Тарау Шортанды қаласындағы «РОС» ЖШС-нің қаржылық-экономикалық көрсеткіштеріне талдау

Бірақ, ескертетін бір жай, ресурстарға жіберілетін жетістіктер үзақ мерзімдегі келешекте, фирманың сақталғыштығының әсеріне масштаптар көзқарасы бойынша тең болуы керек. (үлттық экономика және үлттық экономика салаларын қоса алғанда). Бүл мәселе жөнінде, Э.Дж. Долан және Д.Е. Линдсей былай дейді «Инвестиция ағымды түтынудан болашақ түтыну пайдасына бас тартуды көрсетеді. Көптеген фабрикалар, жолдар, компьютерлер жасау үшін біз нан, кинофильм, үқызметтер мен басқа заттар өндірісінен ресурстарды алып тастауымыз керек. Бүл заттар біздің бір сәттік қалауымызды қанағаттандырар еді. Бірақ, сөйте түрып, біз ертеңгі күні қалауымызды қанағаттандыру түрғысынан қарағанда жақсы жағдайда түрмыз» [3.13 6]

Сонымен экономикалық стратегия стратегиялық мақсаттарға фирманың бәсекелестік статусына масштабтар бойынша эсер етуші бір типті экономикалық тиімді жетістікті ережелер мен тәсілдерді жүзеге асыру. Осындай жергілікті стратегиялық мақсаттардың уақыттар мен ресурстар бойынша өзара байланысы экономикалық стратегияның жалпы мақсаттарына-фирманың бәсекелестік артықшылығын қолдау мен қалыптастыруға жетуге жол ашады.

Қандайда болмасын экономикалық жүйе және экономикалық стратегия мына сүрақтарға жауап береді.

• нені және қандай мөлшерде өндіру керек?
• қалай және қандай қүралдармен өндіру керек?
• кім үшін және қашан өндіру керек?

Бүл сүрақтарға жауап беру үшін фирманың экономикалық стратегиясы ережелер мен тәсілдерді жүзеге асыруға міндетті:

1) Ел ішінде және оның шегінде үлттық «ромбы» негіздемесінде қалыптасатын айрықша бәсекелестік жағдайын зерттеу және фирма міндеттерінің артықшылығын айқындау.

2) Фирма тапсырысына жауап бере алатын әлеуетті тауарлар мен 
қызметтер рыногын зерттеу, және осындай ұзақ келешекте сыртқы икемділігін 
қамтамасыз ететін қолайлы статегиялық шаруашылықтандыру аймағын таңдау, 
яғни аймақта ең қолайлы экономикалық, саяси, құқықтық, әлеуметтік-мәдени, 
ғылыми техникалық және экологиялық көзқарасты қалыптастыруда фирманың 
қайта бағдарлау мүмкіндігі.

3. Ел ішінде және оның шегінде әлеуетті сатып алушылардың жекелеген маңызды өндірістік түтынушылығын ең жоғары сатыда қанағаттандыратын, және осы негізде жүйелі түрде фирманың экономикалық пайда алуын қамтамасыз етуші, фирманың тауар ассартиментінің қалыптасуы, яғни кеңейтілген үдайы өндіріс бағдарламасын жүзеге асыруға мүмкіндік беретін пайдалар.
4. Фирма өкімімен бөлінуге жататын және оның назарын аударатын осы ресурстарды пайдалана отырып жоғары өнімділікті қамтамасыз ететін әртүрлі қызмет бағыты арасындағы қосымша ресурстар.

 

5. Фирманың стратегиялық мүмкіндігін өз деңгейінде экономикалық тиімді қолдауды қамтамасыз ететін, өмір циклының барлық кезеңінде бәсеңкелестік басымдықта бола алатын валюта рыногымен, қүнды қағаздермен өнеркәсіп факторлары рыногымен бірлескен іс әрекеті.
6. рыноктың дәстүрлі және жаңа сегменттерін игеруде үзақ мерзімді келешекте фирманың орнықтылық жағдайын қамтамасыз етуші тиімді баға саясатының қалыптасуы.
7. Ұлттық экономикада және оның салаларында дағдарыс тенденциясын алдын ала қүлақтау сияқты дәл солай фирма ішінде фирманың қауқарсыздығының (банкроттық) алдын алау.

Ережелер мен тәсілдердің осы бағыттарының тиімді әдістерін жасай отырып, фирманың экономикалық стратегиясы оның миссиясын анықтау сәтінен бастап, оның өндірістік пішінінің қүрылуынан және қүрылудың барлық кезеңінде бәсекелестік басымдылықты қолдауға бағытталған болуы керек.

