Макроорта ұғымы. Макроортаның факторлары

 

Жоспар

 

 

 

Кіріспе

1. Макроорта ұғымы. Макроортаның факторлары.

1. Демографиялық фактор

2. Экономикалық орта
3. Табиғи орта
4. Ғылыми-техникалық орта
5. Саяси орта
6. Әлеуметтік-мідени орта

2. Микроорта ұғымы. Микроорта факторлары.

1. Тұтынушылар
2. Бәсекелестер
3. Жабдықтаушылар
4. Маркетинг делдалдары
5. Фирма

3. Бұқаралық ақпарат құралдарының байланыс аудиториялары.

4. Консьюмеризм түсінігі, тұтынушылардың құқын қорғау мәселелері.

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Ұзақ мерзімді жоспарға сай тұрақты  дамуы үшін фирма іс-қимылы қоршаған орта жағдайларымен үйлесімді болуы  шарт, өйткені жағдай мемлекеттік  шешімдердің, заңдардың өзгеруі, бәсекелестер әрекеті мен тұтынушы мінез- құлқы  салдарынан, сондай ақ әлемдік нарықта  болып жатқан процестердің болуына  қарай қауіпті сипат алуы мүмкін. Мысал ретінде Кеңестер Одағының ыдырауын, 1993 жылғы Біртұтас еуропа нарығының пайда болуын, еуровалютаның  енуін, Ирактағы соғысты және т.б. айтуға болады.

Фирманың манркетингтік ортасы- бұл фирмадан тыс күшті әсер ететін белсенді субьектілер жиынтығы мен  маркетинг басшылығының мүмкіндіктеріне  әсер ететін, мақсатты клиентермен  ынтымақтастықты нығайты болып  табылады.

 

1) микроорта фирманың өзіне тікелей  байланысты күштермен  және  клиентерге, жабдықтаушыларға, маркетингтік  делдалдарға, бәсекестелерге қызмет  көрсету бойынша мүмкіндіктерді  ұсынады.

2) макроорта әлеуметтік жоспар  күштері арқылы ұсынылады:

Демографиялық факторлар, мәдени, табиғи, саяси, ғылыми-техникалық факторлар.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I. Макроорта фирманы қоршап тұратын және оның қалыптасуына әсер ететін факторлардан тұрады. Ф.Котлер бойынша макроорта факторларына демографиялық, экономикалық, табиғи, ғылыми-техникалық, саяси және әлеуметтік-мәдени факторлар жатады.

1. Демографиялық орта: адамдар саны, құрамы, орналасуы, туу және өлу деңгейі. Әлемдік демографиялық дүмпу болып жатыр. 1981 жылы жер шарында адам саны 4,5 млрд адам болса, 2004 жылы ол 6 млрд-қа жетті. ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері бойынша республикамыздағы халық саны 1993 жылы – 18 млн., 1997 жылы – 16,5 млн., 2000 жылы – 14,8 млн., 2004 жылы – 15,01 млн. адамды құрады. Әлем бойынша халқы ең жас ел – Мексика, ең кәрі ел – Жапония. Мұнда, маркетинг осы факторларды құрастыру арқылы өндіруші деңгейі қанша өндіретінін біледі. Сәбилердің дүниеге келуінің азаюы балаларға арналған тауарлар шығаратын фирма қызметіне өз ықпалын тигізіп, фирманың тауар стратегиясын қайта қарауға мәжбүр етеді. Соңғы жылдардағы үш тіркелген некенің біреуі ажырасып отыр. Демографиялық ортадағы бұл өзгерістер кішігірім тұрғын үйге, көлемі мен қуаты аз құралдарға, жалғыз басты және бойдақ адамдарға арналған жиһаздарға деген сұранысты тудырды.

2. Экономикалық орта. Фирма тұтынушылардың  қанша тауар сатып алатының білуі қажет. Сонымен қатар тұрғындардың төлем қабілеттілігін анықтау керек (жалақы деңгейі, жұмыссыздық). Мысалы, соңғы жылдары Қазақстандағы орташа еңбек ақы мөлшері 208 АҚШ долларын құрап, ТМД елдері ішінде екінші орынға ие болды, бірінші орында Ресей – 237, үшінші орында Беларусия – 162 АҚШ долларын құрады. Ресми деректерге сүйенсек, еліміздегі ең жоғары еңбек ақы қаржы-банктік, тау-кен өнеркәсібі және әуе транспорты саласындағы қызметкерлерде екендігі байқалады. Ал төмен жалақы – ауыл шаруашылығы, білім беру және денсаулық сақтау қызметкерлеріне тағайындалған. Соңғы жылдардағы нақты және жасырын жұмыссыздықтың өсуі тауарларға деген сұранысты төмендетіп, тауарларды өткізуде бірқатар қиындықтар туғызды. Салық салу жүйесі маркетингтік ортаның экономикалық факторлары ішіндегі ең маңыздысы болып саналады. Қазіргі кезде қоланылып жүрген салық салу жүйесі кәсіпорындардың іс жүзіндегі өндіріс көлемін жасыруға мәжбүрлеп, сондай-ақ сарапшылардың бағалауынша тауар айналымының 30-40%-ын құрайтын көлеңкелі бизнеспен айналысуға итермелейді. Маркетинг мамандары өндірістің сұранысқа тәуелділігіне, инвестициялық және инновациялық мүмкіндіктерге, табыс мөлшеріне назар аударуы қажет.

3. Табиғи орта. Уақыт өткен сайын  мұнай, көмір, түсті металл  секілді табиғат ресурстарының жұтаң тартып, кеміп бара жатқаны байқалады. Мұның өзі табиғат қорларын ұтымды пайдалануды талап етеді. Су мен ауа таусылмайтын ресурстар секілді көрінгенмен, олардың да энергетикалық және шикізат ресурстары секілді бір күндері таусылары анық. Қазақстан ұлттық табыстың ¾ бөлігін минералды ресурстарды өндіру арқылы алады. Республикамыз дүние үзі елдері арасында вольфрам қоры бойынша бірінші, фосфор және хром кені бойынша екінші, қалайы мен молибден қоры

бойынша төртінші орын алады. Қазақстан  экономикасы үшін мұнайдың болашақтағы мәні зор. Кәсіпкерлік іс-әрекет қоршаған ортаға білместікпен қауіп төндіруде. Атап айтсақ, мұхит пен теңіз суларына сынаптың араласуы, жер қыртыстарында және азық-түлік тауарларының құрамында химиялық тыңайқыштардың болуы, қайта қолдануға жарамайтын және де биохимиялық ыдыратуға жатпайтын пластикалық орама материалдардың болуы қоршаған ортаға үлкен зиян келтіреді. Сондықтан да кәсіпкерлер әрқашан қоршаған ортаны қорғауға мүмкіндік беретін, әрі қоғам дамуының қауіпсіздігі мен адам денсаулығын сақтау мақсатында қазіргі заманға сай ресурстарды сақтайтын жаңа жетілген технологияларды іздеп, тауып, оны қолдануы және экологиялық жағынан таза өнімді өндіріп, сатуы тиіс.

4. Ғылыми-техникалық орта. ҒТП - өндіріске жаңа техника мен алдыңғы қатарлы технологияны енгізу негізі және маркетингтік ортаның маңызды факторы болып саналады. Дамыған елдерде өнертапқыштық пен жаңалықтарды тездетіп енгізу тенденциясы тән. Ал Қазақстанда ғылым мен жаңа технология бәсең дамуда.

5. Саяси орта. Белгілі бір дәрежеде кәсіпкерлікті реттейтін құқықтық- нормативтік актілер жағдайы мен мемлекеттің рөлі анықталатындықтан, тауарлар мен қызметтер нарығының дамуы саяси-құқықтық орта әсерінен де болады. Кәсіпкерлік және маркетингтік қызметке тікелей қатысты заңдар мен құқықтық жалпы ережелерден мамандар әрдайым хабардар болып отыруы қажет. Бұл, әсіресе, ҚР Азаматтық кодексі, ҚР Салық кодексі, «Жарнама туралы», «Сауда-өндірістік палаталары туралы», «Теріс пиғылды бәсекелестік туралы», «Бәсекелестік және монополиялық қызметтерді шектеу туралы», «Лицензиялау туралы» және т.б. заңдар мен нормативтік актілерге қатысты. Маркетингтің құқықтық ортадағы қазіргі заманғы бағыты – тұтынушылар құқығын қорғау үшін ұйымдастырылған консьюмеризм қозғалысы (тұтынушылардың мүддесін коммерциялық фирмалардың арамзалық әрекетінен қорғауға бағытталған қызмет) болып табылады. Қазақстанда консьюмеризм нарықтық экономикаға өту кезеңіндегі тауарлардың қауіпсіздігі мен сапасының төмендеуіне және қоршаған ортаның ластануына байланысты пайда болды.

6. Әлеуметтік-мәдени орта. Бұл ортада ең алдымен нормалар жүйесі, қоғамда орын алған ережелер мен құндылықтар, адамдар арасындағы қарым- қатынас маңызды мәнге ие болады. Бастапқы құндылықтар тұрақты болғанымен, кейінгі құндылықтар уақыт өте келе кейбір өзгерістерге ұшырайды. Мысалы, жастар мәдени ортадағы әйгілі адамдарға ұқсап киінуге, тарануға еліктейді. Қазіргі кезде адамдар өздерінің бос уақыттарын демалуға және спортқа арнауға тырысады. Ол қызмет көрсету саласының өсуіне, спорттық киімдерге, спорттық мекемелерге деген сұраныстың артуына ықпал етті. Нарықтың өзгермелі жағдайына бейімделу үшін фирма үнемі маркетингтің макроортасын қалыпты түрде бақылап отыруы қажет.

 

 

II. Маркетингтің микроортасы – фирма қызметіне тікелей қатысты

болатын маркетингтік күштер.

1. Тұтынушылар. Микроорта факторларының ішінде тұтынушылар ерекше орын алады. Тұтынушыларды зерттеу арқылы фирма олардың қажеттіліктері мен қалауын, тауарлар сату көлеміне деген сұранысты біле алады. Ф.Котлер фирма тұтынушыларын 5 түрге бөледі:

- тұтынушылар нарығы – тауарлар мен қызметтерді өзі тұтынуы үшін алатын жеке тұлғалар мен үй шаруашылықтары.

- өндіруші-ұйымдар нарығы – тауарлар мен қызметтерді өндіріс үдерістерінде қолдану үшін алатын ұйымдар.

- аралық сатушылар нарығы – тауарлар мен қызметтерді өздеріне пайда түсіру үшін қайта сатумен айналысатын сауда ұйымдары.

- мемлекеттік мекемелер нарығы – тауарлар мен қызметтерді әрі қарай пайдалану үшін, мұқтаж адамдарға беру үшін алатын мемлекеттік ұйымдар.

- халықаралық нарық – құрамына шетелдік тұтынушылар, өндірушілер, аралық сатушылар кіретін елден тыс аймақтағы тұтынушылар.

2. Бәсекелестер. Фирмамен бірдей тауар өндіретін ұйымдар. Ф.Котлердің айтуы бойынша бұл – бәсеке-тілектер (транспорт, пәтер алу, демалысқа бару); тауар-тектес бәсекелестер (автомобиль, самолет, мотоциклдер); тауарлы-түрлес бәсекелестер (3 жылдамдықты және 5 жылдамдықты мотоциклдер); әр маркалар бәсекелесі (Skoda және Subaru өзара экономикалық үнемдеу жағынан, ал Porsche мен BMW өте жақсы пайдалану сипаттамаларға ие болу жағынан бәсекелеседі).

3. Жабдықтаушылар дегеніміз –  фирманы тауар өндіру мен қызмет көрсету үшін қажетті материалдық ресурстармен қамтамасыз ететін кәсіпорындар мен ұйымдар.

Маркетинг тұрғысынан жабдықтаушылардың  келесі түрлері болады:

- «Эксклюзивті» жабдықтаушылар  – тек қана белгілі  фирмамен  жіне оның бәсекелестеріне бірдей  адал қызмет жасайды;

- «Лояльді» немесе «адал» жабдықтаушылар  – фирмаға және оның бәсекелестеріне  бірдей адал қызмет көрсетеді;

- «Сырттағы» жабдықтаушылар –  тек қана бәсекелестерге қызмет  көрсетеді.

4. Маркетингтік делдалдар. Оларға  кәсіпорын мен әр түрлі компаниялардың тауарларын сатуға көмектесетін фирмалар жатады. Бұл көтерме және бөлшек сауда саласындағы делдалдар, қоймалар, транспорттық ұйымдар және маркетингтік қызмет көрсететін агенттіктер. Маркетингтік қызмет көрсету агенттіктеріне – маркетингтік зерттеу жүргізетін фирмалар, жарнама агенттіктері және маркетингтік қызметпен айналысатын консалтингтік фирмалар жатады.

Тұтынушы нарығы – жеке тұтынушы үшін тауарларды сатып алу мен қызмет көрсетудің жеке және отбасы тұтынушыларынан тұрады.

Өндірушілер нарығы – өзінің өндірістік үдерісінде әрі қарай өңдеу немесе қолдану үшін тауарларды сатып алу және қызмет көрсету компаниялары құрайды.

Делдалдар нарығы – тауар мен қызметтерді өз пайдасы үшін қайта сататын сатушылар нарығы.

Ұйым нарығы – мектеп, емхана, бала-бақша және т.б адамдарға әртүрлі қызмет көрсетуді ұсынады.

Мемлекеттік мекемелер  нарығы – мұқтаж адамдарға тауарлар мен қызметтерді тарату үшін тауарлар мен қызметтерді сатып алатын құқықтық ұйымдар.

Халықаралық нарық – тұтынушылар, өндірушілер және мемлекеттік мекемені қоса алғанда басқа елдердің барлық сатып алушылары.

5. Фирма – микроорта күштерінің бірі болып есептеледі. Фирманың құрамында оның басшылары, бухгалтериясы, маркетинг, өндіріс, материалдық-техникалық жабдықтау, қаржы, жоспарау, т.б. бөлімдер әрекет етеді.

 

 

III.  Бұқаралық ақпарат құралдары (БАҚ) - арнайы лық құралдардың көмегімен, кез келген тұлғаларға әртүрлі мәліметтерді ашық жариялауға арналған әлеуметтік мекемелер. Сарапшылар олардың мынадай ерекше белгілерін атап көрсетеді: жариялылық, яғни тұтынушылардың шексіздігі; арнайы техникалық құралдардың, аппаратуралардың болуы; ақпарат таратушының (коммутатор) қабылдаушыға біржақты ықпалы; тұтынушы аудиторияның тұрақсыз әркелкілігі. Қоғамның өмір сүруін қамтамасыз етудегі БАҚ-тың рөлі зор. Наполеон: "Жауға қарсы жүздеген мың қол әскерден, төрт газеттің ойсырата соққы беру мүмкіндігі зор", - деген. 1840 ж. француз жазушысы О. де Бальзак баспасәзді «төртінші билік» деп атады. Билік институтында БАҚ-тың тура мағынасындағы орны болмағанымен, оның саяси процестегі орнын асыра бағалау мүмкін емес. Қазіргі кезде электронды ақпарат құралдарының пайда болуымен бүл әлеуметтік институт бүгінгі қоғамның, сая- сибиліктік қатынастардың барлық қырларын түбірімен түрлендіріп жіберді.

БАҚ-тың атқаратын қызметі әртүрлі, сарапшылардың пікірінше олардың аса маңыздыларына мыналар жатады: ақпараттық, білімдік, әлеуметтендірушілік, мүдделерді тоғыстырушы, саясат субъектілерінің ықпалдасуы, жұмылдыру және т.б.

