Бухгалтерлік құжаттар

      821 «Жалпы және әкімшілік шығындар» шот дебеті

      331 «Күмәнді борыштар бойынша резерв» шот кредиті 15000.

      Күмәнді борыштар бойынша резерв қүру тәртібі «Табыс» 5 бухгалтерлік есеп стандарттарымен және оған «күмәнді борыштар бойынша резерв құру тәртібі» атты әдістемелік ұсыныстармен реттеледі. Күмәнді борыштар бойынша резерв есепті кезең соңында өткізілген дебиторлық берешекті түгендеу қорытындылары негізінде құрылады. Күмәнді борыштарды бағалау жөнінде екі тәсіл бар: өткізу, орындалған жүмыс, көрсетілген қызмет көлемінің проценті тәсілі, төлеу мерзімі бойынша шоттарды есептеу тәсілі.

      Өткізу  көлеміне байланысты процент тәсілі - үмітсіз борыштардың проценті жалпы әткізу көлемінде анықталады. Бұл үшін бірнеше есепті кезең ішінде (ең азы үш жыл) тауар өткізу (жұмыс, қызмет) көлемін және күмәнді борыштар бойынша резерв пайда болуы үшін процентті белгілеуге арналған төленбеген шоттар сомасын талдау қажет.

      Мысалы. Жыл ішіндегі өткізу көлемі 1390 мың  теңгені құрады. Күмәнді берешектің орташа проценті есебін жүргіземіз:

      

      2002 ж. үшін күмәнді борышы бойынша  резерв сомасы (3,3 + 1,7 + 1,6): 3 =2,2%

      1390 х 2,2% = 30,58 мың теңгені құрады.

      Есепті  кезең еоңында мынадай жазба жазылады:

      821 «Жалпы және экімшілік шығындары» тот дебет!

      311 «Күмәнді борыштар бойынша резерв» шот кредиті -30,58 мың теңге

      Төлеу мерзімі бойынша  шоттарды есептеу  тәсілі - берешекті төлеу мерзімі бойынша күмәнді талаптар проценті анықталады. Бұл үшін алынуға тиісті барлық шоттарды мынандай категориялар бойынша жіктеу қажет:

• өтеу мерзімі әлі болмаған шоттар;
• 1 күннен 30 күнге дейінгі төлеу мерзімі бар шоттар;
• 31 күннен 60 күнге дейінгі төлеу мерзімі бар шоттар;
• 61 күннен 90 күнге дейінгі төлеу мерзімі бар шоттар;
• 90 жэне одан көп күндерде төлеу мерзімі бар шоттар. Мысалы:

        
 

      Күмәнді борыштар сомасы 226,7 мың теңге құрайды.

      824 «Жалпы және әкімшілік шығындары» шот дебеті

      311 «Күмәнді борыштар-бойынша резерв»  шот кредиті - 226,7 мың теңге.

      Субъект балансынан бұрын талап етілмеген, күмәнді деп танылған борыштарды есептен шығарғанда мынандай жазба жазылады:

      311 «Күмәнді борыштар бойынша резерв»  шот дебеті

      301 «Алынуға тиісті шоттар» шот  кредиті

      321-323 «Еншілес, тәуелді, бірлесіп бақыланатын  заңды тұлғалардың берешегі» шот кредиті - 2-26,7 мың теңге.

 

      

      2.3. Вексельдер есебі.

      Вексель - бір жақты шартсыз ақшалай міндеттемесі бар қатаң белгіленген нысандағы төлем құжаты. Вексельді шығару мен айналым тәртібі Қазақстан Республикасыньщ 28.04.1997 ж. №97-1 «Қазақстан Республикасындағы вексельдік айналым туралы» Заңымен реттеледі.

      Жай вексель (соло) - вексель берушінің алғашқы талабы бойынша төленетін еш нәрсесіз алдын-ала шартталмаған міндеттемесі бар векселі немесе белгілі бір уақытта вексель ұстаушыға вексельде көрсетілген ақша сомасын болашақта төлеу. Мұндай вексель бойынша вексель беруші төлеуші емес, үшінші тұлға (трассат) акцепт арқылы өзіне вексельді төлеуге міндеттеме қабылдайды. Алайда сол сәтке дейін вексель бойынша вексель беруші жауапты болады.

      Аударылатын вексель (тратта) - вексель берушінің (трассанта) еш нәрсесіз алдын-ала шартталмаған ұсынысы (бұйрық) бар вексельді үшінші тұлғаға (трассата), төлеуге бірінші вексель ұстаушыға (ремитентке) немесе оның бұйрығы бойынша болашақтағы белгілі бір уақытта не болмаса вексельде көрсетілген ақша сомасын талап ету бойынша вексель.