Экономикалық стратегияның аталған аспектлерінен көрініп түрғандай, фирма қызметінің стратегиялық шешім жасауының басты бағыты мыналар болып табылады: ақпарат сипаты бойынша көптүрлі кең көлемді қайта өңдеу және жинақ; стратегиялық әсердің көпсанды топтарымен яғни, ресурстарды әлеуетті жеткізушілер, клиенттер мен тапсырыс берушілер және басқа да байланыстағы аудиториялармен келіссөз жүргізу; тауарлар мен қызметтер рыногының маниторингін; өндіріс факторларын; жеке стратегиялық шешімдерді жасау.

Сөйтіп, варианттарды қайта қүру және тиімді экономикалық стратегияны таңдау жалпы алғанда, стратегияның шарттық трансакциясының жиынтығын қүрудың процесі болып табылады. Яғни, фирма түрақты гүлденуін қамтамасыз ету үшін, келешекте көптеген әріптестермен түрлі келісім шарттар жасау қажет. Мүндай портфелді қүру, «тансакциялық шығындар» категориясына жатуға толық қүқылы болуы мүмкін әрекет етуші белгілі шыгындармен байланысты.

Р. Кауз «Нарықтық шығындар проблемасы деген» [6. 9 6] мақаласында трансакциялық шыгындардың экономикалық мағынасына мынадай анықтама берді: «Нарықтық трансакцияны құру үшш мыналар қажет: яғни келісім-шарттарды кіммен жасау керек екенін анықтау; белгілі бір түлға келісім шартты белгілі бір шарттар негізінде жасағысы келетіні туралы ақпаратты тарату; келісім шарт жасауға әкелетін келіссөздер жүргізу; кантракты шарттары орындалып жатқанына көз жеткізу үшін тексеру жүргізу және т.б. Бүл операциялар өте көп шығындарға үшыратады бірақ қандай жағдайда да олар көптеген трансакциялардың алдын алатындықтан да өте қымбат болады. [6.103

 

Бірақ, егер шығындар танымал тек бір ғана келісім шартпен байланысты болса, үзақ мерзімді негізгі стратегиялық трансакциясының портфелін шығару жөнінде не айтуға болады. Әрине экономикалық стратегияны жасауға байланысты трансакция шығындарының көлемі соншалықты болуы осы стратегияға бағытталған аныцтаушы әсерін көрсетеді. Осыған байланысты P. Кауздың айтқаны ойландырады яғни, трансакция шығынының болуы іскерлік тәжрибенің түрлі формасына әкеледі. Трансакция шығындарын үнемдеу сондай формалардан қарағанда трансакция шығынының қысқаруын қамтамасыз етеді. «Әріптестерді таңдау» -контрактының бір түрі. ¥сынылып отырған өнімдер мен қызметтер - сол кезде өзгеріп отыруы да мүмкін. Бірақ,дәл бүл өзгерістер экономикалық стратегияда көрніс алады. Сонымен экономикалық стратегияның мәнін қүрайтындар:

• біріншіден, мүндай әдістерді таңдауда трансакциялық шығындардың қысқаруына әкелетін стратегиялық мақсаттардың шығуы.
• екіншіден, мүндай мақсаттарды таңдауда өндірістік трансакциялық шығындардың аз мөлшерін талап ететін жетістіктерге жету.

- үшіншіден, мақсаттарды таңдауға, «Үлттық ромбы» детерминанттары мен фирманың стратегиялық әлеуетінің күшейтілген жиынтық әсерінің есебінен фирманың бәсекелестік мәртебесінің ең жоғары деңгейге өсуін қамтамасыз ететіндей жетістікке жету.

Стратегиялық трансакция шығынының көлемі фирманың болашақта қүруға тиісті шарттарымен сыртқы ортаның түрақсыздығының деңгейі өз кезегінде күтіліп отырған жағдайларға яғни, өзгерістер қарқыны, келешектегі болжамдармен сипатталады [1]. Сыртқы орта түрақсыздығы жоғары болған сайын стратегиялық шешімдерді адекватты түрде шығару қиынға соғады, ақпараттарды көп көлемде жинап және өңдеу қажеттілігі туындайды, қандай болмасын жағдайда стратегиялық шаруашылықтандыру аймағында жинақтауды дүрыс бағалау үшін, көптеген кантактлар жасауға тура келеді, және көп мөлшерде стратегиялық трансакциялар варианттарын өңдеу қажет. Сыртқы ортаның түрақсыздық деңгейі стратегиялық басқару түрін таңдауға эсер етеді.

И.Ансофф сыртқы орта түрақсыздығының деңгейіне байланысты қолданылатын басқарудың мынадай түрлерін белгілейді.

