Халықаралық экономикалық қатынастың негізгі формалары

      -Валюта-несие  айырбасы

      -Жұмысшы  күші миграциясы

      жатады.

      2.1Халықаралық  сауда. 

      Дүниежүзілік  шаруашылық байланыстырудың күрделі  жүйесінде халықаралық сауда  ерекше орын алады.

      Осы уақытқа дейін тауарларды шетке  шығару халықаралық экономикалық қатынастардың  негізгі формасы болып есептелген еді,ал қазіргі кезде шетелдік инвестициялау халықаралық экономикалық қатынастардың жетекші формасы боп табылады.Ол ХЭҚ-ң жалпы көлемінің 80% үлесін алып отыр.

      Халықаралық сауда әр түрлі елдердегі тауар  өндірушілер арасындағы байланыс формасы  боп табылады,яғни ол халықаралық еңбек бөлінісі негізінде қалыптасады және елдердің өзара тәуелділікпен көрсетеді.

      Ұлттық  экономикадағы ұлттық нарықтардың  жиынтығы- дүниежүзілік нарықты құрайды.Ол тауар-ақша қатынастарыныңдаму процесі  кезінде қалыптаса бастайды.Оны  түсінуүшін 2 аспектіде қарастырайық:

      -Дүниежүзілік  нарық абстрактылық түсінік боп  табылады,яғни ол кеңістік аспектіде  көрінеді

      -Дүниежүзілік  нарық заттық аспектіде;

      Дүниежүзілік  нарықтың мәнін,құрылымын және әрбірэлементінің автономиялылығын түсіну үшін графикалық әдістер қолдану тиімді.

      Мысалы  А,В,С мемлекеттерді қарастырайық.

        

                   А                                                               В

            

                                                     С

      Осы қарастырылып отырған нарық дүниежүзілік нарық құрайды.

      Міне,осыданбіз  дүниежүзілік нарықтың абстрактылы  түсінік екенін байқап отырмыз.

      Ұлттық  нарық – бұл халықаралық еңбек  бөлінісі негізінде елдің ішкі және сыртқы сауда операцияларын жүзеге асыратын сфера.

      Сонымен,ұлттық нарық 2 элементтен тұрады:

      Ұлттық  нарық   ішкі сауда    сыртқы сауда

          А    =

      А  елінің сыртқы сауда операциясы,басқа В,С елдері үшін импорт боп табылады.

      Сыртқы  сауда- белгілі бір елдің басқа  елдермен сауда жасауы.

      Сонда барлық елдердің сыртқы сауда операциясын  жүзеге асыратын сфера-халықаралық  нарық деп аталады.

      Сыртқы  сауда операцияларының 4түрі бар:

      1.экспорттық операция-шетке шығару арқылы шет елдік контрагентке тауарды сату.

      2.импорттық  операция-шеттен әкелу арқылы  шет елдік контрагенттен тауарды  сатып алу.

      3.реэкспорттық  операция-бұрын импортталған және  қайта өңдеуден өтпеген тауарларды  шетке шығару арқылы сату.

      4.реимпорттық  операция-бұрын экспортталған және  қайта өңдеуден өтпеген тауарларды  шеттен әкелу арқылы сатып  алу.

      ұлттық  нарық пен халықаралық нарық  бір-бірімен тығыз,бірақ өзіндік  айырмашылықтары бар:

      ұлттық  нарық                                                            халықаралық нарық

                 

      1.тауарлар  қозғалы                                           1.тауарлар қозғалысынан

      сынан экономикал-                                            мемлекеттер арасындағы

      ық  факторлар әсер                                              шекаралық және жекелен-

      етеді.                                                                    ген мемлекеттердің сырт-

                                                                                    қы экономикалық саясат   

                                                                                    әсер етеді.

      2.ұлттық  шаруашы                                           2.жекеленген елдерде өнді-

      лықтардағы  тауар.                                              рілген кейбір тауарлар дү-

      қозғалысы шектеу-                                            ние жүзілік тауар қозғалы-

      болады.                                                                сы өте шектеулі болады.

      3.ұлттық  нарықтар                                           3.бұл нарықта «дүние жүзі-

      да  ұлттық бағалар                                              лік бағалар»деген ерекше

      белгіленеді.                                                         баға жүйесі белгіленеді.

      4.ұлттық  нарықтар                                          4.халықаралық нарықта мо

      дың монополизация-                                          полизациялау мүмкіндігі

          лану мүмкіндікте                                                төмен дәрежеде болады.

      рі  бар.                                             
 

      Дүние жүзілік нарық:

1. отын шикізаттары
2. ауыл шаруашылық нарығы
3. тұтыну тауарлар нарығы
4. өндіріске арналған тауарлар нарығы
5. жұмысшы күші нарығы
6. қызметтер нарығы
7. капитал нарығы
8. қару-жарақ нарығы
9. валюталық нарық

10.фрак  нарығы

      Халықаралық сауда – бұл халықаралық тауар-ақша қатынастарының сферасы, дүние жүзіндегі барлық елдердің сыртқы сауда жиынтығы. Оның формалары:

• аукциондық сауда
• биржалық сауда
• халықаралық көрмелер және жәрмеңкелер
• машиналар мен құрал-жабдықтар арендасы
• қарама-қарсы сауда
• шекаралық сауда

      Аукцион дегеніміз – алдын-ала көруге қойылған тауарларды белгілі бір  уақытта, белгіленген орында сату формасы.Ерекшелігі сатушының тауар сапасына жауапкершілігінің  шектеулігі.

