Меншікті капитал

 

 

Баланстың кестеге қойылған тепе-теңдік қатаң талапқа сай, мұңдағы  жинақталған активтер мен пассивтер сомасы әр қашанда тең сомада болуы керек. Жинақталған соманың тепе-тендігі екі жақтылық принципке тән активтер сомасы қаржы көздері пассивтер сомасынан көп не аз болмауы керек.

 

 

3. Кірістер мен шығыстар туралы есеп беру.

Кірістер мен шығыстар туралы есеп беру Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есептің № 3 стандартында ашылып көрсетіледі. Бұл – стандарт бағалау әдісі. Есеп саясаты өзгерген кезде және елеулі қателіктер анықталғанда және түзетілгенде қаржы-шаруашылық қызметтің нәтижелері туралы есеп беру мен олардың қаржы есептемелеріндегі баптардың сыныптамасын белгілейді. № 3 БЕС 2003 ж. 17 қаңтарында өз күшін жоғалтты.

№ 5- кестеде «КEGOC» ААҚ-ның 2003жарты-жылдық кіріс пен шығыс жайлы есебі көрсетілген.

Кіріс пен шығыс туралы есеп беруде мынадай баптар ашылып көрсетіледі:

• негізгі қызметтен (өнімдерді, жұмыстарды, қызметтерді сатудан) алынған табыс;
• сатылған өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құны;
• жалпы кіріс;
• кезең шығындары. Оған енетіндер: жалпы және әкімшілік шығындары, пайыздарды төлеу шығындары, сату жөніндегі шығындар;
• негізгі қызметтен алынғаен кіріс немесе зиян;
• салық салуға дейінгі әдеттегі қызметтен алынған кіріс немесе зиян;
• табыс салығы;
• салық салудан кейінгі әдеттегі қызметтен алынған кіріс немесе зиян;
• төтенше жағдайлардан алынған кіріс немесе зиян;
• таза кіріс немесе зиян.

Кірістер және шығыстар жөніндегі қорытынды есеп. Қорытынды  есептің бұл түрі қалыпты жағдайда шаруашылық қызметін атқарушы ұйымдардың таза пайдасы немесе шеккен зиянына  қосылатын қосымша құндық бағалар  өзгерісінің  есебін жүргізуге арналған. Сыртқы пайдаланушылар үшін кірістер және шығыстар жөніндегі қорытынды есеп қысқа үлгіде жасалынады.

Кірістер мен шығыстар ақша қаражатының көбеюі немесе азаюына  тікелей байланысты болмайды. Ақша қаражаттары сомасының көбеюі немесе азаюы активтік бухгалтерлік есеп шоттарының өзгеруіне тікелей байланысты болады.  Кірістер немесе шығыстар соманың өзгерісі  “капитал” немесе бөлінбеген таза пайда есебіне арналған бугалтерлік есеп шоттарын өзгеріске түсіреді.

Қаржылық қорытынды  есеп даярлау мен есеп тапсыру процесіне бухгалтерлік баланс сияқты “Кірістер және шығыстар жөніндегі  қорытынды” есептің маңызы мен ететін әсері өте зор.

Төменде Қазақыстан Республикасы қаржы министрлігінде 2006 жылдың 1 қантарынан бастап қолданылатын “кірістер және шығыстар жөніндегі  қорытындының” үлгісі берілген.

  200___жылдың________________ айына жасалған талаптар  “Табыстар және шығыстар” жөніндегі қорытынды есеп:

Ұйымның аталуы______________________________________________

Ұйым қызметінің түрі__________________________________________

Ұйымдастыру-құқықтық нысан__________________________________

Ұйымның заңды мекен-жайы____________________________________ 

 

Көрсеткіштердің аталуы	Жолдар-дың кодтары	Есепті кезеңдегі	Өткен кезеңдегі
Өнімдер және көрсетілген қызметтерді сатудан түскен  табыс. Сатылған өнімдер мен көрсетілген қызметтердің өзіндік құны Жалпы табыс ( 40 жол-020 жол ) Қаржыландырудан түскен табыстар Басқалай табыстар Өнімдерді және көрсетілген қызметтерді  сатудың шығындары Әкімшілік шығындары Қаржыландыруға арналған шығындар Басқалай шығындар Үлестік қатысу әдісімен есептелінген  (пайдадағы шеккен зияндағы) үлес қызметі жалғасқан кезеңдердегі  пайда (шеккен зиян) (030жол+040жол+050жол+060жол-070жол-080жол-090жол+1-100жол) Тоқталған қызметтен түскен пайда (шеккен зиян) Салық салғанға дейінгі пайда (шеккен зиян) (110жол+ /-120жол) Корпаративтік табыс салығы  бойынша  шеккен зияндар. Дивидент төлеуге дейінгі кезеңдегі  жиынық пайда (шеккен зиян) (130-140) Төленген дивиденттер. Есепті кезеңдегі жиынтық пайда (130жол-160жол). Бір акцияға есептелінген пайда.	010   020             030 040 050   060 070 080 090   100       110   120   130   140   150 160   170 180

