Шағын және орта бизнесті дамытудың обьективті қажеттілігі мен теориялық негіздері

     Шағын және орташа кәсіпорындағы жұмысшылардың жалпы саны 16 500 000 адам. Орташа және шағын кәсіпорымдардың орташа көлемі — 7 жұмысшыдан. Шетелдегі француздық шағын және орташа кәсіпорындар — 1400. Мемлекеттің жалпы экспорт көлеміндегі шағын және орташа кәсіпорындар пайдасына жүргізілетін француз үкіметінің саясаты экономиканың бұл саласына мемлекеттің кызығуын дәлелдейді. Ол үкіметтің екі декретінде көрінеді:

     - «Франциядағы ұсақ және орташа кәсіпорындары» және «шағын және орташа кәсіпорындардың пайдасына 37 шара». Құжаттардың атының өзі мемлекеттің шағын бизнестің дамуына қандай маңыз беретінін айтады. Егер алғашқы құжат қаржылық-экономикалық қолдауды қарастырса, онда екіншісі ұйымдық- әкімшілікті қарастырады. Ондағы ең басты пункт болып тіркелу орталықтарында шағын кәсіпорындарды қуруға арыздарды қарастыруға бұрынғы 5 күннен 24 сағатқа дейін қысқарту, «шағын кәсіпорындарға даму банкін» құру табылады, сонымен бірге әрдайым ірі банктер және қаржылық ұйымдармен ынтымақтастықта болу жағдайды жақсартуға және шағын кәсіпорындардың пайдасына қаржыландыру тиімділігін ұғайтуға мүмкіндік береді. Оған мысал ретінде территориялық орналастыру және аймақтағы қызмет жөніндегі Делегацияны - DАТАR келтіруге болады, ол аймақтарда шағын және орта бизнесті дамытумен айналысады. DАТАR өндірістік жобаларға егер олар келесідей міндеттерге жауап берсе дотация бөледі:

     1. Кәсіпорын территориялық кұрылымның жоспарына айрықша зонада орналасқан болса;

     2. Кәсіпорынның қалпына келу жөніндегі құрылған жұмыс      орындарының саны (алғашқы қызметінің 3 жылы – 20 жұмыс орны).

     Жобаны колдауда DАТАR дотациздарға үштен бірін жобаның басында ұсынады, ал қалған бөлігін - жобаны жүзеге асыру барысында кезеңдік төлемдер жолымен жүзеге асады. Франция Үкіметінің басқа шаралары өнеркәсіптік меншік субъектілеріне салықты қысқарту қағидасын, өнеркәсіпті зерттеу және даму орталықтарын кұруды білдіреді. 

Израильдегі шағын бизнес. 

     60 ж. бастап Израильде экономикаға үлкен ықпалды акционерлік қоғамдар түріндегі ірі кәсіпорындар көрсетті. Дәл осы сектор үлкен табыс берді, бірақ 80 ж. аяғындағы Шығыс Европа және КСРО елдеріндегі экономикалық және саяси жағдайдың тұрақсыздану ірі масштабты иммиграцияға әкелді. Осы кезде Израиль Үкіметі алдында жаңа азаматтарды жұмысқа орналастыру сұрағы туды. Соған байланысты шағын және орта бизнесті дамытуды жылдамдатты. Израиль тәжірибесіне келесідей шараларды:

     1. Технопарктердің қызмет ету қағидалары бойынша технологиялық «жылы жайларды» құру және дамыту. Технологиялық «жылы жай» тәуелсіз заңды тұлғаны, фирма немесе ассоцияцияны білдіреді. Ол қажетті инфрақұрылымы, ғылыми -зерттеулер құралдары, жұмыс жасау орындары бар кішкентай ұжымдар біріктіреді. Оның қызметі жарғы немесе қогамдық комитетпен реттеледі. Технологиялық «жылы жайлар» жаңадан құрылған фирмаларды колдайды. Кейде өнім өткізу кезеңіне дейін жеткізеді.

