Малайзия мемлекетінің индустриалды-инновациялық дамуы

Жаңа кәсіпорындар үшін шикізат және құрамдаc бөліктер импортталып, ал дайын өнім шет елге жеткізілгендіктен, Малайзия фабрика еліне айнала бастады. Осы жерде электротехникалық және электрондық өндіріс құралғаннан кейін, компаниялар 80-85%-ға әкелінетін майда-шүйделерге мұқтаж болатын және олардың барлық өнімдері экспортқа кететін, «Өркендеу үлгісі (Сингапур, Малайзия, Тайланд, Индонезия) » деген кітабында РҒА шығыстану Институтының ғылыми аға қызметкері Людмила Пахомова. Жартылай дайын өнімді және микрочипті өндіру кезінде, фабрика — ел автокөліктерді шығаруды, мұнай-химиялық жабдықтарды, компьютерді, тұрмыстық техниканы тез меңгеріп алды.

1996 жылы Малайзия  экономикалық бәсекелестікке қабілетті  елдердің үздік үштігіне кірді.  Сарапшылар Малайзиялық керемет  жөнінде сөз қозғап, оны «Азиаттық айдаһар»  деп атай бастады.

Қазіргі Малайзияның ауылшаруашылық экспорты жоғары болса да, оны  аграрлы  ел деп айта алмаймыз. Бүгінде Малайзияның  кен өндіруші және өңдеуші өнеркәсібі қарқынды дамуда, ғылымды қажет ететін өндіріс сандары да өсуде.

Бұл елдің үкіметі ХХ ғасырдың 70-ші жылдары, білімге салған мөлшерлемеге байланысты бүгінде Малайзия ұлттық білім беру стандарттары бойынша елдің дамуына бағдарлауда. 2020 жылы жоғарғы білімді адамдар саны 40% жетеді деген болжам бар. Ал қазір бұл көрсеткіш 29% тең.

2020 жылға дейін  $444 млрд  ЖІӨ үш есе арттыратын жобаларға  салыну жоспары бар.

Елде барлық аймақты интернетпен  қамту, ядролы энергетиканың дамуы, Куала-Лумпурдан Сингапурға дейін  созылатын темір жол вокзалын салу жоспарланды.

Мемлекет қорларды азаматтар табысының көбеюіне, әлеуметтік кепілдіктерге, білім беру саласына одан бетер мықты қолдау көрсетуге бұрды. Айтпақшы, Малайзиядағы ұстаздар мен оқытушылар – өте сыйлы және бағынышсыз адамдар.

2.4. Экспортты  дамытудың  тәжірибесі

Малайзия экономикасы 1970 жылға дейін пайдалы қазбаларды өндіру мен ауыл шаруашылығы өндірісіне негізделді. 1970 жылдан бастап ел үкіметі экономиканың экспорттық бағдарлану мен өнеркәсіпті дамыту саясатын таңдап алды. 1980 жылдардың басынан 1990 жылдардың ортасына дейін Малайзия экономикасы өнеркәсіптік тауарлар экспортының арқасында өте қарқынды дамыды, оның жыл сайынғы өсімі жылдық 8 % құрайды. 1990 жылдардың ортасында Малайзия дамыған мемлекеттер арасында макроэкономикалық көрсеткіш бойынша жетекші орыннын бірін иеленді. Өнеркәсіп үлесі 1970 жылы 13,9 % 1999 жылы 30 % ұлғайды, ал ауыл шаруашылығы мен қазба өнеркәсібі 1999 жылы 42,7 % бастап, 9,3% 7,3% дейін қысқарды. Экспорттың дамуының маңызды қозғаушысы болған өнеркәсіптің негізгі салалары – электротехника, тоқыма өнеркәсібі, машина жасау.

Малайзияның экспорттық қабілетін  дамыту жоғары технологиялы өндіріс  пен технологияны дамытудағы басқа  да дамыған елдердің және Батыс Еуропа, Жапонияның инвестициясы есебінен жүргізілді. Жеткілікті білікті мамандармен  арзан жұмыс күшін артықшылық ретінде пайдаланған үкімет саясаты елге шетелдік компаниялардың келуін қамтамасыз етті. Бүгінгі күнде Intel, Panasonic, Motorola, Carrier, Basf, Dell, Hewlett Packard сияқты өндірушілер өз өнімдерін Малайзияда шығарады. 1997 жылдан бастап Малайзия экспорты импорттан басым, 2007 жылы экспорт шамамен 180 млрд долларды, ал импорт – 155 млрд. долларды құрады.