 

Кіріс немесе шығыс жайлы есеп

(ААҚ «КEGOC» 2003 жылдың жарты жылына)

Көрсетілген атауы	Коды	Алдыңғы мерзім	Есепті мерзім
Дайын өнімді сатудан түскен кіріс (жұмыс, тауарларды) Сатылған дайын өнімнің өзіндік  құны (жұмыс, қызмет, тауарларды) Жалпы кіріс Барлық мерзім шығыны, оның ішінде:     сатуға байланысты шығындар     жалпы және административтік шығындар     сыйақы шығындары Негізгі қызметтен түскен кіріс (зиян) Негізгі емес қызметтен түскен кіріс (зиян) Салық салынғанға дейінгі негізгі  қызметтен түскен кіріс (зиян) Корпоративті табыс салығы шығыны Салық салығынан кейінгі негізгі  қызметтен түскен кіріс Төтенше жағдайлардан түскен кіріс (зиян) Таза кіріс (зиян)	010   020 030 040 041 042 043 050 060   070 080   090 100 110	6095570   4897941 1197629 1039991 22331 1017660 0 157638 133727   291365 0   291365 0 291365	7634633   4625339 3009294 906295 13782 892512 1 2103000 408444   2511444 706965   1804479 0 1804479

 

4. Ақша қаражаттарының қозғалысы жөнінде есеп беру және ұсыну

Бухгалтерлік есептің  «Ақша қаражаттарының қозғалысы  жөніндегі қорытынды есеп» деп  аталатын ұлттық ақша кассадағы және банктерде ашылған шоттардағы нақты ақша ретінде анықталған. Ақшаның қозғалысы – олардың операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметтің нәтижесінде келіп түсуі мен шығуы.

Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру – бұл ақша қаражаттары мен олардың эквиваленттерініңкеліп құйылуы мен шығысталуы. Ақша эквивалентеріне қысқа мерзімді қаржы инвестициялары (мерзәмді бір жылдан кем) және облигация, қазынашылық векселі және тағы басқа сияқты өтімді бағалы қағаздар жатады. Ақша түсімдері туралы ақпарат, біріншіден, кәсіпорынның ақша қаражаттары мен олардың эквиваленттерін табу қабілеті,  сондай-ақ ақша түсімдерін пайдаланудағы кәсіпорынның мұқтажын бағалауға көмектеседі. Екіншіден, кәсіпорынның таза активтеріндегі өзгерісті, оның қаржы құрылымын, сондай-ақ өтімділік пен төлем қабілетін бағалауға көмектеседі. Үшіншіден, әр түрлі кәсіпорындардағы операциялық қызмет туралы есеп берулерді салыстыруға мүмкіндік береді.

Ақша қозғалысына арналған қорытынды есепте қалыпты өндірістік және қаржылық жағдайда қалыптасқан  ақша қаражаты мен сыртқы көздерден алынған ақша қаражаты арасындағы өзгерістерді дәлме-дәл ажыратылып көрсетілуі керек.

Ақша қозғалысы жөніндегі  қорытынды есеп ақша қозғалысы есебін жүргізуге арналған жекелеген шоттардағы мәліметтер негізінде жасалынып, есепті кезеңнің басындағы және аяғындағы қалған ақшаның қалдығымен салыстырылып көрсетіледі.

 

 

2003 жылғы 31желтоқсандағы  жағдай бойынша ақша қаражаттарының  қозғалысы туралы есеп беру.