     2. Бизнес «жылы жайларды» құру. Олар өз басқару органдары, директорлар кеңесі және де экономистер, заңгерлері, бухгалтерлері бар жеке компаниялар. Бизнес - «жылы жайлар» өз ісін ашуға ынталы адамдарға, бірақ ол үшін білімнің жеткіліксіздігі бизнесте бағыттала алмау және ең басты алғашқы капиталдың болмауы кедергі жақсы мүмкіндіктер береді. Екі жыл бойы жобаны кұру үшін 300 000 шекелге дейін ақша бөлінеді (81 000 $). Ол жобаға есептелген шығынның 80% жабады, қалған 20 % жеке инвесторлар ұсынады.

     3. Ғылыми зерттеулерді сонымен бірге өнеркәсіпте дайын өнім өндіруді қаржыландыратын ғылыми зерттеу ұйымдары мен қорларын кұру.

     4. Шағын кәсіпорындар қорының сауда және өнеркәсіп министрлігінің жанынан жұмыс істеу. Қор шағын және орта бизнеске кәсіпорындардың масштабына байланысты жеңілдік беру жолдарын инвестицияларды жүзеге асырады. Көмек сонымен қатар, егер кәсіпорын несие алу үшін мемлекеттік кепіл алу және жеңілдіктерден қашық аймақтарда орналасса қайтарымсыз ссуда беру арқылы жүзеге асады. Жеңілдіктер көбінесе өнім өндіретін шағын және орта кәсіпорындарға беріледі.

     5. Көптеген Израилдік банктерге  шағын бизнеске қолдау арнайы бөлімшелер бар. Олар банктік жеңілдіктер, маркетингтік жеңілдіктер, менеджерлік, консалтингтік қызметтер көрсетеді, кәсіпорындардың бизнес жоспарларын дамыту жобаларын қарастырады және бағалайды.

     6. Шағын және орта бизнесті қолдаудың маңызды бағыттарының бірі болып мошав - овдимдерді қолдау табылады. Ол әрбір жанұя өз шаруашылығын жүргізіп, өзінің жерін өңдейтін ауылшаруашылық, поселке. Ал өнімді бөлу және өткізуді ауыл шаруашылық құралдардың сатып алуды коммуналдық қамтамасыз етуді мошава тұрғындары кооперативтік негізде жүзеге асырады. Мошаваларды ауылшаруалық өндірістің бірқатар негізгі бағыттар қалыптасқан:

     -  сүт шаруашылығы (30 сиырға дейін, орташа көлемі) бір жанұяға га.

     Қыскаша, басқа мемлекеттік тәжірибесін қарастырайық. Мысалы, Кореяда субконтрактілік кеңінен тараған. Бұл форма кәсіпкерлерге шағын және ірі бизнесті ұжымдандыру мүмкіндігін береді. Яғни, трансұлттық компаниялар шағын кәсіпорындардың көмегімен өзінің өндірістік және өткізу желілерін кеңейтеді. Оның үстіне үкімет шағын кәсіпорындарды модернизациялауға бағытталған жобалар құрастырды, технология және сапаның ұлттық институтын құрды, шағын кәсіпорындардың өнімдерін алу және өткізуді кепілдеді. 1997 ж. соңындаОңтүстік-Кореяда 2 640 000 шағын және орташа кәсіпорындар тіркелді, ол жалпы Оңтүстік Корея компаниялардың 99,5 % құрды, онда 9 млн. адам жұмыс істейді немесе жалпы жұмысшылардың 78,5 % кұрайды. Шағын және орта бизнес Әкімшілігінің мәліметтері бойынша шағын және орташа кәсіпорындардың 90 % жалгты саны 50 жуық 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     2.Қазақстан Республикасындағы шағын және орта бизнестің қалыптасуының дамуы.

2.1 «Сұлтан ЖШС-тің қазіргі жағдайы 

     «Сұлтан» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 1995 жылы 13-ші наурызда Алматы облысы Сарқан кқласында құрылды.

     Серіктестікті құрушы құрылтайшылар Қазақстан республикасының азаматтары - жеке тұлғалы болып табылады.

     Құрылтайшылар кұрамы үш жеке тұлғадан тұрады. Серіктесттік «Тұлпар» ауылшаруашылық өндірістік кооперативінің қайта құрылуы негізінде пайда болады.

