Ұсақ (шағын) бизнес: шетелдік тәжірибе және Қазақстан Республикасында қалыптасып даму мәселесі

Бизнес – инкубатордың негізгі ресурстарына келесілер  жатады:

а) бизнес-инкубаторлар персоналы, соның ішінде кеңес берушілер;

б) құрал-жабдықтар, соның ішінде ұйымдастыру техникалары (көшірме машиналары, факс, компьютерлер т.б.);

в) бір жылға жалданатын ғимарттар мен жиһаздар;

Бизнес – инкубатордың басындағы тұлға – директор немесе атқарушы директор блып табылады.

Ірі кәсіпорындар қуатты негізгі қорларға ие, яғни оларда қазіргі талапқа  сай құралдар, көлемді, пайдаланылмай  жатқан өндірістік алаңдары бар. Сондықтан  екінші сатыда аймақтардағы өндірістік әлеуеті бар шағын қалалар  мен аудандарда ірі кәсіпорындардың  басқаруында болатын бизнес - инкубатор  ұйымдастыруды жүзеге асыру керек. Төмендегі суретте тендрдің өткізілу тәртібі берілді.

Үшінші саты, аутсорсинг жүйесін жүзеге асыру болып табылады. Аутсорсинг концепциясы шағын және ірі кәсіпорындардың әрекеттестігінің бір түрі ретінде қарастырылады, яғни ірі кәсіпкерлік құрылымда негізгі емес қызмет түрлері анықталып, қолдаушы ұйымдарды ұзақ мерзімді тапсырмалармен қамтамасыз етеді. Негізгі тірек берілген қызметтерді шағын кәсіпкерлерге беру болып табылады. Аутсорсинг – бұл бизнестің жаңа концепциясы. Ежелгі билеушілер өз әскер күшін шет елдерден алынған жалшылар көмегімен күшейтіп отырған, әлгінде ғана заманауи кәсіпорындар өндірісін дүние жүзі бойынша арзанырақ жерлерге ауыстырды. Осыған орай, бүгінгі күндері, өнімнің дәстүрлі көздеріне қосымша ретінде халықаралық сауда аутсорсинг формасын дарытпайды. 

Шағын және орта кәсіпкерлік  – бүгінгі өркениетті дүниежүзілік экономикалық даму жүйесіндегі болашағы күмән келтірмейтін салалардың бірі болып саналады. Нақты сектор және сауда кәсіпорындары мен компаниялары Қазақстан экономикасының дамуына, өсуіне, ұлттық табыс, жалпы ішкі өнім, жалпы ұлттық өнім, жұмыспен қамтылу дәрежесі және т. б.

көрсеткіштердің артуына  тікелей әсер етеді. Кейінгі жылдары  елімізде шағын кәсіпкерлікті дамытуға көбірек көңіл бөліне бастады.

Шағын бизнес – жеке және заңды тұлғаның өз күш-қабілетін  танытуының, белгілі бір мақсаттарды жүзеге асырушының іс әрекетінің тиімді тәсілі. Ол адамдардың өзіне сенімін арттырып, іскерлігін қалыптастырады. Кәсiпкерлiк қызметке талдау жасау – оның жалпы экономикалық ой-пiкiр сияқты ұзақ тарихы мен терең тамырының бар екендiгiн көрсетедi. Көне тарих пен орта ғасыр ғылымдарында кәсiпкерлiк туралы, оның индустриялық қалай аталғанына қарамастан, ерекше пiкiрлер қалыптасқан. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде әрбiр азаматтың кәсіпкерлікпен айналысуға құқығы бар. Алайда, оны жүзеге асыру қоғам мүшелерiнiң кез-келгенiнiң қолынан келе бермейдi. Сондықтан, кәсiпкерлiктiң шын, нақты субъектiсi – бұған деген алғышарттары бар, ең бастысы капитал иемдену құқығы бар субъектілер жатады. Кәсiпкерлiктiң соңғы нәтижесi өндiрiлген өнiм мен көрсетiлген қызмет және ең бастысы – әр кәсiпкер оның тек өзiне тиiмдiсiн, пайдалысын ғана жасайды. Мiне, осы себептен кәсiпкерлердiң  басты мақсаты – өз кәсiпорынының пайдасын барынша жоғарылату немесе шығындарын барынша азайту болып табылады. Ал, кәсiпкердiң табысы көбiне оның бизнестi ұйымдастыруына тiкелей байланысты. Қызметiнiң бастапқы кезеңiнде кәсiпкер қатаң бәсеке жағдайында нарықтан шығып қалмас үшiн өндiрiс факторларын жүйелеудің жаңа жолдарын iздейдi, яғни, бұл кәсiпкерлiктiң ең басты мәселесi. Кәсіпкерлік қызмет тәуекелге ұшырайды. Осы арқылы ол шаруашылық жүргізудің нашар нәтижелері кезінде мемлекетке жүгінуге мүмкіндігі болған зиянды кәсіпорындарды біле тұра жол берген әкімшілік-жоспарлы экономика кезеңінің шаруашылық қызметінен түпкілікті түрде ерекшеленеді. Кәсіпкерлік тәуекелі – табысты жұмысқа қуатты ынта. Бүгінгі таңда кәсіпкерлік нарықтық экономиканың негізі болып табылады және халықтың басым бөлігін жұмыспен қамтамасыз етіп, өте ірі салалар мен жобаларды дамытуға қолдау көрсетеді. Шағын және орта бизнес – жаңа бастау алып келе жатқан кәсіпкерлер арасында капиталды инвестициялау тәсілі ғана емес, сонымен қатар бүкіл әлемде маңызға ие.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ.  