      Аукциондық  сауда – нарықтық сауданың түрі, мұнда сатушы барынша пайда табу мақсатында аукционға қатысқан бірнеше немесе көптеген сатып алушылардың тікелей бәсекесі пайдаланылады.

      Биржалық  сауда – биржалардың қатысуымен тауарлар мен бағалы қағаздардың  сатылуы.

      Негізінен биржалар комерциялық делдалдар  болып табылады, олар келісімдерге қатыспайды, олардың бекітілуіне ықпал етеді. Олардың бірнеше түрі бар:

1. тауар биржасы
2. қор биржасы
3. еңбек биржасы
4. валюта биржасы.

      Тауар биржасы – сапасы жағынан стандартқа талықтай сай келетін белгілі  бір тауарларды сатып алу мен  сату үшін ұйымдасқан нарықты қамтамасыз ететін сауда.

      Мұнда тауарларды сатуға өздерін алып келмейді, онда тауарлардың бар екенінолардың  саны мен сапасын көрсететін құжаттар куәландырады.

      Қор биржасы – таза іскерлік принципінде  жұмыс істейді. АҚШ-та оннан астам  қор биржасы бар, ірісі Нью-Йорк. Амстердам, Мадрит, Копенгагин, Лиссабон қор биржалары Халықаралық қор биржасы болып табылады.

      Валюта  биржасы – бұл валюта нарығы. Мысалы, Токиода валюта операциясының 72% «доллар-марка» мәселесінің үлеісне тиеді.

      Еңбек биржасы жұмыс күшін жалдау кезінде кәсіпкер мен қызметкерлердің арасындағы делдалдықты жүзеге асыратын мемлекеттік мекеме.

      Халықаралық көрмелер мен жәрмеңкелер – тауар  үлгілерін көрсету нарығы, бұл  жерде іскерлік келісім сөздер жүргізіліп, контрактлерге қол қойылады.

      Жәрмеңке  – бір орында, белгілі бір мерзімде оқтын-оқтын өтіп тұратын нарықтң  түрі.

      Машиналар мен құрал-жабдықтардығ арендасы.

      Аренда  – бұл жалгерлік шаруашылықты жүргізудің формасы. Мұнда жалға  беруші мен жалгер арасында шарт негізінде  жалгерге жерді, табиғат қорларын, кәсіпорындарды, олардың бөлімшелерін уақытша пайдалануға, сондай-ақ дербес шаруашылықты жүргізуге қажетті басқа да мүліктерді белгілі мерзімге тиісті ақысын төлетіп,шешуге және пайдалануға бнрнді.

      Жалгерлікке халық шаруашылығының барлық саласында рұқсат беріледі және мүлік жөнінде меншікті барлық формалары мен түрлерінде қолданылады.

      Жалға берушілер – меншік иелері атынан мүлікті жалға беруге өкілетті орындар  мен ұйымдар болуы мүмкін.

      Жалгерлер заңды-құқықытық мекемелер және кәсіпорындар, шетелдік мекемелер, халықаралық ұйымдардың қатысуымен құрылған ұйымдар мен бірлестіктер және тағы басқалар.

      Халықаралық саудада аренданың 3 түрі қолданылады:

1. лизинг – ұзақ мерзімді аренда (бір жылдан көп мерзімге дейін);
2. хайринг –орта мерзімдік аренда (бірнеше айдан жылға дейінгі мерзімге);
3. рейтинг – қысқа мерзімді аренда (бірнеше күннен бірнеше айға дейін).

      Халықаралық тәжірибеде ұзақ мерзімдік аренда, яғни лизинг өте көп қолданылады. Лизинг құралдарына жататындар: кеңселік, құрылыс монтаждық және технологиялық құрал-жабдықтар.

      Сонымен бірге лизингте бүтіндей өнеркәсіптік кәсіпорындар да берілуі мүмкін.

      Лизингтік операцияның өте қарапайым тәсілін  қарастырайық. Жалға беруші жалгермен  арендалық келісім шартына қол  қояды. өндіруші дайындайды және жалгерге аренда құралын береді.

      Лизингтік компания банктен несие алады  да, өндіруші мен есеп айырылысады  және арендалық төлемдерден несиені  өтейді.

      Лизинг  кезінде сақтандыру мен техникалық қызмет көрсетуді негізінен жалгер өзі жүзеге асырады.

      Халықаралық тәжірибеде орта мерзімдік арендаға контрактілер көп беріледі.

      Хайринг құралдарына транспорттық құралдар, жол құрылыс машиналары, монтаждық  құрал жабдықтар,ауыл шаруашылығы  машиналары жатады.

      Орта  мерзімдік арендалар сұраныс  пен ұсыныс әсерінен қалыптасады. Келіскеге  байланысты сақтандыру мен техникалық қызмет көретуді жалға беруші немесе жалгер жүргізеді.

      Рейтинг контрактлары халықаралық тәжірибеде сирек бекітіледі.

      Рейтинг құралдарына транспорттық құралдар, туристік және қысқа мерзімдік пайдаланудағы  тауарлар жатады.

      Негізгі бұл контрактлардағы міндеттеме бойынша сақтандыру мен техникалық қызмет көрсетуді жалға беруді жүргізеді.

      Траспоттық  құралдар уақытша арендаға алу келісімі «тайм-чарт» деп аталады, яғни бұл  келісім кезінде экипаж бен жүргізуші  жалға алынады.