан Республикасындағы жинақтаушы зейнетақы жүйесінің даму тарихы.

1.1 Жинақтаушы  зейнетақы жүйесінің түсінігі  және көрсеткіштері

1.2 Чили реформасы

1.3 Қазақстан  моделі 

2 Жинақтаушы  зейнетақы жүйесінің экономикалық  мәні

2.1 Жинақтаушы  зейнетақы жүйесінің қатысушылары және олардың атқаратын негізгі қызметтері

2.2 Жинақтаушы  зейнетақы жүйесінің қатысушыларының  міндеттері менқұқықтары

2.3 Жинақтаушы  зейнетақы жүйесінен зейнетақы  төлеу жолдары 

3. Қазақстан Республикасындағы жинақтаушы зейнетақы  жүйесінің қазіргі жағдайы: мәселелері мен жетістіктері 

Қорытынды 

Қолданылған әдебиеттер тізімі 
 
 
 
 
 
 

Кіріспе 

    Қазақстан Республикасы үлкен мүмкіндіктер мен  экономикалық өзгерістер алдында тұр.Бірақ экономикалық өсудің жоғары қарқындарына жету үшін Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтің айтуы бойынша «саяси тұрақтылық, мақсатты және нақты реформалар талап етіледі».

    Қазақстанда жүргізіліп жатқан маңызды реформалардың  қатарына 1998 жылдың 1 қаңтарында қабылданған  «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету туралы» Заңы да жатады.Ол әлеуметтік сақтандыру жүйесінің беймемлекеттендіру саясатын және кепілденген  минималды зейнетақы деңгеці шарттарына сәйкес бұл саладан мемлекеттің біртіндеп кетуін анықтады.Бұл заңның нақты өиірге енгізілуі Қазақстанның дамуында және экономикаға ішкі ресурстарды активті тартуында маңызды этап болып табылады.

    Зейнетақы реформасының негізі төмендегілерден  құралған: 

•   Заңмен анықталған ережелерге сай салымшылардан зейнетақы қорларына ақша қаражаттарының түсуі;
• Салымшылардың ақша қаражаттарын белгілі-бір жобаларға инвестициялау;
• Салымшының жеке шотына төлеу мерзімі келгенге дейін түскен қаражаттардан және осы қаражаттарды инвестициялаудан түскен табыстан зейнетақы төлеуі;

    Біздің  республиканың азаматтары зейнетақы  реформасының нақты қатысушылары болу үшін бір қатар заң жобаларын қабылдау қажет. Сонда Жинақтаушы Зейнетақы Жүйесі қазір жұмыс атқарып жатқан орта жастағы жұмыскерлермен Қазақстан Республикасының болашақ ұрпақ азаматтарына әділ зейнетақыны қамтамасыз ететін әлеуметтік институтқа айналады.

    Осы мәселелерді зерттей отырып,курстық  жұмыстың мақсаты- Жинақтаушы Зейнетақы  Жүйесінің экономикалық маңызын ашу және экономикадағы рөлін көрсету болып табылады.

    Осы мақсаттарға сай курстық жұмыс  міндеттері: 

• Жинақтаушы  Зейнетақы Жүйесінің мәнің ашу;
• Жинақтаушы Зейнетақы Жүйесінің негізгі атқаратын қызметтерін сипаттау;
• Қазақстан Республикасындағы Жинақтаушы Зейнетақы Жүйесінің даму деңгейін анықтау;
• Жинақтаушы Зейнетақы Жүйесінің экономикадағы рөлін белгілеу;

    Курстық жұмыстың эдістемелік негізі болып құқықтық-нормативтік актілер,отандық және шетел монографиялары, баспасөз басылымдары, статистикалық агенттіктердің мәліметтері табылады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    1.Қазақстан  Республикасындағы Жинақтауыш Зейнетақы  Жүйесінің даму тарихы

      1.1 Жинақтауыш Зейнетақы Жүйесінің түсінігі және оның көрсеткіштері 

     Бұрынғы одақтық аумақта алғаш рет  міндетті түрде  Жинақтауыш Зейнетақы  Жүйесі Қазақстанда енгізілді.Бүгінгі күні осындай реформалар Латвия,Польша,Венгрия,Ресей (ерікті түрде),Испания және де Латын Америкасының 16 мемлекетінде жүргізіліп жатыр.1998 жылға дейін Қазақстанда « солидарлы» зейнетақы жүйесі жұмыс атқарды.Ол бойынша зейнетақы  кәсіпорындардан өз жұмыскерлері үшін бөлінетін зейнетақы салымдарының есебінен төленді.Мұндай жүйеде зейнетақы төлеу үшін мемлекетке қажетті қаражаттар көлемі бөлінетін салымдар көлемінен аз болу мүмкіндігі туындайды.Бұл мәселе әсіресе жұмыссыздық деңгейінің өсу кезінде, экономикалық дағдарыс жағдайында өрши түсті, сонымен қатар ол жаңа Жинақтауыш Зейнетақы Жүйесі енгізілуінің басты себебі болды.