1) Түрақсыздықтың салыстырмалы түрде жоғары емес деңгейі жағдайында қолданылатын экстрополияция негізінде басқару (үзақ мерзімді жоспарлау)

 

2. Тұрақсыздықтың орташа деңгейінде қолданылатын өзгерістердің алдын алу негізінде басқару (стратегиялық жоспарлау, страрегиялық қөзқарастарды таңдау)
3. Сыртқы ортаның болмашы тұрақсыздығы деңгейінде қолданылатын икемді экспертті шешімдер негізінде басқару. (стратегиялық міндеттерді саралау; күтпеген жағдайларында стратегиялық басқару; темен сигналдармен басқару).

Сөйтіп, фирманы қысқа мерзімде басқарудан бөліп қарайтын экономикалық стратегияның кейбір ерекшеліктерін белгілеу қажеттілігі туындайды.

Бірінші ерекшелігі, экономикалық стратегияның жасалу процесі қандай бір әлсіз әрекетпен аяқталмайды. Негізі ол, қозғалысы фирманың бәсекелестік мәртебесінің күтілген деңгейінде өсуін және сонымен қатар фирманың бәсекелестік артықшылық деңгейін қамтамасыз етуге тиіс, бекітілген жалпы бағыттармен аяқталады.

Екінші ерекшелігі, оперативті трансакцияны жүзеге асыру мен таңдаудың фирманың стратегиялық трансакцияны таңцау кезінде, фирмада бар ақпараттың сенімділігі мен толықтығынан біршама жоғары ақпараттардың сенімділігі мен толықтығының іс жүзіндегі ерекшелігінен түрады. Экономикалық стратегияның қүрылуы барысында нақты стратегиялық жобаны жасау кезінде ашылатын барлық мүмкіншіліктерді қозғауға болмайды. Сондықтан барлық типтердің өсуіне әкелетін: «табиғаттың түрақсыздығы» (фирманың сыртқы ортасы) мақсаттардың анықталмауы; бәсекелестердің әрекетінің анықталмауы; әртүрлі альтернативтер туралы толық емес және нақты емес ақпараттарды жалпы талқылап қолдануға тура келеді.

Сондықтан экономикалық стратегия өзіндік «түрақсыздық аймағын» жасап шығарады-олардың әрбірі сыртқы жағдайлармен нақты үйлесуі кезінде кейбіріне оптималды фирма дамуының варианттарының көптігі.

Үшінші ерекшелігі, экономикалық стратегияны жасау кезінде кері байланысты күшейту негізінде көрінеді. Стратегияны жасау процесінде жаңа альтернативалар шығып отыратындықтан, әлде қайда дүрыс бағытталған шешімдерді іздеу басталады және стратегиялық трансакция жөнінде әртүрлі толық және нақты ақпараттар жиналады. Мүндай экономикалық стратегия негізінде циклдық процесс қүрылады. Оның мақсаты түрақты корректировка мен ақпаратты толықтау факторын бәсекелес фирма негізінде анықтайды.

Төртінші ерекшелігі, экономикалық стратегия, стратегиялық жоспарлау-жоспарлаудың тактикалық деңгейден ерекшелігі -басқа стратегиялық шешімдердің обсолюттік көрсеткіштер тиімділігін анықтаудың тым қиындығынан түрады. Бүл пайдалылықтың тәртіптік шараларымен болмаса артықшылықты шешімдерді таңдау үшін, болмаса «жалған абсолюттік» көрсеткіштер мен тәртіптік, сапалық көрсеткіштерді және квантификацияны беретін (М: шығындардың ақшалай көрнісі) мысалы мынадай бағалаудың балдық жүйесін пайдалануда көрінуі үшін «стратегиялық пайдалылық» сияқты негізделген параметрлерді үйлестіруді пайдаланудың қажеттілігіне әкеледі.

1.2 Экономикалық стратегияның негізгі құрамдас бөліктері

 

Экономикалық стратегия мынадай негізгі қүрамдас бөліктерден түрады (1.1 схема) суреттегі көрсетілген стратегия элементтерін қарастырсақ. Олардың барлығы фима қызметінің ішкі және сыртқы ортасына негізделген. Бүл бір жағынан, жасалатын шешімдердің сипатына осы ортаның әсерімен, екінші жағынан- ішкі және сыртқы ортамен өтетін процестерге стратегиялық шешімдердің өзгерісінің әсерімен осы немесе басқа шарада алдын ала келісілген стратегиялық шешімдердің фирма басшылығымен жүзеге асырылуының нәтижесін көрсетеді. Жалпы барлық экономикалық стратегияның қүрамдас бөліктері үшін кез-келген стратегиялық шешімдерді қабылдауда ынталандырушы уәждардың қалыптасуы болып саналады. Фирманың тауар стратегиясы перспективалық (ҒЗТКЖ) гылыми-зерттеу және тәжрибелік-конструкторлық жүмыстарды, кадрлық саясатты, инвестициялық саясатты жоспарлау үшін база болып саналады. Тауар стратегиясының негізінде онымен өзара диалектикалық байланыста болатын экономикалық стратегияның басқа қүрамдас бөліктерінің шегінде қабылданатын шешімдер жасалып шығарылады.