Сыртқы Сауданы Дамытушы Малайзия Корпорациясы – сауданы жылжытушы  коммерциялық емес агенттік арқылы мемлекет экспорттың дамуына ықпал етеді.

MATRADE кәсіпорындарға әр түрлі кепілдер ұсынады, соның ішінде экспорттық нарықты дамыту бойынша жұмыс басыңда компанияларға нарықты дамытуға көмек көрсету үшін, оқуға кепілдер, өнім мен өндірісті жақсартуға, қаптаманы жетілдіру, дизайн мен этикеті, брендті жылжыту мен дайындау, сапа менеджменті мен сертификация. Бұл кепілдердің жартысы 50 % шығындарды жабумен ұсынылады, олардың кейбірі кепілдің қандай да бір түрі бойынша кәсіпорынның барлық шығынын жабады. Бұдан өзге, ұйым халықаралық нарықтағы іскерлік мүмкіндіктер мен нарықты дамыту мәселелері бойынша әрекеттегі экспорттаушылардың біліктілігін жоғарылату мен жаңа экспорттаушыларды оқыту мақсатымен семинарлар өткізеді. Сонымен қоса MATRADE қызметіне шет елде қызмет пен өз өнімін ұсына алатын әлеуеті бар кәсіпорындарға ақыл-кеңестік көмек енеді. Бұдан өзге, бұл ұйым кәсіпорындардың сыртқы нарыққа шығуда барлық қажетті ақпаратты ала алатын мәліметтер қорымен шетелдік елдер нарығы бойынша қандай да бір ақпарат орталығы болып табылады.

Сонымен, Малайзия экспортты дамыту үшін несие мен сақтандыруды, кепіл түрінде салықтық преференцияларды қосатын және экспорттаушыларды қолдау үшін қолданылатын үкіметтік бағдарламаларды кең пайдаланады.

Сөйтіп, бүгінгі күнде сыртқы нарыққа  шығу кезінде экспортты дамыту негізгі  және қажетті кезең болып табылатынын айтуға болады. Сауда ақпаратына қол жеткізбей, тартымды нарық туралы ақпаратты қолдануға сауатты тәсілсіз, шетелдік елдердің талаптарын білетін білікті мамандарсыз, кәсіпорынның экспорттық компаниясының табысы қауіпті жағдайда болуы мүмкін. Осыдан басқа меншікті өнімді жақсарту отандық қаптама, баға, сапа бойынша басым тұрған импорттық тауарлар бар ішкі нарықта бәсекелестік мүмкіндігін ұлғайтады.

Қазақстандық әлеуетті, бастаушы және әрекеттегі экспорттаушыларды  қолдау мақсатында республикада экспортты  қолдайтын мамандандырылған құрылым  құрылды. Жаңа институт - қызметінің басым  бағыттарының бірі дәл кәсіпорынның экспорттық қабілетін дамыту болып  табылатын MATRADE, KOTRA, AUSTRADE сияқты шет елдік ұйымдардың кейбір мағынада аналогы болып табылады.