      Талап ету мерзімі бойынша немесе талап  етілгеннен кейін белгілі бір  уақытта, төленуге тиісті жай және аударылатын вексельде вексель беруші сомасына проценттер есептей алады.

      Коммерциялық (тауарлық) вексель - сатып алу-сату мәмілесі негізінде берілген вексель.

      Акцепт - вексельді төлеуге арналған жазбаша келісім.

      Индоссамент - осы вексель бойынша басқа адамға құқықтарын сыйлағандай етіп сатуды растайтын, айналымдағы беріліс жазбасы.

      Индоссант - вексель беретін адам.

      «Бұйрыққа емес» - вексель берушінің вексельге кіргізетін, вексельді индоссамент арқылы беруге тыйым салуды бейнелейтін формула.

      Аваль - вексельдік кепілдік, соған орай оны жасаған адам вексель бойынша міндетті басқа адамдардың міндеттемелерін орындау үшін жауапкершілік қабылдайды.

      Регресс - акцептелмеген немесе төленбеген вексель бойынша қайтадан кері талап ету.

      Есеп  кеңсесі - Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің банктік заңнамаларға сай вексельдік операцияларды жүргізуге құқық беретін лицензиясы бар банк.

      Форфейтингтік операциялар (форфеттеу) - тауарларды (жұмысты, қызметті) сатып алушының борыштық міндеттемелерін сатушыға арналған айналымсыз вексельді сатып алу арқылы өтеді.

      Вексельдер  бойынша бухгалтерлік есеп «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы» заңмен, субъектілердің қаржы шаруашылық қызметі шоттарының Бас жоспарымен Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 7.02.2001 ж. № 23-2-2-6/63/1510. Вексельдік операциялардың бухгалтерлік есебі туралы» хатымен реттеледі.

 

      Еншілес, тәуелді, бірлесіп бақыланатын  заңды тұлғалардың  дебиторлық берешегі.

      Егер  субъект басқа субъектің 50%-тен  асатын дауыс беруші акцияларына  тікелей немесе жанама ие болса, инвестор бұл субъектіге бақылау қояды  және негізгі шаруашылық серіктестігі болып танылады. Негізгі серіктес пен өның еншілес серіктестіктері топ құрады. Аналитикшіық есеп әрбір еншілес серіктестік бойынша жүргізіледі. Егер инвестор басқа субъектің 50-нен кем дауыс беруші акциясына ие болса, мұндай жағдай да инвестелетін объект тәуелді субъектке айналады.

      Мысалы. Негізгі серіктестік еншілес (тәуелді) серіктестікке 236000 тенге сомасында  материал жіберді. Мұндай жағдайда мынандай жазбалар жазылады:

      а) негізгі серіктестікте:

      

 

      2.4.  Басқарушылық есептің әдістері және тәсілдері. 

      Басқарушылық  есептің пәніне өндірістік басқару процесінің барлық кезеңіндеғі объектілердің жиынтығы жатады. Пән мазмұнында оның үш топқа белуге болатын көп объектілері бар:

      1. Өндірістік   ресурстар.   Ол   субъектінің   шаруашылық   қызметі   ироцесінде адамдарды мақсатқа сай еңбекпен қамтамасыз етеді. Оған жататындар:

• негізгі құрал - еңбектің қулын елемейтін, пайдалы қолданьиу мерзімі жылдан асатын еңбек құралы, оның жағдайы және пайдаланылуы;
• материалдық емес активтер - ұзақ мерзімді жұмсалым объектісі, оның жағдайы жэне пайдаланылуы;
• материалдық  активтер  -  еңбек  құралының көмеғімен өндіріс процесінде өңдеуғе арналған еңбек пэні.

      2. Шаруашылық    процестері    және    олардың    нәтижелері    жиынтығында субъектінің өндірістік қызметін құрайды. Бұл ар:

• дайындау  процесі  -  алу,   сақтау,   өндірістің  шикізатпен,  материалдармен, отынмен, өндірістік жарақтармен, қосалқы бөлшектермен қамтамасыз етілуі, маркетингтік қызмет;
• өндіріс   процесі   -   өнім   (жұмыс,    қызмет)   өндірудің   технолоғиясымен шарттасылған. Ол шығарылған өнімдерді жетілдіру және жаңаларын әзірлеу бойынша негізгі және қосалқы операциялардан тұрады;

      • каржылық-өткізушілік қызмет - бүл өнімді өткізу, буып-түю, тасымалдау, жарнамалау,  сапасын  арттыру,  тұтынушылармен тікелей байланые  орнату  бойынша нарықты қалыптастыратын маркетингтік қызметтер.

