Сыртқы саясаттың негізгі бағыттары

    Орталық Азия өңірінің басты қаржы орталығы ретінде Алматының серпінді дамуы  Қазақстанның ірі қаржы ұйымдарын  өңірлік үлкен бизнес-жоспарларға  арналған займдар беру, сақтандыру мен қаржы қызметін көрсету саласында негізгі «мердігелерге» айналдыру үшін қолайлы жағдайлар мен мүмкіндіктер туғызу мақсатына бағытталуы тиіс.Қаржы орталығының тиімді жұмысын қамтамасыз ету үшін тиісті инфрақұрылымдар, телекоммуникациялар жасақтау қажет. Іскерлік қасиетімен танылған әрі осындай  орталықтар мен сырт жерлерде еркін аймақтар құру жөніндегі жұмыс тәжірбиесі мол мықты менеджерлер тарту қажеттігі де анық.

    Ақша-кредит саясатының негізгі мақсаты –  инфляцияны тежеуді қамтамасыз ету. Бұл мақсатқа жету жолындағы жауапкершілік  Ұлттық Банк пен Үкіметке жүктеледі. Олардың қолында сол үшін барлық өкілеттіліктер мен құралдар бар. Ақша-кредит саясатының келесі міндеті – қаржы  нарығының тұрақтылығын қамтамасыз ету, инфляция өсімінің залалды зардаптарын  төмендету, сонымен бір мезгілде экономикалық өрлеуді ынталандыру  үшін нақтылы айырбас бағамының  икемділігін сақтап тұру. Осы орайда Ұлттық Қор маңызды рол атқаруға тиіс.

    Салық және кеден саясатын реформалау күллі  экономикалық жаңарту саясатының маңызды  құралы болуы керек. Экономикамыздың  жаңа салаларын әртараптандыру мен  дамытуды ынталандыру, бұл салаларға  шетел капиталы мен соны ілімді тарту  мақсатында икемді салық  және бюджет саясатын пайдалану маңызды. Өндірісті  дамыту мен кеңейту мақсатында қосымша  құн салығының мөлшерлемесін  төмендету қажет деп санаймыз. Қатаң бюджет пен салық тәртібі  сақталуға тиіс.

Ішкі  және әлемдік рыноктардың тауарларын біз өндіруші өнеркәсіптің мұнай, газ  және басқа салаларында терең  өңдеуді дамыту есебінен игеруіміз  керек. Әрбір мұнай-газ кеніші кәсіпкерлікті  дамытудың осы заманғы тұрмыстық  қызмет көрсетуден бастап, ең озық инженерлік және бағдарламалық қамтамасыз ету  саласына дейінгі ауқымды қамтитын өзіндік тұтас аумақ ретінде  қарастырылуға тиіс. Тұтынушылардың алдында Қазақстан сенімді өнім берушінің абыройын жоғары ұстауға  тиіс.

    Біз экономикаға мемлекеттің қатысуын әкімшілік реформаның есебінен оңтайландыруымыз керек Жаңа экономика жаңа басқару  шешімдерін қажетсінеді, ал ондай шешімдерді осы заманға сай ойлай білетін  және түпкі нәтижеге бағдарланған мемлекеттік  менеджерлер ғана қабылдауға қабілетті. Қоғамдағы келісім шарттық қатынастарды дамыту мен жеке меншік институтын нығайту үшін қосымша заңнамалық және әкімшілік шаралар, сондай-ақ, даулар мен төрелік ету рәсімдерін тәуелсіз тұрғыда қарау жүйесін дамыту қажет. Келісім-шарттық қатынастарды, міндеттемелерді орындамағаны үшін экономикалық, әкімшілік, қылмыстық жауапкершілік билік органдарының өкілдеріне де, сондай-ақ экономикалық өмірдің басқа да барлық агенттеріне қолданылуға тиіс. Біз үшін миноритарлық акционерлр мен құрылтайшылардың құқықтарын қорғау жөніндегі бара-бар заңнаманың болуы өте-мөте маңызды. Сондай-ақ, ұлт меншігінен қайтадан алуға қарсы заңнамалық кепілдіктер берілуін қарастыру қажет.