     1998 жылы 28-ші ақпанда «Сұлтан» жауапкершілігі шектеулі серіктестік болып өзгертілді.

     «Сұлтан» ЖШС-ның қызметінің пәні және мақсаттары.

     «Сұлтан» ЖШС-ның негізгі мақсаты бәсекеге қабілеті жоғары сапалы, халық тұтынуындағы қажетті өнімдер өндіру.

     Сондай-ақ шикізат түріндегі ауыл шаруашылығы өнімдері тиімді әрі пайдалы мүмкіндіктерін өткізу.

     Бұл негізгі мақсатқа жету үшін серіктестік келесідей қызметтерге негізделеді.

• Ауыл шаруашылығы өнімдерін шығару, өндіру;
• Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу;
• Ауыл шаруашылығы өнімдерін дайындау;
• Ауыл щаруашылығы өнімдерін өткізу;
• Наубайханалық өндіріс;
• Ет - сүт және май өнімдерін өндіру мен өңдеу;
• Қоғамдық тамақтану, қонақүй пунктерін ұйымдастыру және тағы да басқа ойын және шоу бизнес қызметтеріне басқа қызметтерді жүзеге асыруға мүмкіндігі бар.

     Бұл қызметтер арқылы серіктесттік халыктың, аймақтық мекемелер мен ұйымдардың қажеттілігі қанағаттандыру; жаңа жұмыс орындарын және әлеуметтік мәселелерді шешуге мақсат құрып ықпал жасайды.

     Жалпы қазіргі күнде «Сұлтан» ЖШС-ның негізгі қызметі ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруге және өткізуге негізделген. Осы негізгі қызметті серіктесттіктің 94% табысының көзі болып табылады.

     2005 жылдан бастап «Сұлтан» ЖШС-ның өз қызметін жетілдіруге тырысуда. Бұған серіктесттік жағынан Туркия компаниясымен бірлесіп диірмен құруды айтуға болады.

     Құқықтық статусы «Сұлтан» ЖШС-гі ҚР-ның заңдарына сәйкес заңды тұлға болып табылады. Серіктестік өзін-өзі қаржьтландыру және шығындарын өзі өтеу негізінде қызмет етеді. Серіктестіктің өзіндік жеке балансы несие мемлекеттерінен есептері, дөңгелек мөр, белгі, фирмалық баланс және басқа да реквизиттер иелігінде бар. Серіктестік өз атынан келісім жасауға, мүмкіндік және жеке мүліктік емес құқықтары және міндетті болуы, үшінші тараптар тұлғасы ретінде сотта жауапты болуы мүмкін.

     Серіктестік өзіне тиесілі мүлікпен барлық міндеттемелермен жауапты болады. Қатысушылардың карызына серіктестік жауапты болмайды.

     «Сұлтан»  ЖШС-ның шаруашылық қызметі.

     «Сұлтан» ЖШС-сы ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруге негізделген серіктестік. Оның, меншігінде 841 га жер, 500 мың мал (сиыр, кой )бар. Қазіргі күйде жерге себілген өнімдер: бидай,арпа, сұлы, кант қызылшасы, сеннаж сияқты өнімдер жатады. Ал мал өсіруде: қой, сиыр - бұдан алынатын өнімдерге: сүт, жүн, тері сияқты өнімдер саналады.

     Серіктестіктің шаруашылық қызметін жүргізуіндегі ең негізгі қызмет шикізатты тиімді, қымбат бағамен өткізу болып табылады.

     Жерді өндеудегі көмекші өндіріс құралдарына трактор, комбайын, машина- техникалық саймандар кұрап отырады. Оларды үнемі жөндеуден өткізу, басқа кооперативтердің жерін жыртуға, өнімін жинауға, жалға беру сияқты қызметтерді жүзеге асырып отырады.

     Қазіргі күнде шаруашылық қызметті серіктестік жетілдіре түсуде. Бұған бидайды өсірудегі мал жинауды, өткізуі дәлел бола алады.

