Коммерциялық банктерді тәукелдерді басқару әдістері

«Kaspi Bank» АҚ саудалық қаржыландыру шеңберінде мыналарды қоса бірқатар өнімдермен жұмыс істейді:

Тауар сатып алуды (қызмет көрсетуді) қысқа мерзімді қаржыландыру:

Қаржыландыру мерзімі 1 жылдан 2 жылға дейін, төлеу түрі – аккредитив.

Осы қаржыландыруды пайдалану артықшылықтары:

• несиелеудің әдеттегі шарттары кезіндегі пайыздық мөлшерлемеге қарағанда пайыздық мөлшерлемесі айтарлықтай төмен
• айналымдағы қаражатты жұмсамауға мүмкіндік береді
• жеткізуші тауарды тиегеннен кейін бірден ақысын алады
• Қарызды кезең соңында біржолғы қайтару мүмкіндігі

Банк өз тәжірибесінде  клиенттерге экспорттық-импорттық операцияларды жүзеге асыру кезіндегі коммерциялық және қаржылық тәуекелдіктерді айтарлықтай төмендетуге қол жеткізетін аккредитив және кепілдік сияқты құралдарды пайдаланады.

Сатып алушы  үшін артықшылықтар:

• Сатушы тауарды тиеуді/қызмет көрсетуді орындамайынша, ол тауар ақысын алмайтынына кепілдік
• Аккредитив шарттарында көзделген талаптар мен мерзімдерге сәйкес тауарды алу кепілдігі

Сатушы үшін артықшылықтар:

• Аккредитивтің барлық шарттарын орындаған кезде, Сатып алушыдан тәуелсіз, төлемақыны алу кепілдігі
• Расталған аккредитивті пайдаланған жағдайда, төлемнің қосарлама кепілдігін алу мүмкіндігі.

Қос Тарап үшін артықшылықтар:

• Барлық аккредитивтер кеңінен қолданылады және түсінікті, сондай-ақ Халықаралық Сауда Палатасымен (Париж қ., 1993 ж.) бекітілген UCP 500-құжаттамалық аккредитивтер үшін Жүйеленген Ережелер мен Дәстүрлерге бағынады, бұл пайдалануды және мәселелерді шешуді қарапайым етеді.
• Қаржы құралы ретінде аккредитивтің икемділігі әр түрлі схемаларды пайдалануға және сонымен күрделі коммерциялық келісімшарттарды жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Аккредитивтің негізгі түрлері:

1. Көрсеткен кездегі төлем 
2. Төлем мерзімін жылжыту арқылы 
3. Трансферабельдік/аударымдық аккредитив 
4. Револьверлік/жаңартылатын аккредитив 
5. «Қызыл ескертпелі» аккредитив/аванстық төлеммен 

3.3 Өндіріс саласын  несиелендіру 

Банк негізгі  өндіріс құралдарын (машиналар, құрал-жабдықтар) сатып алуға ұзақ мерзімді қаржыландыруды ұсынады.

Экспорттық-несиелік агентіктердің (ЭНА) кепілдігімен батыстық коммерциялық банктерді тарта отырып, импорттық операцияларды қаржыландыру. Осы қызмет аясында kaspi bank 7 жылға дейін орта мерзімді және ұзақ мерзімді қаржыландыруды Сатып алушыға шетелдік ЭНА жабу кепілдігімен коммерциялық банктен алынатын мақсатты несие бойынша жеңілдік мөлшерлемесімен несие беру арқылы ұйымдастырады.  
ЭНА – Сатушының саяси және/немесе коммерциялық тәуекелдіктерін жабу жөніндегі Экономикалық Ынтымақтастық пен Даму Ұйымы елдеріндегі мемлекеттік (немесе мемлекеттік меншіктің үлкен үлесі бар) кәсіпорын.

Осы қаржыландыру схемасы «Kaspi Bank» АҚ клиенттеріне тартылатын қаражаттың құнын төмендетуге және жаңа да, қолданылған да құрал-жабдықтарды, автокөлік пен ауыл шаруашылығы техникасын сатып алу мүмкіндігі арқылы қаржыландыру мерзімдерін ұзартуға мүмкіндік береді.

ЭНА-ның жабуды сақтандыруымен қаржыландырудың негізгі параметрлері:

• Алдын ала төлемнің 15% жоғарысы Сатып алушының есебінен төленеді (сондай-ақ осы сомаға қысқа мерзімді қаржыландыру мүмкіндігі)
• kaspi bank мен қаржыландыратын шетелдік банк арасында жасалатын банкаралық несиелік келісім аясында 85% дейін қаржыландырылады
• Төлем құралы: қайтарусыз расталмаған аккредитив
• Несие мерзімі – 2 жылдан 7 жылға дейін
• Несиені өтеу тең жүйелі жартыжылдық төлемдермен жүзеге асырылады.