    «Электрондық  үкімет» жүйесін шұғыл енгізу қажеттігін әдейі баса көрсеткіміз  келеді. Ол мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін арттырып, сыбайластық  пен әкімшілік кедергілерді кемітуге қол жеткізеді.

    Ашық  айналымнан шығарылған капиталдар мен  мүліктерге рақымшылық жасау проблемасын  нағыз жауапкершілікпен және байсалды түрде қарастыратын уақыт жетті  деп ойлаймыз. Ашық жүргізілген бұл  үдеріс Қазақстанның ашық экономикасын құрудың маңызды элементтерінің біріне айналар еді.  Капитал мен мүлікке рақымшылық жасау ақысыз іске аспайтынын арнайы атап өткіміз келеді. Заңды айналымнан шығарылған немесе шетелдерге әкетілген активтерге салықтар салынбағанын және мемлекет бюджетіне толықтырмағаны белгілі. Бұл қарыздар заңдастырылған активтер құнының 10%-дың аранайы салығы арқылы өтеліп, ол ел бюджетіне түс керек. Бұл капиталды заңды айналымнан шығару арқылы алынған табыс үшін онша үлкен төлем емес.

    Сол арқылы мемлекет өз елінің дамуы үшін азын-аулақ салық төлеп, өз активтеріне  заңды иелік етуге арнайы құжат  түрінде құқық алып, адал болып, тыныш  өмір сүруді ұсынады.

    Егер  олардан 10 % салық төленетін болса, біз активтерді Қазақстанға қайтаруға  мәжбүрлемейміз. Активтердің тығулы жатпағаны, иесіне жұмыс істеп, кіріс кіргізіп жатқаны түсінікті. Ендеше «мысалы, АҚШ азаматы өз елінен тыс жерлерде активтері бола отырып, шет елдерден тапқан табысынан салық төлейді, ал біздің азаматтар неге мұны істемейді?» деген сұрақ туындайды.

    Халықаралық тәжірбие бойынша төлеуі тиіс.

    Егер  бұл адамдар ақшаның елдің ішінде жұмыс істеуі үшін оны Қазақстанға қайтарғысы келсе, рақымшылық жасаудың тетігі мұндай мүмкіндікті де қарастыруы керек.

    Заңдастырылған  активтер иелерін қандай да бір қудалаулардан  қорғауға кепілдік беретін қарапайым әрі тиімді тетік әзірленуі қажет. Біз бір рақымшылық жасауды жүргіздік. Мұндай оң тәжірбие бізде қазірдің өзінде бар. Ендігі жерде бұл тетік ұғынықты болу керек және әрбір қазақстандыққа, әлемдік қоғамдастыққа жеткізілуге тиіс.

    Бұл ретте капиталдарға рақымшылық жасаудан кейін заңды айналымнан бұдан  бұрын шығарылған капиталдарды іздестіру  жөніндегі іс-шаралар жүргізілетінін бәрі де түсінуі қажет. Бұл жұмыс  халықаралық құқық қорғау ұйымдарымен  бірлесе жүргізілетін болады. Сонда  берілген мүмкіндікті пайдаланбаған  адамдар өкпелемеуге тиіс.

    Биылғы  алғашқы жарты жылда Үкімет осы  күрделі мәселенің әралуан қырлары ескерілетін нақты тетіктерді көздейтін тиісті заң жобасын әзірлеп, Парламентке талқылауға енгізуі керек.

    Президент Әкімшілігі және Үкімет аталған шараның  мақсатын, тетіктері мен маңызын  түсіндіру жөнінде кешенді шаралар  әзірлеп, жүргізетін болсын деп көрсетілген.

    Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры халықтың кәсіпкерлік әлеуеті мен бастамашылығын іске асыруға тырысқан түрлі топтары  үшін қаржы ресурстары мен сараптама  жасаудың нақты қайнарына айналуға тиіс. Қордың өкілдік желісін кеңейту, өңірлердегі кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған жұмысты күшейту қажет.