2.5. Сыртқы саясат және қауіпсіздік

Малайзия әлем елдерінің 120-дан астам елдерімен  дипломатиялық қатынас ұстануда. Куала-Лумпурда 100-ден астам мемлекет пен халықаралық ұйымдардың дипломатиялық миссиялары қызмет жасауда. Малайзияның шетелде жалпы саны 105 болатын дипломатиялық өкілеттіліктері бар. Малайзия – негізгі халықаралық ұйымдардың мүшесі: БҰҰ және оның арнайы органдарының (1998-2000 жж. Қауіпсіздік кеңесінің тұрақты емес өкілі болды),ӘСҰ, ӘВФ және Әлемдік Банк, Британ Достығы, дамушы елдер бірлестігінің қатысушысы, (Қосылмаушылар қозғалысы, Топ-77, ИКҰ) және аймақтық ұйымдар (АСЕАН, РФА, АТЭС, ВАС). Малайзия Движения неприсоединения төрағасы болды (2003-2006 жж.), ОИК (2003-2008 жж.), АСЕАН (2005-2006 жж.). 2008 жылдың мамыр айында Малайзия Британ Достастығының «Хараре Декларациясының» (CMAG) міндеттемелерін орындау бойынша Министрлік тобының төрағасы орнына сайланды. Бұл шешім 12 мамырда Лондонда 29-шы Топтың отырысы қарсаңында бір дауыспен қабылданды. Малайзия сыртқы саясатының маңыздысы болып асеандық бағыт қалуда. 2020 жылдарға таяу АСЕАН қауымдастығын құру жоспарлануда, сондайа-ақ бщества, «АСЕАН + 3» форматындағы ынтымақтамтық дамуы қаралуда(Қытай,Жапония, Корея). 2008 жылы Малайзия Парламенті 2007 жылы 20 қарашада қол қойылған АСЕАН Жарғысын ратификациялады. Малайзия XIII саммит қарсаңында АСЕАН Сингапурдағы «ондық» көшбасына кіреді. Оның қабылдануы халықаралық құқықсубъектілігі бар АСЕАН эволюциясының, толық аймақтық ұйымға айналуының жаңа кезеңінің бастамасы болып табылады. АСЕАН Жарғысы ресми түрде 2008 жылдың 15 желтоқсанындағы заң күшіне енді. 2009 жылы Малайзияның Сыртқы істер министрлігі жергілікті құқыққорғаушының, Әлемнің Нобель премиясының лауреаты Аун Сан Су Чжидің Мьянмада тұтқындалуына қарсы наразылық білдірді және бұл әрекеттерді елдің демократизациясы бойынша «жол картасы» ұлттық бейбітшілік процессінің үзілуі дет атады. Малайзия инициативасы]] бойынша бұл мәселе 2009 жылдың 19-20 мамырында в Пхукетте (Таиланд) өткен АСЕАН мүше-мемлекеттерінің Үлкен лауазымды тұлғалары отырысының күн тәртібіне енгізілді, Маңызды приоритет батыс жетекші мемлекеттерімен әріптестік қатынастардың дамуы болып табылады – АҚШ және Евроодақ. Мұндай саясаттың жүргізілуіне сауда-экономикалық және әскери-саяси ынтымақтастықтың жоғары деңгейде болуы ықпал етеді. Сонымен, Америка Құрама Штаттары Малайзияның үлкен сауда әріптесі болып табылады, ал Малайзия АҚШ-тың сыртқы экономикалық байланыстарында 10 орында тұр. 2008 жылы екі ел арасындағы тауарайналымы 43,703 млрд. АҚШ долларын құрады. Сауда-экономикалық ынтымақтастықтың нәтижелі болуының бір көрсеткіші АҚШ пен Малайзияның Еркін сауда туралы келісіміне қол қоюға мүдделлі болуы, бұл жөніндегі келіссөздер 2006 жылдың маусымынан бері жүргізілуде. Бұл бағыттағы белсенділікті күшейту мақсатында 2009 жылдың 14-15 мамырында Малайзия сыртқы істер министрі Датук Анифах Аман АҚШ-қа іссапармен барды. Іссапар кезінде АҚШ мемлекеттік хатшысы Х.Клинтонмен және АҚШ Сенатының Халықаралық істер жөніндегі комитетінің төраға орынбасары Ричард Лугармен кездесулер жүргізілді.

Малайзияның сыртқы саясатындағы маңызды сектор Қытаймен қарым-қатынас  болып табылады. Бұл бағыттағы  маңызды оқиға 2009 жылдың 2-5 маусымында Малайзия Премьер-министрі Наджиб Тун Разактың ҚХР-на ресми іссапары облды. Бұл іссапар барысында ҚХР Президенті Ху Цзиньтао мен ҚХР Мемлекеттік Кеңесінің төрағасы Вэнь Цзябаомен кездесулер өтті. Тараптар «Қытай-малайзиялық шұғыл ынтымақтастық бойынша біріккен әрекеттер жоспарына», қызметтік және дипломатиялық паспорттармен визасыз бара алу туралы келісімдерге қол қойды. Келісімдер нәтижесі бойынша Малайзия үкіметіның басшысы Н.Разак екі елдің өзара сауда тәжірибесінде толықтай американдық доллардан бас тартып тек қытай юандары мен малайзиялық ринггиттерді пайдалана отырып есептесу туралы жариялады. Малайзияның мұсылман қауымдастығындағы ықпалы күшеюде. Ислам әлемінде ИКҰ төрағасы (2003-2008 жж.) есебінде басқару орындарында болған кезеңдеріндеКуала-Лумпур өзін беделді және экономикалық дамыған ислам мемлекеті ретінде көрсете білді. Малайзия палестиндік мәселені реттеу сауалдарында жоғары саяси белсенділік танытуда. Бұл үрдістің соңғы көрінісі ретінде ел үкіметінің БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінде бұрын болмаған арыздары, Израильдің Палестинаға қарсы агрессиясын сынға алатын резолюция қабылдау ультиматумымен шығуы және Израильдің Газа секторына басып кіруін талқылау үшін БҰҰ шұғыл сессиясын шақыруын айтуымызға болады. Малайзия, сондай-ақ БҰҰ арқылы халықаралық бақылаушылар топтарын Газа секторына бағыттау және БҰҰ мирасқорлық күштерін Палестина территориясына енгізу инициаторы болып табылады. Халықаралық өркениет диалогы мен әріптестігінен туындаған сауалдар аса көңіл аударуды талап етіп отыр. Сонымен, 2006 жылдан бері Сыртқы істер министрлігі «Cordoba Initiative» (АҚШ) ықпалды халықаралық үкіметтік емес ұйыммен жыл сайын мұсылман әлемі мен Батыс өзара әрекеттері сауалдарына арналған конференциялар жүргізуде. Бұл форум азаматтық қоғам, дін өкілдері, ғылым, мәдениет, БАҚ өкілдерінің қатысуымен халықаралық конфессиялық және халықаралық өркениет үшін маңызды қадам болып табылады.