Кесте 7.Банк осындай қаржыландыруды мына елдерден алынатын импорт үшін ұйымдастыра алады:

Қолма-қол қаржыландыру 
Клиенттерімізге біз сондай-ақ саудалық келісімшарттармен қолма-қол қаржыландыруды ұсынамыз. Мұндай қаржыландыру кезінде төлем түрі ретінде аккредитивті пайдалану қажет емес. Әдетте ол шетелдік серіктестермен жақсы қарым-қатынас орнатылғанда және келісімшарт бойынша міндеттемелерді орындамау жағдайлары орын алмағанда пайдаланылады. Төлем түрі – тікелей банктік аударым.

Мақсатты бағдарламалар

Банк мына мақсатты бағдарламалар бойынша құрылымдық қаржыландыруды ұсынады:

Оңтүстік Кореядан келген жеткізушілермен жұмыс істейтін импорттайтын компаниялар үшін  Банк Оңтүстік Кореядан әкелінетін тауарларды, қызметтер мен құрал-жабдықтарды импорттауды қаржыландыру бойынша мына қызметтерді ұсынады:

Өндірістік зауыттар мен басқа да негізгі құрал-жабдықтар, қаржыландыру – 5 жылға дейін 
Тұтыну тауарлары – 2 жылға дейін 
Шикізат, қосалқы бөлшектері мен жиынтықтары – 2 жылға дейін 
Қарыз валютасы:: USD 
Өтеу:: өтеу кестесіне сәйкес әр алты ай сайын

Кесте 8.Қаржыландыру шарттары:

Осы тауарларды қаржыландыру Кореяның Экспорттық-импорттық  Банкімен ынтымақтастықта жүзеге асырылады. 
Анықтама: өзінің 1976 жылы құрылған сәтінен бастап The Export-Import Bank of Korea (KEXIM) Оңтүстік Кореяның халықаралық бизнеспен айналысатын оңтүстік кореялық компанияларды экспорттық несиелеуді және жобалауды қаржыландыруды қамсыздандыратын мемлекеттік экспорттық несиелік агенттігі болып табылады.

АҚШ-тан ауыл шаруашылығы өнімдерін жеткізушілермен  жұмыс істейтін импорттаушы компаниялар  үшін банк қаржыландырудың мына шарттарын  ұсынады: 
Мақсаты: жем, талшықтар немесе олардан жасалатын бұйымдар сияқты ауыл шарушылығы тауарларын сатып алу. Бұған пиломатериалдар мен целлюлоза сияқты орман өнімдерін, сондай-ақ АҚШ Конгресі осы бағдарламаның мақсаты үшін ауыл шарушылығы өнімдері санатына жатқызған балықты жатқызуға болады. 
Мақта, алкгольдік сусындар, өсімдік майы, асыл тұқымды құс және телеграфтық бағандар сияқты әр түрлі өнімдер арқылы несиелік жабу қамсыздандырылады. 
Қарыз валютасы: USD 
Қаржыландыру мерзімі: 3 жылға дейін 
Өтеу: өтеу кестесіне сәйкес әр алты ай сайын  
Бұл қаржыландыру GSM 102 бағдарламасы аясында жүргізіледі. 
Анықтама: GSM 102, АҚШ-тың Ауыл шаруашылығы министрлігінің бағдарламасы, шетелдік банктерден алынатын төлемдерге кепілдік беретін экспорттық несиелеу кепілдігі бағдарламасын жүзеге асырады.  
АҚШ-тың Ауыл шаруашылығы министрлігі жекелеген ел немесе аймақ үшін, егер нәтижесінде бұл Құрама Штаттарының экспорттық нарығын қолдауға немесе кеңейтуге алып келсе, АҚШ-тың кез келген ауыл шаруашылығы өніміне кепілдік беру туралы мәселені қарастыруға дайын.  