1998 жылдан бастап  Қазақстан Республикасында жаңа  Жинақтауыш Зейнетақы Жүйесі жұмыс атқара бастады.Мұнда әрбір азамат өзінің табысынан салымдар аудару арқылы жинақтайды және зейнетақы жинақтары оның меншігі болып табылады.Сонымен,зейнетақы қызмкеткердің жұмыскердің зейнетке шыққан уақытында жұмыс істейтін азаматтардың көлеміне тәуелді болмай,ол қызметкердің немесе жұмыскердің зейнетке шыққан уақытында жұмыс істейтін азаматтардың көлеміне тәуелді болмай, ол қызметкердің немесе жұмыскердің жеке зейнетақы шотынан төленеді. Жинақтауыш Зейнетақы Жүйесі  салымдарға сонымен қатар пайыздарға есептелінеді(инвестициялық табыс).Олар жинақтардың жылдам өсуін қамтамасыз ете отырып, оларды инфляциядан қорғайды.

      «Қазақстан  Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету» туралы заңында келесі негізгі түсініктер қолданылады:

• Банк-кастодиан- клиенттердің ақшалай қаражаттары мен бағалы қағаздарын есептеу мен сақтау жауапкершілігі бойынша қызмет көрсететін банк.
• Жинақтаушы Зейнетақы Қорының салымшысы- зейнетақы төлемдерін жүзеге асыратын заңды немесе жеке тұлға.
• Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры (МЖЗҚ)- салымшылардың міндетті зейнетақы салымдарының жинақтауын және Қазақстан Республикасының үкіметі мен белгіленген тәртібі бойынша алушыларға зейнетақы төлемдерін жүзеге асыратын зңды тұлға.Сонымен қатар зейнетақы активтерінің құрылуы бойынша және оларды мемлекеттік бағалы қағаздарға, мемлекеттік банктердің депозиттеріне, халықаралық қаржы ұйымдарының бағалы қағаздарына инвестициялау қызметін жүзеге асырады.Зейнетақы төлеу бойынша мемлекеттік орталық (ЗТМО,Орталық)- заңда көрсетілген шарттарға байланысты зейнетақымен қамтамасыз етілуге құқылы азаматтарға зейнетақы төлемдерін жүзеге асыратын заңды тұлға.Ерікті зейнетақы салымдары- салымшылармен пайда табу мақсатында өз еркі бойынша мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорларына төленетін ақшалай қаражаттар.

Инвестициялық табыс- бағалы қағаздар нарығын реттеу бойынша өкілетті органдарымен белгіленген  тәртіпте  Жинақтаушы Зейнетақы  Қоры зейнетақы активтерін инвестициялау нәтижесінде алынған ақшалай қаражаттар.

Жеке зейнетақы  шоты- алушының Жинақтаушы Зейнетақы Қорындағы меншікті атаулы шоты.Оған салымшының зейнетақы салымдары,инвестициялық табыс түседі және одан жеке зейнетақы шотының иесіне зейнетақы төлемдері төленеді.

Жинақтаушы  зейнетақы активтерін басқару бойынша  компания

• мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтеріне инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын заңды тұлға.
• Жинақтаушы зейнетақы қорлары- бұл мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры және мемлекеттік емес зейнетақы қоры.

Мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қоры- міндетті және ерікті зейнетақы салымдарын жинақтайтын  және алушыларға зейнетақы төлемдерін төлейтін заңды тұлға, сонымен қатар зейнетақы активтерін құру қызметімен айналысады.

Міндетті  зейнетақы төлемдері-заңға сәйкес  төлемшілермен Орталыққа,ал салымшылармен  жинақтаушы зейнетақы қорларына  белгіленген заңды тәртібі бойынша  төленетін ақша қаражаттары.

Зейнетақы активтері- Жинақтаушы Зейнетақы Қорынан  төлемдерін  атқару және қамтамасыз ету үшін  арналған қаражаттар,зейнетақы төлемдері.

Зейнетақы келісім-шарты-зейнетақы салымдарымен және жинақтарымен байланысты қатынастарды бекіту,өзгерту және тоқтату туралы Жинақтаушы Зейнетақы Қорымен, бір  жағынан,екінші жағынан, салымшы немесе алушы, арасында жасалатын келісім-шарт.

Қоржын- банктердің,ЗАБК, Жинақтаушы Зейнетақы Қоры активтерінің жинақтары.Әлеуметтік жеке код-10% міндетті және ерікті зейнетақы салымдарының ЗТМО-ғы жеке транзитті шотындағы және Жинақтаушы Зейнетақы Қорынлағы Жинақтаушы Зейнетақы шотындағы тұлғаландырылған есепті қамтамасыз еті үшін қолданылатын шот. 
 