Негізгі қызметтен  түскен ақша түсімдері

Таза кіріс  Таза кірісті операциялық  қызметтен алынған қолма-өол төлемдермен салыстыруға жасалған түзетулер Тозу Амортизация Активтер мен міндеттемелердегі  өзгерістер: Дебиторлық берешектің кемуі (өсуі)  ТМҚ кемуі (өсуі) Басқа активтердің кемуі (өсуі)  Кредиторлық берешектің кемуі (өсуі)  Қысқа мерзімді берешектің кемуі (өсуі)  Салықтарды төлеу жөніндегі  берешеклтің кемуі (өсуі)  Өзге міндеттемелердің кемуі (өсуі)  Операциялық қызметтен алынған қолма-қол ақшамен  таза төлемдер Инвестициялаудан  алынған ақша түсімдері  Негізгі құралдардағы өзгерістер Материалды емес активтерден өзгерістер Инвестициялауда пайдаланылған, қолма-қол  ақшамен жасалған таза төлемдер Қаржыландырудан алынған ақша түсімдері  төленген дивиденттер Ұзақ мерзімді берешектің өтелуі Қысқа мерзімді берешектің таза өсуі  (кемуі) Ұзақ мерзімді қосымша берешектер Қаржыландыруда пайдаланылған, қолма-қол  ақшамен жасалған таза төлемдер Ақша қаражаттарының таза өсуі Кезкң соңындағы ақша қаражаттарының сальдосы Кезең басындағы ақша қаражаттарының сальдосы Ақша қаражаттарының таза өсуі (кемуі)

2000000        2000000     1000000 5000000 1000000 500000 500000 4000000 5000000   300000   1250000 900000   2150000   0 1000000 0 0 1000000 1850000 3000000 4850000 1850000

 

• Негізгі қызметтен түскен ақша түсімдері;
• Инвестициялық қызметтен түскен ақша түсімдері
• Қаржыландыру жөніндегі өызмет

Операциялық, инвестициялық  және қаржылық қызметтерге байланысты ақша ағыны жөніндегі мәләметтер төмендегі сүлбеде берілген:

Ұйымның жалпы ақша ағыны

 
 

              

Инвестициялық қызметтен түскен ақша ағыны

Операциялық қызметтен түскен ақша ағыны

Қаржылық қызметтен түскен ақша ағыны

Операциядан түсетін  ақша түсімдері негізінен кәсіпорынның табыс келтіретін негізгі қызметінің барысында пайда болады.

Негізгі қызмет жөнінде мысал болып табылатындар:

• Тауар сатудан және қызмет көрсетуден түскен ақша түсімдері;
• Сыйақылардың, комиссия ақысының және басқа табыстардың ақшалай түсімдері;
• Тауарлармен қызметтер үшін жеткізушілерге төленген ақша төлемдері;
• Қызметкерлерге ақша төлемдері;
• Ақша төлемдері немесе табыс салығын өтеу, егер олар қаржыландыру жөніндегі қызметпен және инвестициялық қызметпен байланыссыз болса;
• Шарттар бойынша ақша түсімдері немесе төлемдер.

Инвестициялық қызмет деп – біздер ұйымдардйң  ұзақ мерзімді активтер алу мен сату, сатылатын, өтелетін займдарды алу мен беру жөніндегі қызметін айтамыз.  Инвестициялық қызмет нәтижесінде пайда болатын ақша қозғалысының мысалына:

ақшаның түсуі:

материалды емес активтерді, негізгі құралдарды және басқа да ұзақ мерзімді активтерді, қаржылық инвестицияларды, басқа да құқылы тұлғалардың берген займдарын, басқадай жолдармен түскен ақшалардың кіріске алынуы;

ақшаның азаюы:

материалды емес активтерді, негізгі құралдарды және басқа да ұзақ мерзімді активтерді, қаржылық инвестицияларды, басқа да құқылы тұлғалардың займдарын сатып алуға, басқа да төлемдерді өтеуге жұмсалған ақшалар жатады.

Қаржылық қызмет деп – біздер ұйымдардың меншікті капитал мөлшері мен құрамындағы және қарызға алынған қаражаттар өрісіндегі болған өзгерістердің нәтижесін айтамыз.

Қаржылық қызмет нәтижесінде пайда болатын ақша қозғалысының мысалына:

ақшаның түсуі:

акциялар және басқа  да құнды қағаздар шығарудан, банктердің займдарын алу, басқадай жолдармен  түскен ақшалардың кіріске алынуы;

ақшаның азаюы:

банктер шығарған займдарды  өтеуге, өз меншігіндегі акцияларды сатып алуға, дивиденттер төлеуге, басқадай төлемдерді өтеуге жұмсалған ақшалар жатады.

Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру екі әдіспен  жасалады:

1. тікелей әдіс.
2. жанама әдіс.

Тікелей әдіске басымдылық беріледі, өйткені ол болашақ ақша түсімдерін бағалауда тиімді болатын ақпаратпен қамтамасыз етеді, ал оны жанама әдіс бере алмайды.

