Нарықтық экономикадағы мемлекеттің рөлі

 Мемлекет  тарапынан қолдау тауып отырған Қазақстанда құрылып жатқан кәсіпкерлер қауымдастығы мен   қоғамдық құрылымдар да әлеуметтік жағдайы төмен , қолынан іс келетін азаматтарға көмектерін көрсетуде . Өйткені банктердің оларға несие бермейтіні белгілі. Сондықтан шағын несие берумен   айналысатын ұйымдар да бар . Соның бірі «Мөлдір» шағын несие беретін ұйымы 1990ж. бері тұрмысы төмен, жалгыз ілікті әйелдердің жағдайын көтеру мақсатында   қызмет көрсетіп келе жатқан ұйымдар қатарында.        

 Қазақстан  экономикасын дамыту ТМД елдеріне үлгі боларлықтай халге жеткенімен, әлі атқарылмаған жұмыстар жетерлік. Қасық шанышқыдан бастап   барлық үй жиһаздарын, тұрмысқа қажет заттардың барлығын Қытай қамтамасыз етіп отырғаны бенлгілі . Құрылыс материялдарын ресей мен кытайдан аламыз . Бір колдануга ғана жарайтын қытайдың заттары   бізге әкелетін шығынын есептесек ,қытайға түсер пайда сол шамалас болмаса кем емес. Демек осы салалардың барлығын дамыту үшін Қазақстан шетелден инвестициянынегұрлым көп әкелуге талпынуда. Елімізде қай сала болмасын шетел инвесторларының сеніммен келуіне бір ғана негіз бар десек кателеспейміз.  Оған себеп, еліміз бірнеше ұлттың басын қосып отырса да елдегі бірлік пен саяси тұрақтылық.          

         

 

2.4.  Қазақстанды экономикалық дамыту әлеуметтік ахуалды жақсартуга  жол 

 

 

         Қазақстан үшін  индустриялы технологиялық стратегияны  қалыптастыру қажеттілігі дүниежүзілік  тәжірибеден туындап отыр. Дамушы  елдердің барлығы дерлік еңбекті  қажет ететін өндіріспен капиталды,  технологиямен ғылымды қажет  ететін өндірістерге дейінгі жолдан өтті. Өндірістің инерциялық және ауыр құрылымын қүлашпен бір сермеп түзетуге болмайды.  Дүние жүзілік тәжірибе жалпы ұлттық өнімде ауыл шаруашылығының өндіруші өнеркәсіптің, үлесін ұдайы кеміту және, керісінше өңдеуші өндірістің ең алдымен ғылымда қажет ететін, косылған құны жоғары өндірістерді сондай-ақ қызмет көрсету саласының үлесін ұлғайтуға салатын белгілі бір дәйектіліктің қажеттілігін көрсетіп отыр .        

 Тек шикізатқа  бағдарланған ел болып қалмау  үшін біз жеңіл және тамақ  өнеркәсібін, инфрақүрылымдык мұнай мен газ өндеуді, химия мен мұнай химиясын , машина жасаудың жекелеген шағын салаларын, ғылымды қажет ететін түпкілікті өндірістерді, қызмет көрсету саласын, туризмді бұрынғыдан да ілгері карқынмен дамытуға тиіспіз .       

2010жылга деиінгі бастапқы кезеңде өз мүмкіндіктерімен бәсекелестік кабілеті тұрғысынан келешегі бар еңбек ті   қажет еттін салаларға көңіл бөлу керек . Бұл басымдық тәжірибемен айтар болсақ - ауыл шаруашылығы, орман және ағаш өңдеу өнеркәсібі, жеңіл және тамақ өнеркәсібі, туризм , тұрған үй құрылысы және инфрақұрылым жасау. Осы салаларды дамыту арқылы біз экономиканың құрылымдық мәселелерін ғана емес, жүмыспен қамту және кедеиілік мәселелерін де шешеміз, бұл қазіргі уақытта ерекше маңызды нәрсе .        

 Экономикалық өрлеуден еліміздің дамуы үшін каншалықты маңызды екенін баршамыз түсінеміз. Қарқынды экономика болмайынша біз мектеп тер мен ауруханаларды қаржыландыра алмаймыз. Сондытан бүл басымдық бүгіде, ертеңде және алдағы жылдарда да ең маңызды басымдылықтардың бірі болып қала береді.         

 Кедейшілік  пен жұмыссыздыққа қарсы күрес.          

 Осы жылдардың  ішінде кедейшілікпен жұмыссыздыққа  карсы күрес стратегиясы:        

- кіші кредиттер  жүйесін енгізуге;        

- шағын және  орта бизнесті дамытуға;        

- еңбекті көп қажет  ететін салаларды басымдықпен  дамытуға         

 және бұларға  шетел инвестициялары мен ұлттық  капиталды         

 белсенді  таратуга;        

- шарттар мен  контрактар жіне бюджеттік сатып  алулар кезінде          

 жұмыспен  қамту проблемаларга қатаң тұрғыдан келуге ;        

- қогамдық жұмыстарды  ең алдымен жол кұрылысымен  орман          

 отырғызуды  дамытуга;        

- жеке кәсіпкерлікті  дамыту жолындағы қажетсіз әкімшілдік            

 кедергілердің  бәрін алып тастауға;         

 Президент еліміздің  соңгы жылдары адам танымастай  өзгергенін, оның тұрақты дамып  отырганын және саяси экономикалық, әлеуметтік салаларда аршынды  адымдармен алға басып келе  жатқанын айтады. "Біз бүгін ТМД арасында көп елдерден әлеуметтік экономикалық көрсеткіштерімізбен адамдардың тұрмыс жағдайы жағынан алдамыз. Сондай-ақ олардың барлығына дерлік даму қарқыны жөнінен алдамыз. Бізде 1994 жылы жан басына шаққанда ЖІӨ өнімінің көлемі бойынша 700 долар құрса, 2010 жылы 5800доллар, ал 2015 жылы 9000 доллар құрайды",-деді Президент.         

