Басқаруды талдау

    Экономикалық талдаудың түрлері арықарай дифференциялану, ішкі корпоративтік басқару құрылымы бойынша жалғасуы мүмкін: кәсіпорын, ұйым, бөлімшелер,еншілес тәуелді ұйымдар, сонымен қатар негізгі өндірістің бөлімшелері (дайыдау, өңдеу, құрастыру және бөлу) кешендері бойынша жұмыс орнының цехтары және топтары қарастырып отыратын көмекші және көрсетілетін шаруашылық бөлімшелері жатады.

Өз білімін  бақылау сұрақтары:

1. Шаруашылық қызметті талдау міндеттері қандай?
2. Ғылым ретінде экономикалық талдаудың мазмұны қандай?
3. Экономикалық талдаудың пәні мен объектісі не болып табылады?

Экономикалық талдаудың  негізгі қағидаларын атаңыз және оларға қысқаша сипаттама

Ұсынылған әдебиеттер:

7. Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория экономического анализа: Учебник. - М.: Финансы и статистика, 2001. - 416 с.
8. Басовский Л.Е. Теория экономического анализа: Учебное пособие. - М.: ИНФРА-М, 2001. - 222 с.
9. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия: Учебник. М.: ИНФРА-М, 2002. - 336 с.
10. Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами: теория и методология. - Алматы: Экономика, 2000. - 294 с.
11. Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия: Учебное пособие. - Алматы: Экономика, 2005. – 128 с.
12. Дюсембаев К.Ш. Анализ финансовой отчетности: Учебник. – Алматы: Экономика, 2009. – 384 с.

 

 

Шаруашылық субъектiлерiнiң  маркетингтiк қызметiне талдау

1. Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның  стратегиясына маркетингтік талдау жасаудың қажеттілігі.
2. Маркетингтік талдаудың мақсаты, мазмұны және міндеті.
3. Маркетингтік талдаудың әдістері

Дәрістің мақсаты: студенттерге ұйымның маркетингтік қызметін талдау сұрақтарын жан-жақты түсіндіру

Дәріс сұрақтар:

1 Маркетингтік қызметті  талдаудың мәні мен міндеті. 

2 Өнімге сұранысты және  тапсырыстар портфелінің қалыптасуын  талдау.

3 Сұралмаған өнім тәуекелділігін  бағалау.

4 Өнімді жабдықтау нарығын  талдау.

5 Баға саясатын талдау. Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін  талдау.

Дәрістің негізгі  мазмұны

Өзін өзі қаржыландыруға жетудің қажетті шарты болып  нарық жағдайында өндірістің тұтынушылар  мен бәсекелестерге бағдар етуі, өзгеріп  тұратын нарықтық конъюктураға икемді бейімделу табылады.

Кез келген кәсіпорын өзінің өндіріс көлемін жоспарлаудан, өндірістік қуаттылықты қалыптастырудан бұрын  қандай өнімді, қандай мөлшерде, қайда  және қашан және қандай баға бойынша  сату керектігін анықтап алу қажет. Кез келген кәсіпорынның қызметі  маркетингтік талдаудан басталады.

Маркетингтік талдау шаруашылық субъектінің маркетинг бөлімі кәсіпорынның сыртқы ортасын зерттеу үшін қолданады: дайын өнімді сату және шикізат нарығы, оның бәсеке қабілеттілігі, сұранысы мен  ұсынысы, коммерциялық тәуекелділік, баға саясатын қалыптастыру, маркетингтік қызметтің тактикасы мен стратегиясын өңдеу.

Маркетингтік талдаудың  міндеттері:

1. Ақпаратты жинау, сұрыптау және соңғылығы;
2. Фирманың өзіндік мүмкіндіктерін бағалау, талдау мен болжау.
3. Бәсекелестердің мүмкіндіктерін және белсенділігін бағалау және талдау.
4. Нарық конъюктурасын бағалау және болжау.
5. Сұранысты болжау, оның икемділігін бағалау.
6. Коммерциялық тәуекелділікті айқындау және бағалау.
7. Маркетингтік стратегияны негіздеу және т.б.

Маркетингтік  талдау –  нарықтық сұранысын есепке алат отырып, өндіріс пен сатуды реттеу құралы.

Маркетингітк талдаудың  әдістері:

• Модельдер, мысалы, фирманың іскерлік белсенділік моделі. Ол шаруашылық портфель жағдайын және өзгерісін бағалау үшін қолданылады.
• Статикалық әдістер, фирманың өзіндік мүмкіндіктерін, оның бәсекеге қабілеттілігін деңгейін, фирманың несиелік-қаржылық әлеутін, тауар қозғалысының тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді.
• Стратегиялық индекс, фирманың тәртібі туралы шешімді бағалау үшін қолданылады.
• Коэффициенттер әдісі, мысалы, жұмылдыру коэффициенті, пайдалы тиімділік коэффициенті, тартымдылық коэффициенті.
• Эксперттік бағалау әдісі.
• Тәжірибе қисығы, өнімнің өзіндік құнының өндіріс көлемінің өсуіне кері тәуелділігін сипаттайтын модель.
• Сату реакциясы қисығы.
• Оқыту қисығы.
• Ранжирлеу.

