38 IAS ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ СТАНДАРТЫ

      Материалдық емес активтер

 

      Бұл нұсқа 2004 жылғы 9 желтоқсанда  шығарылған «Минералдық  ресурстарды барлау және бағалау» IFRS 6 шығатын түзетулерді қамтиды. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

      38 IAS ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ СТАНДАРТЫ

      Материалдық емес активтер

 

      МАҚСАТЫ

1. Осы Стандарттың мақсаты басқа Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттарында арнайы қарастырылмайтын материалдық емес активтердің есебін жүргізудің тәртібін орнату болып табылады. Осы Стандартқа сәйкес мекеме белгілі критерийлер қанағаттандырылған жағдайда ғана материалдық емес активтерді мойындауы тиіс. Сонымен қатар, Стандарт материалдық емес активтердің баланстық құнын бағалау әдісін белгілейді және материалдық емес активтер туралы белгілі ақпаратты жария етуді талап етеді.

      ҚОЛДАНЫЛУ САЛАСЫ

      2. Осы Стандарт:

      (a) басқа Стандартты қолдану саласындағы материалдық емес активтерді,

      (b)  олар 39-«Қаржы құралдары - тану және бағалау» IAS-та белгіленгендей, қаржылық активтерді,

      (c)  минералды ресурстарды барлау және бағалау бойынша активтерді тану және бағалауды (6-«Минералдық ресурстардың қорын барлау және бағалау» IFRS қараңыз); және

      (d)  минералдарды, мұнайды, табиғи газды және оларға ұқсас қайта жаңартылмайтын ресурстарды әзірлеуге және өңдеуге жұмсалған шығындарды қоспағанда, материалдық емес активтерді есепке алу кезінде қолдануға жатады.

      3.  Егер өзге Стандарт материалдық емес активтің нақты түрін есепке алу тәртібін белгілесе, ұйым мұндай Стандартты осы Стандарттың орнына қолдануы тиіс. Мысалы, осы Стандарт:

      (а)  ұйымның әдеттегі қызмет барысында сатуға арналған материалдық емес активтерге (2-«Босалқылар» IAS және 11-«Құрылыс салуға жасалған шарттар» IAS Халықаралық стандарттарын қараңыз);

      (b)  кейінге қалдырылған салық активтеріне (12-«Пайдаға салынатын салықтар» IAS Халықаралық стандарты қараңыз);

      (c)  17-«Жалдау» IAS Халықаралық стандарттың қолданылу саласындағы жалдау шарттарына;

      (d) қызметкерлерге  төленетін сыйақылардан туындайтын  активтерге (19-«Қызметкерлерге төленетін сыйақылар» IAS Халықаралық стандартты қараңыз);

      (e)  39 IAS Халықаралық стандартқа сәйкес берілген анықтама бойынша қаржылық активтерге. Кейбір қаржылық активтерді тану және бағалау мәселелері 27-«Шоғырландырылған және жеке қаржы есептілігі» IAS және 28-«Қауымдасқан ұйымдарға салынған инвестициялар» IAS және 31-«Бірлескен қызметке қатысу» IAS Халықаралық стандарттарымен реттеледі.

      (f)  кәсіпорындарды біріктіру кезінде алынған іскерлік беделге (3-«Бизнес бірлестіктері» IFRS қараңыз);

      (g)  кейінге қалдырылған аквизициялық шығындарға және 4-«Сақтандыру шарттары» IFRS Халықаралық стандартының әрекет ету саласындағы сақтандыру шарттарының шегіндегі сақтандырушының шарттық құқықтарынан пайда болатын материалдық емес активтерге. 4 IFRS мұндай кейінге қалдырылған аквизициялық шығындар туралы ақпаратты ашу нақты талаптар белгілейді, бірақ бұл материалдық емес активтерге қатысты қолданылмайды. Осылайша, бұл материалдық емес активтер ақпаратты жария ету бойынша осы Стандарт белгілеген талаптарға қатысты болады.

      (h)  5-«Сатылуға арналған ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылған қызмет» IFRS Халықаралық стандартына сәйкес сатылуға арналған болып жіктелген ұзақ мерзімді материалдық емес активтерге (немесе сатылуға арналған болып жіктелген шығу тобына қосылған) қолданылмайды.