Тікелей әдісті қолданған  кезде ақша қаражаттарының барлық түрдегі  түсімдері мен олардың төлемдері  туралы ақпарат екі тәсілмен алынуы мүмкін:

Біріншіден, журналдар, қосымша ведомостер бойынша кәсіпорынның есептік жазуларынан;

Екіншіден, сату көлемін, сатылған  өнімнің сату көлемін, сатылған өнімнің өзіндік құнын және есепті кезең ішінде тауарлы-материалдық қорларды, дебиторлық және кредиторлық берешектердегі өзгерістерді ескеріп, шарашылық қызметтің нәтижелері туралы есеп берудегі басқа баптарды түзету жолымен.

Қазақстан Республикасында  операциялық қызметтен түскен ақша қозғалысы тікелей және жанама әдістерге  жұмсау үшін жинақталады. Онда тікелей әдісті қолдану арқылы түскен және төленген ақшаның негізгі ағыны мен түрлері көрсетіледі.

Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесінде пайда болған ақшаның  жалпы айналымдағы ағыны тікелей  және жанама әдістерді қолданып жасаған  ақша қозғалысы жөніндегі қорытынды есеп мәліметтерін өзгертіп отырады.

Төмендегі кестеде тікелей әдісті қолданып жасалатын ақша қозғалысы жөніндегі  қорытынды есеп үлгісі

200___жылдың ___________________айына  жасалған

«Ақша қозғалысының қорытынды  есебі» (тікелей әдіс)

Ұйымның аталуы__________________________________________

Ұйым қызмет түрі _________________________________________

Ұйымдастыру-құқықтық нысан______________________________

Ұйымның заңды мекен-жайы________________________________

 

Көрсеткіштердің аталуы	Жыдардың кодтары	Есепті кезең	Есепті кезең
Операциялық қызметтен түскен ақша қаражаттарының қозғалысы
1.Түскен ақша қаражаттарының  барлығы оның ішінде: тауарларды сатудан қызметтер көрсетуден алынған аванстар дивиденттер басқалай түскендері 2. Ақша қаражаттарының  есептен шығарылуы, барлығы оның ішінде: тауарлар мен қызметтер үшін қоюшыларға төленген аванстар берілген аванстар төленген еңбекақылар займдар бойынша сыйақылар төлеу корпоративтік табыс салығы бюджетке төленетін басқалай басқалай төлемдер басқалай төлемдер 3. Операциялық қызметтен түскен ақша қаражаттарының таза сомасы.	010               011 012 013 014 015   020                  021 022 023                             024   025   026               027
Инвестициялық қызметтен түскен ақша қаражатының қозғалысы
Түскен ақша қаражаттарының барлығы, оның ішінде: негізгі құралдарды сатудан материалды емес активтерді сатудан басқалай ұзақ мерзімді активтерді сатудан қаржылық активтерді сатудан басқа ұйымдарға берілген займдарды жабу   фьючерстік және форвардтың  келісім-шарттар, опциондар  мен   своптвр түскен басқалай  ақшалар   басқалай төлемдер Ақша қаражаттарын есептен шығару, барлығы оның ішінде: негізгі құралдарды сатып алуға материалды емес активтерді сатып алуға басқалай ұзақ мерзімді активтерді сатып алуға қаржылық активтерді сатып алуға басқа ұйымдарға берілген займ үшін фьючерстік және форвардтың келісім-шарттар, опциондар мен своптар үшін басқалай төлемдер Инвестициялық қызметтен түскен ақша қаражатының таза сомасы  (040жол – 050 жол)	040 041 042 043 044 045       046                 047   050                 051 052 053 054 055   056 057
Қаржылық қызметпен түскен ақша қаражаттарының қозғалысы
Ақша қаражаттарының түсуі, оның ішінде: акциялардан және басқа да бағалы акциялардан және басқалай құнды қағаздардан алынған займдар алынған займдар қаржылық жалдан алынған сыйақылар басқалай түскен ақшалар Ақша қаражаттарын есептен шығару, барлығы оның ішінде: займдар құнын төлеу өз меншігіндегі акцияларды алу дивиденттерді төлеу басқаларға Қаржылық қызметпен түскен ақша қаражаттарының таза сомасы (070 жол – 080 жол) Жиыны. Ақша қаражаттарының көбеюі (азаюы) ((+)/030жол+/-060жол+/-090жол(-)) есепті кезең басындағы ақша қаража-ты мен олардың эквиваленттері есепті кезең соңындағы ақша қаражаты мен олардың эквиваленттері	070     071 072 073 074   080 081 082 083 084     090