3.4 Қазақстандағы шағын және орта бизнес субъектілерін  несиелеу: кедергілері және дамуы мен жетілдіру жолдары  

Қазақстан Республикасында  ендi ғана жанданып келе жатқан шағын  бизнеске несие беретiн субъект  – екiншi деңгейдегi коммерциялық банктер  болып табылады. Коммерциялық банктер  көбінесе заңды тұлғаларды және қысқа  мерзімді несиелеуді жақтайтыны – тарихи қалыптасқан жағдай. Қазақстандық шағын және орта бизнес субъектілерінің екiншi деңгейдегi банктерден коммерциялық несиелер алуы кәсіпорындарды дамыту үшін қаражаттарды толықтырудың іс жүзіндегі негізгі көздерінің бірі болып табылады. Алғашқы құрылу кезінде шағын бизнес несиесіз өз жұмысын атқара алмайды.

Қазіргі кездегі  республикадағы шағын және орта бизнесті несиелеуді дамытуға  кедергі болып  отырған негізгі факторлар мыналар:

• несие алу барысындағы шарттардың қатал болуы;
• несиенің мерзімі мен  пайыздық ставкаларының бизнеске қолайсыздығы;
• несиені рәсімдеу процедурасының ұзақтылығы және оны сақтандыру қажеттігі;
• коммерциялық банктердің кепілге қоятын талаптарының жоғарылығы;
• әлемдік несие нарықтарындағы дағдарыстар әсерінен несиелік ресурстарға қол жеткізу қиындықтары және коммерциялық банктердің жеке ресурстарының аз болуы;
• мемлекеттік инвестициялық-несиелік институттардың ресурстарының тиімсіздігі;
• мемлекеттің казына қоры арқылы шағын және орта бизнесті несиелеуге бөліп отырған қаражатының аз болуы және оның шарттарының қолайсыздығы.

Банктер  кез  келген уақытта,  қарыз алуға ниет бiлдiрген субъектiлердi несиелеген кезде  пайда болатын несиелiк тәуекелге  ұшырайды.  Жалпы отандық несиелеу тәжірибесі көрсеткендей банктердің кәсіпорындарды қаржыландыру кезінде келесідей факторлар өз әсерін тигізеді.(-кесте).

Банк несиелерді қайтарымдылық, жеделдік, тиімділік  принциптерін қатаң сақтау, несиелерді мақсатты пайдалану мен заңда  қарастырылған және екі жақпен келісілген жағдайда коммерциялық негізде береді.

Шағын және орта бизнестің күрделі мәселелерінің  бірі – несиелік ресурстарды алудың қиындығы. Өйткені, несие алу үшін кепілге қоятын мүлік, бизнес-жоспар дайындауда қиыншылықтар жеткілікті.

ҚР Ұлттық банкінің мәліметтері бойынша, қарастырылған  алты жыл аралығында, ШКС берілген несиелердің ағымдағы портфелі 145,4 млрд теңге құрады. Қысқа мерзімді несиелер үлесі 55,9%, орта және ұсақ мерзімді несиелер – 44,1%-ға тең. Қысқа мерзімді несиелер үлес салмағының жоғарылығы екінші деңгейдегі банктердің тез айналатын сауда-делдалдық операцияларды несиелеудегі қызығушылығын көрсетеді.

Кесте 9.Банктердің  кәсіпорындарды  несиелеуге  әсер ететін факторлардың топтамасы

Орта және ұзақ мерзімді несиелердің төменгі үлесі  өндіріс және ауыл шаруашылық секторын қаржыландыру қызығушылығының жоқтығын көрсетеді, ол кепілдікке қойылатын мүліктің жоқтығына, несиелерді алудағы құжаттарды реттеу қиыншылықтарына және банктердің басқада талаптарына байланысты. Жалпы алғанда 2002-2007жж. аралығында ШКС несиелеу өсу үрдісіне ие болып келді

Қарастырылған аралықта елдің экономикасына бағытталатын несиелердің жалпы сомасының базалық кезеңмен салыстырғанда 2007 жылы 71,6 млрд теңге-ден 672,4 млрд теңгеге дейін немесе 9,4 есеге, соның ішінде шағын кәсіпкерлік субъектілерінің несиелері 22,9 млрд теңгеге немесе 6,3 есе өскенін көреміз. Несиелеу аумағының күрт кеңейуі  біріншіден 1997-1998 жылдары субъектілердің нормативті-құқықтық базасын дайындаумен; екіншіден, ШКС тез қарқында өсуімен түсіндіріледі. Елде қысқа мерзімді несиелеу көлемдерінің  20,1 – 67,6 млрд тг немесе 47,5 млрд теңге сомасына жоғарыласа, өз кезегінде орташа және ұзақ мерзімді несиелеу 2,8-ден 77,8 млрд теңге немесе 75,0 млрд теңге ұлғайды (Кесте 3).

Кесте 10.ШКС несиелеудің негізгі көрсеткіштерінің өсу деңгейі