 

     Қазақстанда құрылған кәсіпкерлік субъектілерінің басым бөлігі сауда саласында қызмет жасайды. Өйткені сауда немесе коммерциялық бизнес басқа бизнес түрлеріне қарағанда жақсы дамыған. Бұнның дәлелі, Қазақстан қалаларындағы әр түрлі дүкендер мен базарлар саны. Ұзақ мерзімде кәсіпорындар тек саудамен ғана емес, экономиканың әр саласында жұмыс істеуі қажет. Сол үшін мемлекеттік органдар кәсіпкерлік субъектілеріне жан-жақты көмек көрсетуі қажет.

  Бүгінгі таңда Қазақстанның танымал экономист-ғалымдары шағын кәсіпкерліктің мәселелерін терең қарастырған және оның өтпелі экономикадағы маңызын белгілеген болатын. Осы маңызыдылықтарға:

- тұтынушылық тауарлар  мен қызметтер ассортиментін  көбейту және өндіріс көлемін  ұлғайту; 

- халыққа қат тауарлар  мен қызметтердің өндірісін ұйымдастыру; 

- экономиканың мемлекеттік  секторының тиімсіз өндірісін  қолға алып, өнім шығару және  осының есебінен ірі кәсіпорындар  қызметінің тиімділігін арттыру; 

- нарық сұранысына ыңғайлы  және шұғыл жұмыс істейтін  өнім түрлерін шығару арқылы  қоғамдық өндірістің көлемін  ұлғайтып, халықтың әл-ауқатын артуына  ықпал ету; 

- жаппай жұмыссыздықты  жоюға көмектесу; 

- қосымша жұмыс орындарының  пайда болуына ықпал ету мүмкіндіктері;

- экономикадағы бәсекелестікті  дамыту. 

Қазақстан Республикасы Президентінің 1996 жылғы 14 маусымындағы «Кәсіпкерлік қызмет бостандығына мемлекеттік кепілдіктерді  іске асыру жөніндегі қосымша  шаралар туралы» жарлығында кәсіпкерлік  қызметте мемлекеттік кепілдіктерді  қолдау мен қорғауды қамтамасыз ету, мемлекеттік органдардың лауазым  иелерінің жеке кәсіпкерлер мен  заңды тұлғалардың қызметіне  негізсіз араласу фактілерін болғызбау  мақсаты көзделген.

Шағын кәсіпорындардың өнім өдірудің жалпы көлеміндегі үлес салмағы артып келеді. Шағын және орта бизнестің ролінің артуын кәсіпкерлер  форумының тұрақты жүргізілуі шағын  кәсіпкерлікті дамыту қорының құрылу, барлық екінші деңгейлі банктердің шағын  кәсіпкерлік субъектілеріне несие  берудің минимал мөлшерін тағайындауы, орта және шағын кәсіпкерлікті қолдау Агенттігінің құрылуы, шағын кәсіпкерлікті  өқлдау бойынша әкімдердің қызметің қатаң қадағалау, шағын кәсіпкерлік  субъектілерінің жұмыстарына жағдай жасау және жеңілдіктер беру

Шағын кәсіпкерлікті дамыту мен оны қолдау Қазақстан Республикасының экономикалық реформаларының басым бағыттарының бірі болып саналады. Сондықтан бұл жұмыста шағын кәсіпкерліктің даму барысын, оның қалыптасуындағы негізгі кедергілері мен оны мемлекеттік қолдау саясатының маңызды бағыттары сипатталынып, басқару тұрғысынан талданды.

Курстық жұмысты орындай  отырып Қазақстан Республикасының  экономикалық жағдайы және шет елдердегі  экономиканы салыстырмалы түрде  зерттедік.

Қазақстанның болашағы зор  мемлекет. Шағын кәсіпкерліктің дамуы  мемлекеттің социалды-экономикалық жағайын жақсартатыны анық. Ойды тұжырымдай келе келесідей мәселелер шешілу керектігі анықталды:

-қызметтің тиімділігі  мен ұтымдылығын арттыру;

- салық салу жүйесін  тиімді тұрақтандыру;

- шағын және орта кәсіпкерлік  субъектілерінің қызметін мейілінше  бақылап, басқару арқылы проблемаларын  шешу, яғни тиімді менеджментті іске асыру.