Бага жасау стратегиясы. Баға жасау стратегиясының негізі болып: баға саясатын дүрыс таңцау; нарық каньюктурасына байланысты фирма әрекетінің тәртібін анықтау; бага бәсекесінің қабылдау әдісін жасау; мониторинг тәсілдері; қүнды қагаздар мен валюта рыноктарында, өндіріс факторы рыноктарында қалыптасатын жағдайлар, осы жағдайларга байланысты баға жасау қағидаларының өзгеруі; сүраныс пен үсыныстың өзгеру процесінің мониторингі; сүраныстың бағалық икемділігін бағалау әдістері; баға жасау процесінде макроэкономикалық және микроэкономикалық эсер ету есебінің принциптері.

Баға жасау стратегиясы тиімді баға саясатының көмегімен фирма тауарларымен сатып алушыларға әсер ету; тұрақты түтынушылардың жоғары бағалауы және фирма маркасынан әлеуетті сатып алаушылардың жолын үстауын үйымдастыру.

Өндіріс ресурстары рыноктарымен фирманың өзара әрекеті стратегиясы. Мүнда, ресурстарды тиімді түрде тарату үшін және соның негізінде өндіріс ресурстарын тиімді жеткізушілерді тандау принциптерінің жиынтығын үсынады. Бүл экономикалық стратегияның қүрамдас бөлігі фирма тарапынан ресурстарға сүранысты анықтау факторларын зерттеуге негізделуі тиіс. Ол өндірістік шығындарды азайту стратегиясымен тығыз байланысты. Ақша және цүнды цагаздар рыноктарындагы фирма әрекетінің стратегиясы. Инвестицияларға бағытталатын сияқты, солай ағымдағы қаржылық міндеттерді шешу үшін қосымша қаржылық ресурстарды мобилизациялау ережесін жасаумен аяқталады. Бүл стратегияның шеңберінде осы рыноктардың ережелері мен тәсілдерінің мониторингі жасалады, конъюнктура динамикасын үнемі қадағалап отыру және несие алудың шарттары мен жоғары бағалау формасын таңдау, қүнды қағаздарды сату немесе мерзімдерді табу, қүнды қағаздардың бір түрін таңцау,

 

 

 

 

 

Сызба№1

Кәсіпорынның экономикалық стратегиясының құрамды бөліктері

Кәсіпорынның экономикалық стратегиясының құрамды бөліктері

 

Кәсіпорын сыртқы өрісінде жүзеге асырылатындар

Кәсіпорынның ішкі ортасында жүзеге асырылатындар

 

 

 

Кәсіпорынның тауар стратегиясы

Өндірістік шығындарды түсіру стратегиясы

 

 

 

Баға жасау стратегиясы 

Кәсіпорынның инвестициялық

 

Өндіріс қор нарықтарымен кәсіпорын қатынасының стратегиясы

 

 

Кәсіпорын персоналын ынталандыру стратегиясы

 

Бағалы қағаз және ақша нарығында кәсіпорынның стратегиясы

 

 

Трансакция шығындарын түсіру акциясы

 

 

Кәсіпорынның қызметінің сыртқы экономикалық стратегиясы

 

 

 

 

 

Кәсіпорынның қауқарсыздығын алдын-алу стратегиясы

 

 

 

фирманың стратегиялық мақсаттарына кең көлемде жауап беретін қүнды қағаздардың ең тиімді элементтерін таңдау.Бүл экономикалық стратегияның қүрамдас бөлігі фирманың қүнды қағаздар портфелінде жүзеге асырылады. Трансакциялыц   шыгындарды   азайту   стратегиясы.    Түрлі   рыноктық трансакциялармен келісім шарт жасауды дайындау процесінің регламентімен

байланысты: шешімдер контрактлер, келісімдер және тағы басқалар, толық емес ақпараттар, сенімсіз құралдар мен жинақтар, жүмысшылардың қымбат түратын іссапарына кеткен шығындарын өтейді. Жасалып отырған келісімдер мен шарттардың қүрылуына эсер ететін заң казустарының алдын алу керек. Бүл стратегия фирманың қалаған тасырушыларын таңдап және сонымен түрақты жүмыс жасауды талаптандырады. Маңызды міндеті трансакция бойынша серіктестердің мәліметтер базасын қүру болып табылады.