Маркетингтік талдаудың  негізгі мақсаты - өнімге деген сұранысты  зерттеу және тапсырыстар портфелін  қалыптастыру. Тапсырыстар портфелінен  кәсіпорынның өндірістік қуаттылығы және оны пайдалану тиімділігі байланысты. Сондықтан да сұранысты талдау маңызды  болып келеді.

Сұранысты талдау үдерісінде сұраныстың өсу қарқыны мен көлемін  салыстырады. Сату көлемі төмендеген кезде  бағаның өсуі тиімді болады, егер өнім бірлігіне келетін қосымша табыс шамасы өнім бірлігіне келетін қосымша шығындар мөлшерінен асатын болған жағдайда болған кезде.

Сұранысты қалыптастыру факторларын  зерттеу үшін корреляциялық талдау маңызды.

Шаруашылық қызмет тәжірибесіне нақты бір өнім түріне деген сұраныстың өзгеруі кәсіпорын жалпы түсіміне қалай әсер беретінін білу маңызды:

TR=P x Q ,

Мұндағы, TR- жалпы түсім, P – тауар бағасы, Q – осы баға бойынша сатылған тауар саны.

Сұраныс икемді болған жағдайда бағаның төмендеуі сату көлемін  бірден ұлғайтады. Сұраныс икемсіз  болған жағдайда, бағаның төмендеуі  жалпы түсімді азайтады, себебі сату көлемін кеңейту бағаның төмендеуінен болған жоғалтудың орнын толытру  үшін жеткілікті болады.

Өзін өзі қаржыландыруға жетудің қажетті шарты болып  нарық жағдайында өндірістің тұтынушылар  мен бәсекелестерге бағдар етуі, өзгеріп  тұратын нарықтық конъюктураға икемді бейімделу табылады.

Кез келген кәсіпорын өзінің өндіріс көлемін жоспарлаудан, өндірістік қуаттылықты қалыптастырудан бұрын  қандай өнімді, қандай мөлшерде, қайда  және қашан және қандай баға бойынша  сату керектігін анықтап алу қажет. Кез келген кәсіпорынның қызметі  маркетингтік талдаудан басталады.

Маркетингтік талдау шаруашылық субъектінің маркетинг бөлімі кәсіпорынның сыртқы ортасын зерттеу үшін қолданады: дайын өнімді сату және шикізат нарығы, оның бәсеке қабілеттілігі, сұранысы мен  ұсынысы, коммерциялық тәуекелділік, баға саясатын қалыптастыру, маркетингтік қызметтің тактикасы мен стратегиясын өңдеу.

Маркетингтік талдаудың  міндеттері:

8. Ақпаратты жинау, сұрыптау және соңғылығы;
9. Фирманың өзіндік мүмкіндіктерін бағалау, талдау мен болжау.
10. Бәсекелестердің мүмкіндіктерін және белсенділігін бағалау және талдау.
11. Нарық конъюктурасын бағалау және болжау.
12. Сұранысты болжау, оның икемділігін бағалау.
13. Коммерциялық тәуекелділікті айқындау және бағалау.
14. Маркетингтік стратегияны негіздеу және т.б.

Маркетингтік  талдау –  нарықтық сұранысын есепке алат отырып, өндіріс пен сатуды реттеу құралы.

Маркетингітк талдаудың  әдістері:

• Модельдер, мысалы, фирманың іскерлік белсенділік моделі. Ол шаруашылық портфель жағдайын және өзгерісін бағалау үшін қолданылады.
• Статикалық әдістер, фирманың өзіндік мүмкіндіктерін, оның бәсекеге қабілеттілігін деңгейін, фирманың несиелік-қаржылық әлеутін, тауар қозғалысының тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді.
• Стратегиялық индекс, фирманың тәртібі туралы шешімді бағалау үшін қолданылады.
• Коэффициенттер әдісі, мысалы, жұмылдыру коэффициенті, пайдалы тиімділік коэффициенті, тартымдылық коэффициенті.
• Эксперттік бағалау әдісі.
• Тәжірибе қисығы, өнімнің өзіндік құнының өндіріс көлемінің өсуіне кері тәуелділігін сипаттайтын модель.
• Сату реакциясы қисығы.
• Оқыту қисығы.
• Ранжирлеу.