Малайзия 1996 жылы Бангкокта  құрылған Азия мен Еуропа арасында саясат, экономика, мәдениет және әлеуметтік сала мәселелері бойынша диалогты дамыту бағытында жасалып жатқан жұмыстарға белсенділік танытуда.( «Азия – Европа»саммиті). Малайзиялық дипломатияның обьективті жетістіктеріне қарамастан, соңғы бірнеше жыл сыртқы саясатта кейбір қолайсыз мәселелер туындап отырды. Мәселен, 2008 жылы Малайзия Гаагадағы Халықаралық Сотта Сингапурмен аймақтық мәселе бойынша дауда халық мүдделерін қорғай алмады. Сот дауласуы нәтижесі бойынша Куала-Лумпур Оңтүстік-Қытай теңізіндегі шұғыл маңызды арал Педра Бранкадағы бақылау құқығын жоғалтты. Даулы жердің Малайзии штаты – Джохор маңайында және Малайзия аймақтық суларында болғанына қарамастан. Вердикт қабылдауда судьялар Сингапурдың 130 жыл бойы Малайзия тарапынан наразылықсыз аралдағы теңіз маягын пайдаланғанына сүйенді. Ал Малайзия 100 жылдан астам уақыт бойы Педра Бранкада ешқандай шаруашылық қызметін жүргізуге ынта білдірмеген. АҚШ Мемлекеттік департменті есебінде «2009 жыл бойынша Адам саудасы жөнінде», Малайзия ең төмен, тізімдегі үшінші деңгейдегі назарда болды (2007 ж. Малайзия 2-ші деңгейде болды). Елдер 2000 жылы «Адам саудасының құрбандарын қорғау туралы»(TVPA) АҚШ Заңымен бекітілген стандарттар бойынша жүргізіледі. Минималды стандарттарды сақтау үшін аса күш білдірмеген елдер 3-ші деңгейге жатады. Мұндай баға Америка Құрама Штаттарын бұл мемлекеттерге гуманитарлық және сауда мәселелерінен басқа сауалдарда көмегін тоқтатуға итермелеуі мүмкін. «2-ші деңгейдегі бақылау тізімі» үкіметтері TVPA минималды стандарттарын толықтай сақтамаған, бірақ бұл мәселеге аса күш жұмсайтын елдер үшін арналған. Малайзиялық сыртқы саясатының қосымша қоздырғышы жыл сайынғы 2008 жыл бойынша Малайзиядағы саяси жағдай туралы Халықаралық құқыққорғаушы «Freedom House» ұйымының есебі және демократия, рыногтық экономика және саяси жүйенің дамуы жөніндегі «Bertelsmann-Stiftung» (Германия) фондының мәлімдемесі болып отыр. Жоғарыда айтылған мәлімдемеге сәкес, елдегі саяси реформалар жеткіліксіз, қоғамның этно-діни құрылымымен байланысты мәселелері бар, билік жүйесіндегі коррупцияның болуы аса қауіп туғызуда. 2009 жылы «Freedom House» анықтамасы бойынша «Әлемдегі еркіндік жағдайы - 2008» (Freedom in the World) рейтингіне сәйкес, Малайзия «толықтай емес еркін мемлекеттер» категориясына енді (салыстырмалы түрде, Индонезия «Еркін мемлекеттер» тобына кірді). 2009 жылдың қаңтарынан бастап Малайзия СІМ шұғыл стратегиялық жоспарлау жүйесі енгізілді. 2009-2015 жж. аралығына бекітілген бұл жүйе, институциялық потенциал және сыртқы саяси мекемесінің адамзат қорының дамуы мен нығаюына бағытталған. Аталған мақсаттар қызметкерлерді қазіргі дипломатиядағы тиісті білім мен тәжірибемен қамтамасыз етуді көздейді, атап айтқанда – саяси және экономикалық анализ, кризис басқаруы, экономикалық дипломатия және стратегиялық жоспралау амалдарын зерттеуді қамтиды. Шетел тілдерін меңгеру және келіссөздер жүргізу тәжірибесін арттыру мәселесіне аса назар аударылады. 2009 жылдың сәуір айында Малайзияның Сыртқы істер министрі болып тағайындалды.