    Сонымен қатар, металлургияда, банк саласында, сақтандыруда, химия өнеркәсібінде  және басқа да салаларда сақталып қалған «жасырын» монополияларды құрту  қажет. Мұны монополияға қарсы заңнаманы  реформалау арқылы, сондай-ақ отандық  және шетелдік жаңа компаниялардың экономиканың осы секторларына кіруі үшін тартымды әрі ашық жағдай жасау қажет. Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар – бұл өз қызметін өндірістен және тауарлар мен қызмет сатудан пайда табу мақсатында ұйымдастыратын тұрлаулы бизнес  құрылымдар ЭКК-ң коммерциялық корпорациялардан  басты айырмашылығы сонда, олар алынған пайданы өздері мүддесін көздеп құрылған сол өңірдегі халықтың әлеуметтік, экономикалық немесе мәдени мақсаттары үшін қайтадан жұмсайды.

    Қазақстанның  түрлі өңірлерінде бастапқы кезеңде  қолдарына коммуналдық меншікті, жерді, жаңа бизнес жасау үшін пайдалануға  болатын жұмыс істеп тұрған рентабельсіз кәсіпорындарды беру арқылы ЭКК жасақтауға болады. Әрбір ЭКК өзіндік бір  өңірлік даму институтына айналуға тиіс, оның еліміздің тиісті өңіріндегі мемлекеттік Үкімет басқа тәжірбиелерін  ескере отырып, республика аумағында  жұмыс істеп жүрген заңсыз еңбек  мигранттарын ішкі істер органдары  мен басқа да тиісті ведомстваларда тіркеу арқылы заңдастыру жөніндегі бір реттік акциялар өткізудің тетіктерін әзірлеуі қажет.

    Сонымен қатар бізге республикасызда  тұрақты негізде жұмыс істей  алатын жоғары білікті және кәсіпқой жұмысшыларды тартудың тетіктерін әзірлеу  қажет. Бұл ретте біз өзіміздің  отандық жұмысшыларды тәрбиелеп, олардың  біліктілігі мен кәсіпқойлығын  арттыруды естен шығармауымызға тиіспіз.

    «Бізге  оралмандарды арнаулы орталықтарда алдын-ала дайындау, қоғамымызға  бейімдеу мен кіріктіру үшін жағдай туғызуға көбірек зер салуымыз керек. Басқа елдердегі сияқты кәсіпке  баулып, тіл үйретсек, олар жаңа жағдайға тезірек бейімделетін болады»  ²- деді Н.Ә.Назарбаев.  

    Әлеуметтік  саланы одан әрі жаңартудың барынша  басым бағыттарының қатарын атап кеткен жөн.

      Мемлекет халықтың әлеуметтік  жағынан «әлжуаз» топтарына қолдау  көрсету үшін қаражат аямайтын  болады.

      Өңірлік әскери жанжалдарға қатысушылар  мен халықтың бірқатар басқа  да санаттарына мемлекеттік қолдау  көрсету деңгейін көтеруге болады  әрі солай істеу қажет деп  санаймыз.

      Әлеуетті құрылымдар зейнеткерлерінің  зейнетақыларын төлеуде орын  алған келеңсіздіктер жойылып,  мұнда тиісті тәртіп орнатылуға  тиіс.

    Жеке  сектордың әлеуметтік қызмет көрсету  жүйесін қамтамасыз етуге, әсірес, білім  алу мен жаңа мамандықтар беру ісіне қатыстыратын, сондай-ақ бизнестің  әлеуметтік тұрақтылықтағы жауапкершілігін  күшейтетін уақыт жетті.

____________

² Егемен Қазақстан , 2006 жыл

    Нағыз пәрменді әлеуметтік саясат – ол халықты  жұмыспен тұрлаулы қамту саясаты  болып келді және болып қала береді. Мемлекет қоғамның шын мәнінде осындай  көмекке зәру мүшелеріне ғана қолдау көрсету жөніндегі толық жауапкершілікті  өз мойнына алуға міндетті деп  санаймыз. Осыған орай, әлеуметтік көмек  көрсету саясаты «әлеуметтік  топтардың мұқтаждықтарымен» айқындалуға  тиіс емес, қайта «еңбекке қабілетті  азаматтарды жұмысшылар сапына қосуға даярлау» міндеті ауқымында шоғырландыруға тиіс. Азаматтарға қолдау көрсетудің мемлекеттік жүйесі олардың қайта  оқып- үйренуі мен жаңа кәсіпті  меңгеруіне ынталандыру бағытында  құрылуы керек. Әлеуметтік қызмет көрсету  саласын, әлеуметтік қызмет көлемін  кеңейту және олардың сапасын  арттыру үшін әлеуметтік қызметтің  кепілді және қосымша тізбесін әзірлеп, оны заң жүзінде бекіту және оларды беру тәртібіне өзгерістер енгізу қажет. Әлеуметтік қызмет көрсетудің мемлекеттік  стандарттарын енгізу, әлеуметтік қызмет көрсету ісімен шұғылданатын ұйымдардың қызметін міндетті түрде лицензиялауды  кіргізу және олардың жұмысшыларын тіркеу керек болады.