 

1.2 Чили  реформасы 

          Чили реформасы 1981 жылы енгізілді.зейнетақы реформасы жалпы нарықтық реформаның бөлінбес  бөлігі болды.Чилиліктер онда Чили үкіметінің кеңесшісі болған Милтон Фридманның нұсқауларына сәйкес жұмыс атқарды.

    Чилидегі  ескі зейнетақы жүйесі келесі сипаттамаларға ие.

• Чилиде зейнетақы бағдарламалары бөлу режимінде қызмет атқарды.
• Зейнетақы бағдарламалары географиялық аудандар мен әр түрлі таптар арасындағы теңсіздікпен ерекшеленді;
• 80-жылдардағы экономикалық дағдарыс нәтижесінде жұмыссыздықтың және еңбек нарығындағы формальсіз сектордың өсуі, және осының нәтижесінде активті жұмысшы күшінің өсуінің жағымсыз көрсеткіштері;

     Өзінің  азаматтары алдындағы мемлекеттің әлеуметтік міндеттерін көбейту мен салықтық түсімдерді азайту.Осы және басқа да фактор салдарынан Чилиде мынадай жағдайлар болды:

• Әлеуметтік жүйенің барлық салаларында және зейнетақы жүйесінің кейбіреулерінде тапшылықтың ұлғаюы;
• Зейнетақының азаюы;
• Зейнетақы салымдарының мөлшерлемелерінің ұдайы өсуі.Чилиде зейнетақы салымдары 50% өсті.

     Осының  салдарынан Чилидің зейнетақы жүйесінде  күрделі реформалар басталды.Чилиде өтпелі кезең ескерілді: 5 жыл аралағанда әрбір азаматта жаңа жүйеге көшуге немесе ескі жүйеде қалуға, сонымен қатар олар жаңа жүйенің қызметіне қанағаттанбаса, ескі жүйеге қайту мүмкіндігі болды.Бұған қоса азаматтардың жаңа жүйеге көшуінде жастық шектеулер қойылды,бірақ уақыт өте келе азаматтардың жаңа жүйеге көшу  талаптарына байланысты олар алып тасталынды.Нәтижесінде 3 жыл ішінде тұрғындардың 95 % жаңа жүйеге көшті.

     Чили  үкіметі тек бір кепілдік берді:егер Жинақтаушы Зейнетақы Қоры банкротқа ұшыраса.Бұл жағдайда басқа қормен бірігуі қарастырылды.Чили моделі табысты жоба болды.Міне 22 жыл аралығында ешқандай құлдырау немесе келеңсіз жағдайлар болған жоқ.

     1985-1996 жылдар аралығында Чилиде зейнетақы  жинақтарының еөлемі 26 млрд АҚШ  долларын құрады(жұмыскерлер саны 5 млн адам),ол Жалпы Ішкі Өнімнің  45%-на және банктік активтердің  жалпы сомасының 52%-не теңгерілді.инвестициялардан түскен орта жылдық пайда көлемі 15% шамасында болды.

     01.01.1999 жылғы мәлімет бойынша Чилиде 9 зейнетақы қоры қызмет атқарды;салымшылар  маны 5,97 млн адам;оның ішінде 3,15 млн  адам салымдар төлейді;қорлардың жалпы капиталы 31,04 млрд АҚШ доллары; рентабельділігі 11,3 %; қор/ЖҰӨ-40%.30.06.1998 жылғы зейнетақы қорларының инвестициялық қоржыны: МБҚ-40,8%;жедел депозит-12,9%; бондар-4,9%; ипотекалық вексель-16,5%; акциялар-18,2%; шетел инвестициялары-3,5%;басқалары-3,2%. 

1.3 Қазақстан  моделі. 

     Ресми тіркелген заңды тұлға ретінде  бірінші мемлекеттік емес  зейнетақы  қорлары 1994айда болды.Заңды тіркеуден  өткеннен кейін де  олар тұрғындардан  зейнетақы салымдарын тарту жұмыстарын жүргізе алмады.Себебі ол уақытта  Қазақстанда зейнетақы жүйесі туралы заңдар қабылданған жоқ.Зейнетақы жүйесін реттеудегі материалдардың жалғыз көзі Ресейдің зейнетақы реформасы және Ресейде ерікті мемлекеттік емес зейнетақы қорларының  қызметін заңдандыратын мемлекеттік емес зейнетақы қорлары туралы заңның шығуын күтті.Заң қабылданбады және осы уақытта ерікті зейнетақы қорларының ассоцияциасын құру идеясы пайда болды.Басты себебі: зейнетақы құру процесінде және қызметінің әр түрлі бағыттары бойынша көптеген сұрақтар туындады.Осының нәтижесінде 27.12.1994 жылы шешім қабылданып,19.01.1995 жылы ерікті зейнетақы қорларының ассоцияциасы заңды тіркелді.Зейнетақы қорларының ассоцияциасымен көптеген мәселелер шешілді,дәлірек айтсақ: