Кәсіпкерлік іс

 
 
 
 

       Табыстылықтың көрсеткіштері де айтарлықтай өскен. Акивтерінің табыстылығы 100 есе, меншікті капиталының табыстылығы 600 есеге өссе, тартылған капиталдары 600 есеге өскен табыс әкелді. Жалпы табыстағы өнімді сатудан түскен табыс 4 есеге артқан. Негізгі істен түскен табыс 5 есе өскен.

13-кесте  2002-2003 ж кәсіпорынның іскерлік қызметін бағалау

 

      Кәсіпорынның іскерлік белсенділігі қызметі оның қаржыларының айналым жылдамдығынан көруге болады Оның белсенділігін талдауда әртүрлі қаржылық коэффиценттердің айналуының деңгейі мен өзгеруін зерттеу арқылы кәсіпорынның өз қаржыларын қалай қолданылып жатқандығын көруге болады. Кәсіпорынның жағдайы салынған активтердің қанша уақытта нақты ақшаға айналатындығына тәуелді.

      Негізгі құралдардың айналу коэффиценті қор қайтарымдылықты білдіреді. Кәсіпорындағы негізгі қүралдардың айналуын, олардың үлесінің аздығымен түсіндіруге болады. Ол 2002 ж 3,6 рет болса, 2003 ж!2,1рет болған.

     Меншікті капиталдың айналым коэффицентінің жоғарылығы олардың жетіспеушілігін көрсетеді. 2002 ж 5,54 болса 2003 ж 21 рет айналған. Бүл жерден біз сатылу көлемінің салынған актив деңгейінен жоғары екендігін көруге болады. Ағымдағы активтердің айналымы 2002 ж 0,5, 2003 ж 0,4- ке төмендеген. Дебиторлық берешектің айналу коэффиценті оның сапасы мен көлемінің мөлшерін білу үші қолданылады. Ол 2002 ж 4,7 реттен 2003 ж 6,1ге өскен.Неиелік қарыздың айналу коэффиценті коммерциялық несиеліктің өскендігін не төмендегенін көрсетеді. Бүл көрсеткіш талдау кезеңінде 175%- өскен.

      Кәсіпорын ісінің тиімділігін өндірістің нәтижесі мен оның шығындарын немесе қолданылған ресурстарын салыстыра отырып көруге болады. Алынған тиімділікті жиынтық капиталмен немесе салыстыра отырып         кәсіпорынның ісінің тиімділігінің бірнеше көрсеткіштерін анықтауға болады. Оларды екіге бөліп қарастыруға болады: 1) Жалпылама және 2) технико- экоономикалық . Бірінші топқа табыс деңгейі, еңбек өнімділігі, қор, материал сиымдылықтары жатса, екіншісіне өндірісте қолданудың тиімділік көрсеткіштері жатады.

       
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

3 тарау.  Өнеркәсіптегішағын кәсіпкерлікті дамыту жолдары

3.1 Шағын   кәсіпкерлікті  дамытуда мемлекеттік  қолдау   тетіктері

     

Статистикалық тіркелу деректері бойынша республикада 2004 жылдың 1-қаңтарында 130,8 мыңға жуық шағын бизнес кәсіпорындары тіркелген, бүл көрсеткіш 2003 жылдың 1 қаңтарындағыдан 11,8 % жоғары. Тіркелгендердің 71,5 %-і жұмыс істейтін, яғни экономикалық қызметті жүзеге асырған немесе жүзеге асыра алатын кәсіпорындар. 200і жылдың желтоқсанында 46 мыңнан астам кәсіпорын (жұмыс істейтіндер санынан 49,4%) белсенділік танытқан.

      Белсенді кәсіпорындардың басым көпшілігі сауда, автомобиль және үйде пайдаланатын заттарды жөндеу салаларында қызмет атқарады, өйткені сауда қызметі шағын бизнес кәсіпорындары үшін ең қолайлы болып табылады. Өнеркәсіп қызметімен белсенді кәсіпорындардың 12,5 % айналысқан, олардың басым саны өңдеу кәсіпорнында (өнеркәсіп кәсіпорындарының жалпы санынан 90,2%) шоғырланған.

      Өңірлер бөлінісінде белсенді  кәсіпорындардың басым көпшілігі  Алматы және Астана қалаларында,  сондай-ақ Шығыс Қазақстан және  Оңтүстік Қазақстан облыстарында  шоғырланған.

      Халықтың ңәсіпкерлік белсенділігі  Алматы мен Астана қалаларында,  сондай-ақ Маңғыстау және Павлодар  облыстарында аса жоғары. Шаруа  қожалықтары бойынша Оңтүстік  қазақстан, Алматы және Қарағанды  облыстары көзге түседі.

      2004 жылдың 1 қаңтарында есптік деректер бойынша республиканың шағын кәсіпорындарында жүмыс істейтіндер саны 2003 жылдың бірінші қаңтарына қарағанда 3,2% өсіп, 482,5 мың адамды қүрады. Әрбір үшінші қызметкер сауда, автомобильдер мен үйде пайдаланатын заттарды жөндеу саласына қатысты кәсіпорындарда, әрбір алтыншы- өнеркәсіп кәсіпоындарында жүмыспен қамтылған.

      2003 жылдың желтоқсанында өнімді  өткізуден түскен табыс 48292,1 млн.  Теңгені   қүрады,   бүл   2002   жылдың   желтоқсанындағы   деңгейден 6,7% жоғары. Есепті деректер бойынша жалпы табыстың 60%-ға жуығы сауда мен автомобильдер және үй заттарын жөндеу, құрылыс (12%) және өнеркәсіп (10,8%) салаларында жүзеге асыратын шағын кәсіпорындарының үлесінде.

      Ауыл шаруашылық саласында шаруа  қожалықтарының өркендеуімен сипатталады. Республикадағы 2004 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 149,4 мыңға жуық шаруа қожалығы тіркелген, оларддың 82,3% - жүмыс істеп түрғандар.

    Сонымен шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік келесідей принциптерді ұстанады :

    - шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың кешенділігі;

    - шағын кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымының  және жүзеге асатын шаралардың  шағын кәсіпкерліктің барлық  субьектілері үшін қол жеткізерлік  болуы;

    - шағын кәсіпкерлікті қолдау мен  дамыту саласында халықаралық  ынтымақтастық;

      Жүйелі мемлекеттік қолдау екі бастамадан түрады: жабдықтау және басқарушы. Жабдықтау бүл жерде шағын кәсіпорындарға материалдық, қаржылық, ақпараттық ресурстарды жеткізу мен мемлекеттік тапсырыстар мен қызметтер көрсету және т.б. Басқару әрқашан жоспарлаумен, бағдарламалармен, бақыламен байланысты.

      Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік  қолдау жүйесінің құрылымы 3 деңгейден  түрады: республикалық, аймақтық, жергілікті.

      Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік  қолдау мына негізгі бағыттарын  қамтиды:                  

-  шағын  кәсіпорындарының сыртқы ортадағы  факторларын басқару;                    I

-      нақты шағын кәсіпорындарды тікелей  қолдау; .

-      қолдаушы жүйенің өзін жетілдіру мен қолдау.

      ІІІағын кәсіпкерлерді мемлекеттік  қолдаудың бірінші фунциясында шағын кәсіпорындарға шағын кәсіпорындарға қажетті сыртқы ортаның жаңа элементтерін құру, оны қоршаған тиімді факторларды ынталандырып, қажетсіз факторларды қысқартып , тоқтату.

     Екінші функциясы әрқашан шағын  кәсіпорын субектілеріне ресурстардың  қозғалу бағытын көрсетеді. Көбінесе бүлар мамандырылған қолдау институтттары арқылы жүреді: *

А) қаржылық инситуттар;

Б) бизнес инкубаторлары, технопарктер, өнеркәсіптік алаңдар және т.б.

В) лизингтік компаниялар;

Г) шағын кәсіпкерлікті дамыту орталықтары мен агенттіктер;

Д) технологияны тарату орталықтары;

Е) ақпаратпен қамтамасыз ету орталықтары;

Ж) оқыту орталықтары;

3) бухгалтерлік, аудиторлық, жарнамалық, маркетингтік, транспорттық және басқа қызметтер көрсететін, сонымен бірге қызметкерлерді таңдауға көмектесетін мамандандырылған фирмалар.

     Үшінші функция қолдау жүйесін қүрумен оның стратегиясын анықтаумен, басымдықтарды айқындаумен және оның мақсаттарын жүзеге асыруға қажетті ресурстарды табумен байланысты. Бұл функция шағын кәсіпорындарды мемлекеттік жүйесінің үйымдарын дамытуға қажетті басқару орындарын қүру және олардың қызметін бақылау жүмысын жүзеге асыруды, екіншіден бүл жүйені үнемі жетілдіріп отыруды қарастырады.

          Елбасының биылғы жолдауында өткен жылғы тапсырмалардың күшінде қалатындығын және кәсіпкерлердің эконномиканы әлемдік нарыққа интеграциялау кезінде бәсекеге қабілеттілігін арттыруға дайындалуын тапсырды.

     Енді біз шағын кәсіпорындарды дамытудың сапалық деңгейін көтеруге және бәсеке қабілетті өнім шығаруға көңіл бөлу қажет.

     Бүгінгі күні негізгі кедергілердің бірі заңдық базаның жетілмегендігі. Қабылданған заңдық актілер мәселені тура шешуге көмектеспейді. Ал оны жүзеге асыру үшін заңға қосымша көптеген заңдық актілер қабылданады. Бұл:

- Қазақстандағы  кәсшкерлікті дамыту жөніндегі заңдық- нормативтік актілердің жетілмегендігін;

-  жекелеген   заңдық   актілердің  нарықтық   экономикалық  талаптары мен қағидаларына  сәйкес еместігін;

-  заңғаөзгерістер  мен    толықтырулар    шағын    кәсіпкерлік   тұрақты  дамуына әсер етеді;

-   қабылданатын      нормативтік-   зандық      құжаттардың      нәтижеге ешқандай талдаусыз,  болжаусыз жасалатындығы;

- заңдық- нормативтік құжаттарды тексеру  қажетті деңгейде емес.             Сондықтан   заңдық   базаны   жетілдіру   керек,   шағын, орта және ірі бизнестің шекарасын нақты көрсету керек.

      Сонымен    бірге    салық    жүйесі    жетілдірілмеген. Оны    есеп    беру жүйесінің     қиындығынан,      салық      ставкасының      жоғарылығы. Бұл қиындықтардан арылу үшін:

-  Өндірістік    инновациялық кәсіпорындарға    салық    салудың    жаңа жеңілдетілген режимін енгізу керек;

-  Шағын  кәсіпорыдарды  несиелендіруді  жүзеге  асыратын  салықтық жеңілдіктер беріп кәсіпорындардың жұмысын ынталандыру;

-  Салық  жүйесі  шағын     кәсіпорындарды  ынталандыратын экономикалық реттеуші болуы керек.

     Тағы бір кедергі банктен несие ала алмау мәселесі. Банктерге шағын кәсіпорындарға несие беру тиімсіз. Сондықтан олардың проценттік ставкалары жоғары және шағын кәсіпорын субьектілерінің кепілдік мүмкіндігінің жоқтығы. Ол үшін бізге шағын несие беретін үйымдардың ісін жандандыру керек. Мемлекет шағын кәсіпорындардың несиелеріне сақтандыруға кепілдік берудің жүйесін жасау керек. Тағы бір жол шағын кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі қордың жұмысының белсенділігін арттыру қажет. Қор шағын неиелерді аз уақытқа нарықтық ставкадан төмен, материалды кепілдіксіз, бизнес- жоспарсыз үш жақты келісім шартпен берілу керек. Оның, ағымдағы шығындары түскен табыстан жабылып отырылуы керек. Алынған несиелер тиімді пайдалануы үшін ақысыз кеңестер мен әртүрлі оқытулар жүргізіліп отырылуы керек. Өзерін үнемі үлгерімді жағынан көрсеткен кәсіпкерлерге несиенің мөлшерін өсіріп отыру қажет. Осындай және инновациялық жобаларға, арнайы гранттар берілуі керек.