Маркетингтік талдаудың  негізгі мақсаты - өнімге деген сұранысты  зерттеу және тапсырыстар портфелін  қалыптастыру. Тапсырыстар портфелінен  кәсіпорынның өндірістік қуаттылығы және оны пайдалану тиімділігі байланысты. Сондықтан да сұранысты талдау маңызды  болып келеді.

Сұранысты талдау үдерісінде сұраныстың өсу қарқыны мен көлемін  салыстырады. Сату көлемі төмендеген кезде  бағаның өсуі тиімді болады, егер өнім бірлігіне келетін қосымша табыс  шамасы өнім бірлігіне келетін қосымша  шығындар мөлшерінен асатын болған жағдайда болған кезде.

Сұранысты қалыптастыру факторларын  зерттеу үшін корреляциялық талдау маңызды.

Шаруашылық қызмет тәжірибесіне нақты бір өнім түріне деген сұраныстың өзгеруі кәсіпорын жалпы түсіміне қалай әсер беретінін білу маңызды:

TR=P x Q ,

Мұндағы, TR- жалпы түсім, P – тауар бағасы, Q – осы баға бойынша сатылған тауар саны.

Сұраныс икемді болған жағдайда бағаның төмендеуі сату көлемін  бірден ұлғайтады. Сұраныс икемсіз  болған жағдайда, бағаның төмендеуі  жалпы түсімді азайтады, себебі сату көлемін кеңейту бағаның төмендеуінен болған жоғалтудың орнын толытру  үшін жеткілікті болады.

Өз білімін  бақылау сұрақтары:

1. Маркетингтік талдау деп нені түсінеді?
2. Маркетингтік талдаудың негізгі міндеттерін және әдістерін атаңыз.
3. Маркетингтік талдауды жүргізудің негізгі мақсаты қандай?

Ұсынылған әдебиеттер:

1 Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория экономического анализа: Учебник. - М.: Финансы и статистика, 2001. - 416 с.

2 Басовский Л.Е. Теория экономического анализа: Учебное пособие. - М.: ИНФРА-М, 2001. - 222 с.

3 Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия: Учебник. М.: ИНФРА-М, 2002. - 336 с.

4 Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами: теория и методология. - Алматы: Экономика, 2000. - 294 с.

5 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия: Учебное пособие. - Алматы: Экономика, 2005. – 128 с.

6 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансовой отчетности: Учебник. – Алматы: Экономика, 2009. – 384 с.

 

Өндірістік нәтижелерді  талдаудың ақпарат көздері мен  міндеттері.

1. Өнімді өндіру және өткізу динамикасын бағалау.
2. Ассортименті мен номенклатурасы бойынша өнімдерді өндіруді талдау.
3. Өнім көлеміне әсер ететін әртүрлі факторларды талдау.
4. Өнім көлеміне құрылымдық ілгерілеудің әсерін талдау.
5. Жұмыс ырғақтылығын талдау.
6. Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін талдау мен бағалау.

Дәрістің мақсаты: студенттерге ұйымның ішкі қызметіндегі өнімнің өндірілуі мен сатылуы жөнінде мәліметтер көздерін талдауды түсіндіру

Дәріс сұрақтар:

1 Өндірістік нәтижелерді  талдаудың ақпарат көздері мен  міндеттері.

2 Өнімді өндіру және  өткізу динамикасын бағалау. 

3 Ассортименті мен номенклатурасы  бойынша өнімдерді өндіруді талдау.

4 Өнім көлеміне әсер  ететін әртүрлі факторларды талдау.

5 Өнім көлеміне құрылымдық  ілгерілеудің әсерін талдау.

6 Жұмыс ырғақтылығын талдау.

7 Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін  талдау мен бағалау.

Дәрістің негізгі  мазмұны

Өнімдерді сату, өндіру бойынша  жоспардың орындалуын және динамикасын  талдау. Өнімдердің сапасын талдау. Өнімдердің бәсекеге қабілеттілігін талдау. Кәсіпорын жұмысының ырғақтылығын талдау.

Өнім өткізу көлемі мен  өндіріс көлемі тығыз байланысты көрсеткіштер болып табылады. Шектеулі өндіріс мүмкіндігінде және шектеусіз  сұраныс шартында өнім өндірісінің  көлеміне басымдылық беріледі, ол өз кезегінде  сату көлемін анықтайды. Алайда, нарықтың толыққанды болу мөлшерін және бәсекелестіктің  күшеюін өндіріс өнім шығарылым  көлемімен анықтамайды, керісінше  мүмкін өнім шығарылымы өндіріс жоспарын қарастыруға негіз болады. Кәсіпорын  тек өзі өткізе алатын тауарды  және өнім көлемін өндіруі керек.