      Ұйымдастырушылық топ - субъектіні заңды тұлға ретінде, оның қүрылымын, бөлімдерін, қызметін, учаскесін жасау; жоспарлау, бақылау, жоепардың орындалуын бағалау, ынталандыру, субъектінің мақсатына жетуді көздеген орындаушылардың эрекеттерін іштей үйлестіру қызметтеріне сэйкес қурьілымдық бөлімшелердің арасында ақпараттық жүйені уйымдастыру.

      Басқарушылық  есеп пэніне субъектінің ақпарат  жуйесіндегі басқарушылық есеп объектілерінде керініс табатын эдістер мен тэсілдер жиынтығы жатады.

      Басқарушылық  есептің негізгі  әдістері:

• құжаттау   -   алғашқы   қужаттар   жэне   басқарушылык   есенке   субъектінің өндірістік қызметін толық бейнелеуге кепілдеме беретін машиналық ақпарат қурылғысы;
• түгендеу - объектінің нақты жағдайын, сондай-ак есептік қүндардан ауытқуды, ескерілмеген қүндылықтардың дерегін. шығын, кем шығуды, талан-таражды анықтау тәсілі. Ол құндылықтардың сақталуына ықпал етеді, олардың пайдаланылуын бакылайды, есептік ақпараттьщ толықтығы мен шынайылығын қамтамасыз етеді;
 

• бағалау, топтау жэне корытындылау, бақылау шоттарын пайдалану - 
  объект туралы мына белгілер бойынша ақпараттарды жинастырады жэне жүйелейді:
• өндірістің өзіндік ерекшелігі;

      • басқарудың  технологиялық  жэне  ұйьмдастьфушылық  құрылымы,  басқару жүйесінің мақсатты қызметі.

      Топтастырылған  ақпарат оперативтік жэне стратегиялық шешім қабылдауға керекті қызмет нэтижесін багалауда пайдаланылады.

      Бақылау шоты - бул есептік кезең операцияларының  қорытынды сомасы бойынша қорытынды шот. Бул қаржылық жэне басқарушылық есептердің байланыстыру буыны (журнал-ордердегі жазумен, материалдық атауы мен бақылау шоты бойынша жинақтаушы тізімімен хронологиясы сэйкес келуге тиісті материалдардың қоймалық есеп карточкалары);

• жоспарлау  -  субъектінің мүмкіндігін нарық  жағдайымен  сэйкестендіруте бағытталған үздіксіз циклдік процесс. Ол болашақтағы проблемаларды шешумен тікелей байланысты;
• мөлшерлеу - барлық ресурс түрлерін тиімді пайдалануды қамтамасыз етуге бағытталған оңтайлы мөлшерлік пен нормативтердің ғылыми негізделген есебі жэне шығынды өнімге айналдырудың элдеқайда өнімді (утымды) жолын іздестіру;
• лимиттеу (шектеу) - қор мен шығын мөлшерлік жүйесіне негізделген мате риалдық шығындарды бақылау. Лимит - бұл технологияльщ қужатпен белгіленген жэне өнім шығарылымының ассортиментіне қарай эрбір өндірістік бөлімшелерге жоспарланған өнім бірлігіне кететін ресурстардың шығын нормасы;
• талдау - барлық қачған элементтермен өзара әрекеттеседі, талдау процесінде жоспарлы тапсырманы орындау бойынша, тиісті басқарушыльщ шешімді қабылдауға керекті өндірістік нэтижеде өзгерістер тудыратын ауытқулар мен себептер бойынша бөлімшелердің арасындағы өзара тәуелділік иен өзара байланысты анықтайды;
• бақылау - белгіленген тапсырманы орындауга бағытталған жоспарлау мен талдаудың  аяқтаушы  кезең  (этап),  пайда  болған  ауытқуларды  ашуға  жэне  жоюға мүмкіндік береді.

 

      Өндіріс түрлері.

      Өндірудің мына түрлері бар:

      1. Негізгі - шығарылуы үшін кэсіпорын  құрылған өнімді, сондай-ақ сатуға  жэне ішкі зауыггық тұтынуға (литтік, ұсталық, престеу ңехтарьша) қажетті жартылай өнімді дайындауға арналған.

      Қосалқы - өндірістік процеске аса қажетті  шыныққан жұмысшылары, құрал-сайманы, аспаптары бар оқшауланған кэсіпорын, кэсіпорын негізгі өндіріске  арналған өнімді өндіреді жэне оны мына тарапқа өткізеді (механикалық-жөндеу, аспаптық, электрмен жүретін көлік цехтары жэне т.б.).