 Сондай-ақ  соңғы он жылда ең төмен  жалақы деңгейі 25 есеге өсті, зейнетақының  орташа көлемі 4,6 есе өсті, ал жеке  салымшылардың банктердегі қаржы  көлнмі 36 есе өсті.     Қазақстан осы жылдар ішінде тартылған 40 миллиярд долларға жуық тікелей инвестиция қаржы еліміздің экономикасы ұшін өте тиімді түрде жүмыс істеп жатыр.Соңғы жиырма жылда көмірсутегі шикізатын өндіру 1,3 есе өссе,бізде бұл көрсеткіш 2есеге тең . Қазіргі кезде зерттелген кен орындарының барлығына жуығы бойындағы барын сарқа беріп жүмыс істеп жатыр . Каспии теңізінің Қазақстандық секторын игерудің 2015 жылға дейінгі арналған мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру 2010 жылдың өзіне қарай күніне 2-млн баррель мұнай өндіруді көздейді . Мұнымен қоса табиғи газды жылына 100- млрд. текше метрге жеткізуітиіс .                                               

 

 

                                                      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды  

 

 

          Өтпелі кезең киын  да ұзақ та болуы мүмкін . Халық  шаруашылығының барлык салаларында дағдарыстың үдеуі өтпелі кезендегі дағдарыска карсы шаралар қолдалынуын қажет етіп отыр , олар мыналар :         

- нарықтык катынастарға  бейімделген экономиканың барлык  деңгейлерінде оны басқару реформалау  және меншік нысандарының ара  қатынасы қажет . Барлық басқару органдарының рөлін , міндеттерін және функцияларын жаңаша белгілеу және оларды нарықтық жағдайларға сәйкестендіру маңызды . Басқарудың әлі де болса сақталып отырған бұрынғы нарықтық емес әдітерінен түбегейлі бас тарту және XXI-ші ғасырға жаңа экономикалық   құрылысқа бара- бар болатын , орын алып отырған дүние жүзілік тэжәрибені ескеретін жаңа баскару жүйесімен қадам басу үшін мүмкін болғанның бәрін істеу  қажет ;      

- ұсынылып отырған  жаңа экономикалық   саяси конденциясы отандық тауар өндірушілерге іріктеп қолдау көрсетудің объективті қажеттілігінен туындайды . Елдің шаруашылық өміріне мемлекеттің араласуы экономиканы XXI -ші ғасырда дағдарыстан шығаруға және оны нарықтық өзін - өзі басқаруға эзірлеу мүмкіндігін беретін нарықтық экономикалық индикаторлар,  тұрақтандырғыштар , реттегіштер секілді тетіктердің шектеулі санымен жүзеге асырылуға тиіс ;     

   - нарықтық қалыптастар калыптастырудың монографияда ұсынылған жекешелендіру мен жекешелендіруден кеиінгі саясат, қор нарығын дамыту сияқты және басқа жаңа нысандары мен әдістерін тиімді пайдалану Қазақстанның нарықтық қатынастарға тез енуіне , XXI ғасырда ТМД елдері арасында жетекші жағдайға жетіп , дүние жүзілік коғамдастыққа лайықты орын алуына мүмкіндік береді ;      

- нарыктық экономиканың ерекше саласы болып табылатын шагын кәсіпкерлікке ерекше көңіл бөлу керек , әсіресе оған шетел инвестициясын тарту қажет . Ол қоғамда және оның жекелеген косымша жүйелерінде маңызды әлеуметтік - экономикалық функциялар атқарады   . Ол «шағын» ресурстық потенциялды бос және ескірген негізгі қорларды , қайталама ресурстарды , қалдықтарды және өзіндік ресурстарды пайдалануға ерекше тиімді. Мемлекеттік және аймақтық деңгейде шагын кәсіпкерлік жөніндегі қолдаушы және реттеуші қызметті ұштастыру қажет .       

 Біз каншалықты  нарықтық экономиканың тетіктерін  игергенімізбен егер білім мен  ғылымды және мэдениетті алға  ұстамасақ, оларға басымдылық  бермесек, ұзаққа шаба алмаймыз . Сол себептен білім мен гылымның  жаңа технологиялық өтпелі кезеңге  сай дамуының тактикасы мен стратегиялық бағдарламасын жасап іске асыру кажет . 

 

 

                                 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған эдебиеттер . 

 

1. Әкімбеков.С,  Баймұхамедова.А.С.  «Экономикалық теория» Алматы:    2005 ж.   79-87беттер. 

2. Байжомартов.  Ү. Жүнісов. ¥. «Экономикалық теория негіздері» Алматы:    1994 ж.      91-92 беттер.  

3. Дүйсенбиев. Ш.  К. «XXIғасырға кандай экономика  мен кіреміз» Алматы:     2001 ж.   119-149 беттер. 

4. Мейірбеков. А.  Қ.   «Кэсіпорын экономикасы» Алматы:   2001 ж.     5-15 беттер. 

5. Назарбаев.  Н. Н. «Жүз жылға татитын  он жыл» Астана.      2002 ж.     38-47 беттер. 

6. Назарбаев.  Н. Н. «XXIғасыр қарсаңында» Алматы:    1996 ж.    6-9 беттер. 

7. Сабден. О.  С. Акбердин. Р. 3. «Рыночная экономика» Алматы: «Ғылым» баспасы. 2002 ж. 669-680 беттер.