Осы шарттырды орындау  үшін әр бір Қазақстан азаматы  үшін  мемлекеттегі жағдайды жақсарту міндеті. Экономикадаға негізгі  мәселелерді жойю және оларды болдыртпау экономистердің атқаратын жұмысы бола тұра, шағын және орта бизнесті дамыту шараларын жүзеге асыру кәсіпкерлердің білімділігі мен шеберлігіне  байланысты.

Білікті  маман дайындау мемлекет мойында. Оның барлығы Заң  жүзінде іске асады. Болашағы жақсы  мемлекет даму үстінде.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

1. А. Н. Токсанова. Развитие малого предпринимательства: концептуальный подход. Алматы. 1999 г.
2. Феномен предпринимательсва в преходных общестах: состояния, проблемы, перспективы. Cборник научных работ. Алматы. 1999 г.
3. Николас К.Сирополис управление малым бизнесом. Москва. 1999 г.
4. Қазақ энциклопедиясы. 9 том 18 бөлім.
5. Қаржы-экономика сөздігі. Алматы: ҚР Білім және ғылым министрлігінің Экономика институты, "Зияткер" ЖШС. 2007ж.
6. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі. Жалпы бөлім.(2010.15.07.берілген өзгерістер мен толықтырулармен)
7. Ұлттық экономика. Оқулық. Алматы. 2010 ж. 528 бет.
8. Лян Е.Е. «Республика Казахстан – Европейский союз: перспективы экономического сотрудничества». Материалы конференции.
9. Винс Р. Математика управления капиталом. Методы анализа риска для трейдеров и портфельных менеджеров. Пер. с англ. – М.: Альпина, 2000. стр 146-155;
10. www.ukimet.kz
11. Битемиров Қ.Т. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметтің даму жолдары және құқықтық негіздері, Алматы-1998ж.
12. Бердалиев К.Б., Тұрсынбаева А.А. Менеждмент теориясы мен тәжірибесі,   Алматы-2002ж.;
13. Жеделдетiлген шаралардың 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасын   бекiту туралы Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2005 жылғы 12 мамырдағы N 450 Қаулысы, Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2005 ж., N 20, 243- құжат.
14. Жеке кәсiпкерлiктi қорғау және қолдау туралы Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 4 шiлдедегi N 1543-XII Заңы.
15. Қазақстан Республикасында шағын және орта кәсiпкерлiктi дамыту жөнiндегi жеделдетiлген шаралардың 2005-2007 жылдарға арналған  
    бағдарламасы. 1. Бағдарламаның паспорты
16. Ұлттық экономика. Оқулық. Алматы 2010 ж. 528 бет.
17. Ұлттық экономика. Оқулық. Алматы 2010 ж. 528 бет.
18. www.damu.kz
19. www.damu.kz
20. www.zakon.kz
21. www.damu.kz «Даму» қорының 2010 жылғы жұмыс нәтижелері мен 2011 жылға арналған жоспарлары туралы 24 қаңтар 2011 ж.

 

 

 

 

 

 

Қосымша А

Шағын кәсіпкерлік субъектілерін (оның ішінде әйелдер кәсіпкерлігін) Қазақстан Республикасы бюджеті есебінен кредиттеу Бағдарламасы

№	Бағдарламалар	01.12.10 ж. жағдай  бойынша ШОБ қаржылай қолдау  бағдарл. нәтижелері
		Берілді, млн. теңге	Қарыз алушылар саны	Құрылған жұмыс  орны
1	Тұрақтандыру Бағдарламасының 1 траншы	84 740	2 771	3 049
2	Тұрақтандыру Бағдарламасының 2 транш ы	155 844	2 883	4 206
3	Тұрақтандыру Бағдарламасының 3 транш ы	184 486	2 874	3 831
4	Даму- Аймақтар	45 977	1 346	2 230
5	Даму- Аймақтар 2	3 241	52	520
6	Даму-Өндіріс	34 653	207	4829
7	МНҰ дамыту Бағдарламасы ( қаражатты  ЕДБ келісіп орналастыру жолымен )	1 258	9	-
8	Әйелдер кәсіпкерлігін микронесиелеу  Бағдарл.	1 215	337	88
9	Жаңаөзен қ. шағын бизнес субъектілерін қаржыландыру Бағдарламасы	99	11	8
10	ШОБ субъектілерінің лизингтік  мәмілелерін қаржыландыру Бағдарламасы	1164	35	944
11	Аймақтардағы ШОБС межелік  қаржыландыру	750,5	12	79
	Жиынтығы :	513 4 2 8	10 537	19 784

 

 

 

 

Қосымша В

Қаржы лизингі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қосымша C

Мемлкет экономикасына  монополизацияның әсері

Шағын және отра  бизнеске әсері
Мемлекеттердің көбісінде  ЖҰӨ шағын және орта бизнес арқасында  молаяды,жұмыс орындары өте көп. Ірі монополиялар олардың өнімін тауарын сатып алады. Тәуекелге бой алмайтындар. Сонымен монополия шағын бизніске әсер етеді.	Индустриалды дамыған  мемлкекеттерде ұсақ немесе шағын бизнесте  монополия өте маңызды орын алады. ТҰК шағын және орта бизнесті экономикадан шығарып тастайды деген ой қате.