    Бізде Тұрғын үй бағдарламасы іске асырылып жатқанына үшінші жыл. Осы уақыт  ішінде біз оның артықшылығын бағалауға  толығымен көз жеткіздік.

    Тек 2005 жылы ғана қаржыландырудың барлық көздері бойынша бағдарламады көрсетілген 3 миллион шаршы метрдің орнына 5 миллионнан астам шаршы метр тұрғын үй пайдалануға берілді, бұл 2004 жылғы  деңгейден 1,8 есеге көп. Осы саладағы табыстар мен кемшіліктерді тыңғылықты зерделеп, Тұрғын үй бағдарламасына түзетулер  енгізу керек.

    Жеке  тұрғын үй құрылысын кең ауқымда  дамыту үшін ынталандыру жағдайларын  жасауымыз керек.

    Ипотекалық  несиелеу жүйесі бойынша тұрғын үй сатып алуға табысы жетпейтін  азаматтар үшін тұрғын үй құрылысы жинақтары жүйесін одан әрі дамыту керек. Елімізде тұрғын үйді жалға беру рыногын әлемдік стандарттарға  сай дамытып, оны мемлекет үшін ашық, бизнес үшін тартымды ету керек.

    2005 жылдан бастап денсаулық сақтау  саласын дамыту мен реформалау  жөніндегі мемлекеттік бағларламаның  іске асырылуы саланың таңдап  алынған стратегиялық даму бағытының  негізінен дұрыс және тиімді  екенін дәлелдеді. Бұған қоса, жаңа міндеттерді есепке алып, халықаралық стандарттарға көшуді  ескеретін болсақ, биылғы жылы  саланың заңнамалық және әкімшілік  реформалар пакетін іске асыру  жөніндегі жұмыстарды аяқтау  керек деп санаймыз. Қазақстандағы  ең жоғары деңгейдегі осы заманғы  клиникалар құру мен оларды  басқару үшін шетелдік жетекші  компанияларды тарту қажет. 

    Медициналық қызметкерлерге ақы төлеуде көрсетілген  медициналық көмектегі еңбектің сапасын, көлемі мен күрделілігін, сондай-ақ біліктілік деңгейін ескере отырып, жұмыстың соңғы нәтижесіне қарай жаңа қадамдар жүзеге асырылуға тиіс.

    Халықты әлеуметтік қорғаудың жоғарыда аталған  мәселелерін шешу үшін Үкіметке:

• 2007 жылдан бастап бюджеттік сала қызметкерлерінің жалақысы орта есеппен 30 пайызға көбейтуді;
• Ұлы Отан соғысы жылдарында қаржылы еңбегі үшін бұрынғы КСРО одағының ордендерімен және медальдармен марапатталған адамдарға, сондай-ақ тылда алты айдан аз емес уақыт жұмы істеген адамдарға 2 есе;
• 2006 жылдың 1 шілдесінен арнайы әлеуметтік жәрдемақы мөлшерін:

• соғысқа қатысушыларға теңестірілген адамдарға 2,4 есе,

• соғыс мүгедектеріне теңестірілген адамдарға 1,2 есе;
• Ұлы Отан Соғысы кезеңіндегі қаза тапқан жауынгерлердің жесірлеріне 1,6 есе;
• қаза тапқан әскери қызметшілердің отбасыларына бір жарым есе;
• қайтыс болған соғыс мүгедектерінің әйелдеріне 2,7 есе;

    Үкімет 2006 жылы оралмандардың білімі біліктілігін ескере отырып, оларды иммиграция квотасына  енгізудің обьективтік өлшемдерін әзірлейтін болады.