1. БАҚ-тың ақпараттық қызметі азаматтарға, билік органдарына, қоғамдық институттарға аса маңызды жалпы оқиғалар, құбылыстар, процесстер жайлы мағлұматтарды таратудан тұрады. Бұл қызметсіз кез келген қоғамның толыққанды өмір сүруі мүмкін емес.
2. БАҚ-тың білімдік қызметі азаматтарға әртүрлі ғылым саласынан - қоғамдық-гуманитарлықтан жаратылыстану ғылымдарына дейінгі танымдық хабарларды дайындап, таратуынан көрінеді. Әрине ол толыққанды, жүйелі, арнайы оқу орындарында берілетін ғылымды қамтамасыз ете алмайды. Дегенмен де, қазіргі қоғамда адам өз өмірінің әр кезеңінде білімнің басым көпшілігін осы БАҚ арқылы алады.
3. БАҚ-тың әлеуметтендіруші қызметі адамдардың әлеуметтік ережелерді, құндылықтарды сіңіріп, мінез-қылықтарын қалыптастыруға септігін тигізеді. БАҚ-тың жүйелі түрде күнделікті қалың қауыммен қауышуы оны жеке түлғаны әлеуметтендіруші алғашқы институттар - отбасы, дін, мәдениет ошақтарымен қатар бір орынға қойды. БАҚ арқылы адамдар өздерін жалпы әлеуметтік, жал¬пы әлемдік процестердің бір бөлшегі ретінде әрі өзінің қоғамға, мемлекетке, саясат әлеміне қатысы барлығын сезінеді. Саяси журналистердің шабыттанған үгітнасихатының арқасында азаматтар әлеуметтік-саяси процестердің белсенді қатысушыларына айналады.
4. БАҚ-тың мүдделерді тоғыстырушы қызметі - БАҚ қызметінің міндетті түсы. Саяси мүдделер тек БАҚ арқылы ғана емес, сонымен қатар азаматтық қоғамның басқа да институттары (мысалы, партиялар, қоғамдық бірлестіктер) ар¬қылы жүзеге асырылады. Бірақ кейбір жағдайларда тек бүқаралық баспасөз бен теледидар ғана алғашқылардың бірі болып қоғамдағы өзекті мәселелерге назар аударады, ықтимал әлеуметтік және саяси қақтығыстар жайлы дабыл қағып, билік қүрылымдарын жағдайды саралап, арнайы шешім қабылдауына итермелейді.
5. БАҚ-тың жүмылдырушы қызметі адамдарды нақтылы бір іс-әрекеттерге немесе саналы әрекетсіздікке шақырады. БАҚ-тың осы қызметі саяси қатынастар саласында аса маңызды болып табылады. Азаматтардың белсенділігін ынталандыра отырып, БАҚ сайлау кампаниялары мен дауыс беру қорытындыларына айтулы ықпал етеді. Олар қоғам мен билікте дағдарыс туғызатын жаппай наразылық немесе саяси жанжалға апарып, арандатулары әбден мүмкін. Сондай-ақ олар қоғамға өмірлік маңызы бар міндеттерді шешуге азаматтарды жүмылдыруда биліктің тиімді одақтасына айнала алады.
6. БАҚ-ты саналы түрде саяси алдап- арбау мақсатында қолдану азаматтарға және қоғамға аса қауіпті болып табы¬лады. Оған өз мүдделеріне қайшы келетін әрекеттерге баруға мәжбүрлеу үшін адамдардың санасы мен мінез- құлқын жасырын басқару жатады. Алдапарбау БАҚ-та таралатын, шын мәнінде жалған ақпараттарға адамдардың сенуіне негізделеді. Оған тапсырыс берушілер үшін ол пайда, ал қоғам үшін орны толмас өкініш. Осы орайда қазіргі кезде өз қызметінің тиімділігін арттырғысы келетін қоғам қандай да бір жолмен БАҚ-тың қызметін реттеуге тырысады. БАҚ-тың жағымсыз салдары оның қоғамдық үйымдарымен шектелуі мүмкін. Қазіргі қоғамдарда БАҚ-ты үйымдастырудың үш негізгі жүйесі қолданылады: жеке (коммерциялық), мем¬лекеттік және қоғамдық-қүқықтық. АҚШ-та қолданылатын бірінші жағдайда бүқаралық ақпарат қүралдары жекеменшік нысанда және тек жарнамадан, жеке жәрдем берушілердің есебінен қаржыландырылады. Алайда бүл елде жекелеген азаматтар мен жалпы қоғамның мүддесі сотпен қорғалады, БАҚ- тың онымен келіспеуге еш шарасы жоқ. Екінші жағдайда, бұқаралық ақпарат құралдары негізінен мемлекеттің қарамағында. Олар парламентке, үкіметке бағынышты, ол үшін арнайы қызметтер құрылады. Электронды бұқаралық ақпарат қүралдарын үйымдастырудың үшінші түрі Германияда басым. Бүл жерде радио мен теледидар азаматтардан жиналатын арнайы салық есебінен қаржыландырылады. Олардың заңдық тұлға құқы және өзін-өзі басқару құқы бар. Алайда, бүл аталған ұйымдастыру, бақылау түрлерінің ешқайсысы да әмбебап әрі мінсіз деп айтуға келмейді.