4. Кейбір материалдық емес активтер физикалық субстанцияда, мысалы, компакт-дискіде (бағдарламалық қамтамасыз ету ретінде), құқықтық құжаттамада (лицензия немесе патент ретінде) немесе таспада болуы мүмкін. Материалдық және материалдық емес элементтері бар актив 16-«Негізгі құралдар» IАS Халықаралық стандартына сәйкес есептелу немесе осы Стандартқа сәйкес материалдық емес актив сияқты есептелу қажеттігін анықтау кезінде ұйым мұндай элементтердің қайсысының маңызды екені туралы кәсіби ойлауды қолданады. Мысалы, бағдарламалық басқару арқылы жұмыс істейтін станок үшін нақты жасалған бағдарламалық қамтамасыз етусіз жұмыс істей алмайтындықтан, мұндай бағдарламалық қамтамасыз ету станоктың құрамдас бөлігі болып табылады және негізгі құрал ретінде есептелуі тиіс. Бұл компьютердің операциялық жүйесіне де қатысты. Бағдарламалық қамтамасыз етулер тиісті аппараттық құралдардың бөлігі болып табылмайтын материалдық емес актив ретінде есепке алынады.
5. Осы Стандарт басқалармен қатар жарнама, дайындық, жіберу жұмыстарының, зерттеулер мен әзірлемелер шығындарына қолданылады. Зерттеу және әзірлемелер саласындағы қызмет білімнің дамуына бағытталған. Сол себепті мұндай қызмет түрі активтің физикалық субстанциясының пайда болуына әкелсе де (мысалы, тәжірибелік үлгі), активтің физикалық элементі материалдық емес активке, яғни бұл активтегі білімге, қатысты екінші орында болып табылады.
6. Қаржылық жалдау кезіндегі актив материалдық, сондай-ақ материалдық емес болуы мүмкін. Бастапқы танудан кейін жалға алушы осы Стандарт бойынша қаржылық жалға алу (беру) шарты бойынша ұсталынатын материалдық емес активті есепке алады. Кинофильмдер, бейнежазбалар, пьесалар, қолжазбалар, патенттер және авторлық құқықтар сияқты баптарға қатысты лицензиялық келісім бойынша құқықтар 17 IAS Халықаралық стандарт қолданылу аясынан шығарылады және осы Стандарттың қолданылу аясында болады.

      7.  Халықаралық қаржы есептілігінің стандартының қолданылу аясынан шығуы, егер қызметтің және операциялардың белгілі бір түрлері басқаша шешілуі ықтимал есепке алу мәселелерінің пайда болуына әкеліп соқтыратын барынша арнайы сипатқа ие болған жағдайда, орын алуы мүмкін. Мұндай мәселелер өндіру салаларында мұнайды, газды және минералдық ресурстарды барлауға, өңдеуге және өндіруге арналған шығындар бойынша, сондай-ақ сақтандыру шарттарына байланысты туындайды. Тиісінше, осы Стандарт осындай қызмет түрлеріне және осындай шарттарға арналған шығындарға қолданылмайды. Алайда, осы Стандарт өндіру салаларында немесе сақтандыру компанияларында қолданылатын басқа материалдық емес активтерге (компьютерлік бағдарламалық қамтамасыз ету сияқты) және басқа да (іске қосу жұмыстарына арналған шығындар сияқты) шығындарға қолданылады.

      АНЫҚТАМАЛАР

      8.  Мына терминдер осы Стандартта көрсетілген мағыналарда қолданылады:

      Активті нарық - бұл мына аталған  шарттардың барлығы  сақталатын нарық:

      (а)  мұндай нарықта сатылатын баптар біртекті болып табылады;

      (b)  әдетте кез келген уақытта мәміле жасауға ынталы сатушы және сатып алушы табылуы мүмкін;

      және

      (с) бағалар туралы ақпарат жалпыға мәлім болып табылады.

      Кәсіпорынды біріктіру туралы біріктірілетін тараптар арасында айтарлықтай келісімге келген күн келісімнің жасалған күні болып табылады және жария листингі бар ұйымдарға қатысты, қоғамдастықтың назарына жеткізіледі. Бірін-бірі өштесіп жою жағдайында бірігетін тараптар арасындағы елеулі келісім жасалатын ең ерте күн сатып алушы ұйым иесінің осы сатып алынатын ұйымға бақылау орнату жөніндегі ұсынысын қабылдауға жеткілікті күн болып табылады.

      Амортизация - бұл материалдық емес активтің пайдалы қызмет ету мерзіміндегі амортизацияланатын соманың жүйелік бөлінуі.

      Актив, бұл:

      (а)  өткен уақиғалар нәтижесінде ұйым бақылайтын;

      және

      (b) ұйымның болашақта экономикалық табыстарға жетуі күтілетін ресурс.

      Баланстық құн - бұл кез келген жинақталған амортизация және құнсыздану нәтижесінде жинақталған залалдарды шегеруден кейін актив танылатын сома.

      Өзіндік құн - төленген ақша құралдарының немесе олардың балама сомасы, немесе сатып алу немесе құру уақытына активтің құнын төлеу есебіне өзге қарсы ұсыныстың әділ құны, не болмаса, қолдануға сай келген жағдайда, мұндай активке, ол алғаш рет басқа Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарының, мысалы, 2-«Үлестік құралдар негізіндегі төлемдер» IFRS, нақты талаптарына сәйкес танылған кезде жатқызылатын сома.