     Өнімді өндіру жыл сайьн артып отыр. Бұл дегеніміз серіктестіктің жылдан-жылға экономикалық ахуалы артып, өнімді өткізу көлемі де жоғарлауда. Бүгінгі күнде серіктестіктің шаруашылығы дами түсуде.

     Бұнымен серіктестік сүт өнімдері, нан өнімдері, жүн, тері сияқты өнімдерді өткізуге де көңіл бөлуде.

     «Сұлтан»  ЖШС-ның негізгі шаруашылық қызметі ауыл шаруашылығын жүргізу және де осы негізгі қызметтен түсетін табыс көзі 94% құрайды. «Сұлтан» ЖШС-ны ауыл щаруашылығы саласында әмбебаб серіктестік саналады. Сондықтан да серіктес өсімдік, мал, бидай шаруашылығы қызметіне ерекше көңіл бөледі.

     Серіктестіктің даму тенденциясы ретінде ауыл шаруашылығы өнімдерін дайындаудағы жоғары өнімділік болып табылады.

     2003 жылы алынған өнім 2002 жылға қарағанда 28%-ға өсті. Осындай өнімділіктің жоғарлылығы арқасында Түрік фирмасымен бірігіп диірмен ашуды жоспарлап отырып, және осыған байланысты инвестициялық жобалар дайындалуда.

     «Сұлтан» ЖШС-ның басқару кұрылымы.

     Серіктестіктің баскарудың жоғары органы – серіктістіктің қатысушыларының жалпы жиналысы. Қатысушылардың жалпы жиналысы серіктестіктегі ғалымдық мәселелерді шешуге және серіктестіктің мақсаты, миссиясының анықтауды жүзеге асырылады.

     «Сұлтан» ЖШС - індегі ынталандыру шаралары. «Сұлтан» ЖШС - ында негізінен 37 адам қызмет жасайды. Олардың орташа айлығы 20 мың теңге шамасында айналады.

     Әрбір кәсіпорын немесе ұйым өз қызметкерлерінің өнімділігін арттыру үшін ынталандыру шараларын жүргізіп отырады. Сол сияқты «Сұлтан» ЖШС-ында да ынталандыру шаралары дұрыс жолға қойылған.

     Серіктестік персонал мәселесінде ұйымдастырудың                                                                                                формасы мен әдісін анықтайды. Жалақы төлеу және еңбекті материалдық ынталандыру тарифтік қойылымдар мен окладтың көлемін премиялар мен серіктестік жұмысшыларының айлық төлемдерін, жұмыс күні және жұмыс аптасының ұзақтығын, төленетін және басқа да демалыстардың тізбегін жасауда серіктестік үнемі қызметкерлерге және жұмысшыларға көп көңіл бөледі. Жұмысшыларды әлеуметтік жағынан қорғау серіктестіктің негізгі мақсаты. Серіктестік жұмысшыларын ынталандыру барысында қосымша жалақы төлеу, қиын жағдай туындаса сол жұмысшының отбасына көмек беру сияқты шараларды жүзеге асырады.

     Бұл шаралар еңбек өнімділігінің артуына, жұмысшылардың отбасылық жағдайын көрсетуге, табыстылықтың, отбасылықтың артуына зор ыкпалын тигізеді.

     «Сұлтан» ЖШС - ның каржылық жағдайын талдау. Серіктестік өзінің 6 жылдық ғұмырында өзіндік құралдарының көлемін тұрақты өсіріп отырды. Өзіндік кұралдарының өсуі серіктестіктің қаржылық тұрақтылығын арттыруда. 2005 өзіндік құралдар 28,06%-га өсті, немесе бұл 1435 миллион теңгені кұрады. 2005 жылдың таза табысы 396 миллион теңгенің шамасында болды.

     Қазіргі күнде «Сұлтан» ЖШС-інің қаржылық қоры 10 000 000 теңгені құрайды. Серіктестіктің қаржылық құралдарының түсімі ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізуден түседі. Жалпы бұл түсімдер серіктестіктің негізгі қызметінен түседі десе де болады. Себебі жылда егілген өнім жыл аяғында міндетті түрде өткізіліп отырады.  
 

2.2 Шағын және орта бизнестің дамуын талдау