2.6. Малайзия мен Қазақстан

Қазақстанның Малайзиядағы елшісі Бейбіт Атамқұлов.

Қазақстанмен қарым-қатынасы 1991 жылғы 31 желтоқсанда Малайзияның  Қазақстанның тәуелсіздігін мойындағаннан  бері басталды.

1992 жылғы 16 наурызда Қазақстан мен Малайзия арасында дипломатиялық қатынастар орнықты. 1996 жылы Куала-Лумпур қаласында Қазақстанның және Алматыда Малайзия елшіліктері ашылды. 2006 жылдың 25-29 мамырында Президент Н.Ә.Назарбаевтың Малайзияға ресми сапары болды, сапар барысында сауда ынтымақтастығы жөніндегі келісімге, инвестицияларды көтермелеу және қорғау туралы келісімге, экономикалық, ғылыми және техникалық ынтымақтастық жөніндегі келісімге қол қойылды.

1996 жылы Қазақстанға ресми сапармен Малайзияның премьер-министрі М.Мохамад, 2003 жылы Малайзияның Жоғарғы билеушісі С.Сираджуддин және 2011 жылы Малайзияның премьер-министрі Дато Сри Наджиб Тун Абдул Разак келді. 2010 жылдың мамыр айында Қазақстанға дипломатиялық қатынас тарихында алғаш рет Малайзияның сыртқы істер министрі Анифа Аман, маусымда Малайзияның премьер-министрі Дато Сри Наджиб Тун Абдул Разак және бұрынғы премьер-министрі А.Бадауи келіп кетті. Аталған сапар барысында Малайзияның премьер-министрі Н.Разак Дүниежүзілік ислам экономикалық форумына қатысты.

Туризмді дамыту мақсатында Малайзия Қазақстан азаматтарына біржақты негізде 30 күнге дейін визасыз  режим енгізді. «Эйр Астана» әуекомпаниясы Алматы мен Куала-Лумпур арасында аптасына тікелей үш рейс ұшады.

Малайзияда 2 мыңнан астам  қазақстандық студент білім алуда (2011). Оның көпшілігі экономика және ақпараттық-технологиялар мамандықтары бойынша оқиды.

Малайзияда 2010 жылы қазақстандық студенттер Ассоциациясы құрылған.

Қорытынды

жоспарлау мен аудит  жөнінде тәжірибеге өте бай және осылар арқылы экономикалық дамудың  өте озық үлгісін көрсетіп отырған  мемлекеттердің бірі – Малайзия. 

Малай елінде өте мұқияттылықпен жасалған жоспар мен бағдарламалардың орындалуын бақылайтын, қадағалайтын, оған тиісті баға беретін жүйе қалыптасқан. Іс барысында қол жеткен нәтижелер олардың жоспардағы деңгейімен салыстырылып отырады, олардың алшақтығының себептері айқындалады. Осындай мемлекеттің даму жоспарын өте мұқият қадағалау және Премьер-министрдің қатысуымен жоғарғы билікте жүйелі түрде талқылау қоғамда жоспар орындау саласында қатаң тәртіпті, үлкен жауапкершілікті қамтамасыз етеді. Сондықтан да осы елде әлеуметтік-экономикалық даму үрдісінде небір ірі сәтсіздік, немесе босбелбеулік болған емес. Оған Малайзияның жоғарыда келтірілген даму көрсеткіштері дәлел. Осындай озық тәжірибені бізде, Қазақстанда, мемлекеттік бағдарламаларды бағалау және олардың орындалуын қадағалау үшін қолданғанымыздың жөні бар сияқты. Өйткені, біздің тәжірибемізде әрбір жобаны жан-жақты сараптап бағалау, орындалуын қатаң бақылау жетіспейді.