      Амортизациялық  құн - активтің өзіндік құны немесе жою құнын шегеріп тастағанда көрсетілген сома.

      Әзірлемелер - бұл ғылыми жаңалықтарды немесе басқа білімдерді жаңа немесе айтарлықтай жақсартылған материалдарды, құрылғыларды, өнімдерді, процестерді, жүйелерді немесе қызметтерді оларды коммерциялық өндіруді немесе қолдануды басталмас бұрын жоспарлау немесе құрастыру үшін қолдану.

      Нақты ұйым үшін арнайы құн  – ақша қаражаттары ағындарының дисконтталған құны, ол ұйымның күтуіне сәйкес активтің пайдаланушымен және оның пайдалы қызмет мерзімінің аяғында шығып қалуымен байланысты не міндеттемені өтеумен байланысты туындайды.

      Әділ  құн - бұл жақсы ақпараттандырылған, шарт жасауға ниеті бар және бір-бірінен тәуелсіз тараптардың арасында жасалатын шарт негізінде активті айырбастауға мүмкін сома.

      Құнсыздану  нәтижесіндегі залал - активтің баланстық құны оның өтем құнынан асатын сома.

      Материалдық емес актив - бұл физикалық нысаны жоқ бірегейлендірілетін ақшалай емес актив.

      Ақшалай активтер - бұл ұсталатын ақша және тұрақты және белгіленген сомадағы алынатын активтер.

      Зерттеулер - бұл жаңа және техникалық білімдерді алу перспективасы үшін жасалатын өзіндік ерекше және жоспарлық ғылыми ізденістер.

      Материалдық емес активтің тарату құны – бұл, егер бұл актив пайдалы қызмет мерзімінің аяғында болады деп күтуге болатын жасқа және жағдайға жетсе, шығаруға болжанған шығындарды шегергенде активті өткізуден ағымдағы кезде ұйым алуы мүмкін есептік сома.

      Пайдалы қызмет мерзімі - бұл:

      (а)  ұйым активті пайдалануға жобалайтын уақыт мерзімі;

      немесе

      (b)  ұйым активті пайдаланудан алуды жобалайтын өндіріс бірліктерінің немесе ұқсас бірліктердің саны.

      Материалдық емес активтер

      9. Ұйымдар ғылыми немесе техникалық білімдер, жаңа процестер мен жүйелерді әзірлеу немесе енгізу, лицензиялар, интеллектуалдық меншік, нарық білімі және тауар белгілері (тауар маркалары мен баспа құқықтарын қосқанда) сияқты материалдық емес активтерді сатып алу, әзірлеу, қызмет көрсету немесе нығайту кезінде ресурстарды жиі жұмсайды. Осындай ауқымды санаттар қамтитын баптардың кеңінен тараған үлгілері болып компьютерлік бағдарламалық қамтамасыз ету, патенттер, авторлық құқықтар, кинофильмдер, клиенттердің тізімі, ипотекаға қызмет көрсету құқығы, балық аулау лицензиялары, импорттық квоталар, франшизалар, клиенттермен немесе жеткізіп берушілермен қарым-қатынастар, клиенттердің икемділігі, нарықтың үлесі және өткізу құқықтары болып табылады.

      10. 9-параграфта көрсетілген баптардың барлығы материалдық емес активтердің анықтамаларына, яғни сәйкестендіру, ресурстарға бақылау жүргізу және болашақ экономикалық табыстардың болу көрсеткіштеріне жауап бермейді. Осы Стандарттың әрекет ету саласындағы бап материалдық емес активтің анықтамасына жауап бермесе, мұндай активті сатып алуға немесе ішкі өндіріске жұмсалған шығындар орын алған кезде шығыс деп танылады. Бірақ, егер бап кәсіпорындарды біріктіру кезінде сатып алынған болса, ол сатып алу күніне танылатын іскерлік беделдің бөлігі болып табылады (68-параграфты қараңыз).

      Бірегейлендіру

      11. Материалдық емес активтің анықтамасы оны іскерлік беделден нақты ажыратуға мүмкіндік беретін бірегейленуін талап етеді. Кәсіпорындарды біріктіру кезінде алынған іскерлік бедел бұл сатып алушы-кәсіпорын болашақта күтілетін экономикалық табысты күту кезінде өздігінен жеке бірегейлендіре алмайтын және бөлек таныла алмайтын активтерден жасалатын төлем болып танылады. Болашақтағы экономикалық табыстар сатып алынған бірегейлендірілетін активтер арасында синергия тиімділігінен немесе жеке өзі қаржы есептілігінде тану талаптарына жауап бермейтін, бірақ кәсіпорындарды біріктіру кезінде сатып алушы ақысын төлеуге даяр активтерден туындауы ықтимал.