Банк менеджменті

Банк менеджменті 

I тарау Банк  менеджментіне жалпы сипаттама.

1.1. Банк менеджментінің  түсінігі және ерекшеліктері.

Банктік менеджмент — бұл менеджмент жүйесіндегі  айрықша сала болып саналады.

Менеджмент —  ұйымдастыру мен басқарудың неғұрлым тиімді жүйесі туралы ғылым.

Банктік менеджмент — клиенттердің қаржылық дамуына  неғұрлым қолайлы жағдай жасау мақсатында алуан түрлі банк қызметтерін  көрсету мен онұперациялар жасау  және жаңа нарыктар қалыптастыру үшін банктің, жекелеген орындаушылардың  мүдделеріне әсер ету процесі болып табылады.

Басқару катынасы менеджмент предметі болып саналады. Банкті басқару қатынасы баскару  процесіңдегі жекелеген орындаушылардың  тұрақты өзара байланысының неғұрлым күрделі кешенін білдіреді. Банк қызметін табысты жүргізу үшін қажетті жағдайлар жасау — маңызды баскару кызметінің бірі болып саналады.

Банктік менеджменттің  жоспарлау, ұйымдастыру, үйлестіру, ынталандыру  және бақылау сияқты қызметтері беліп  көрсетіледі.

Банк капиталын, оның ресурстарын басқару, активтер мен пассивтерді кешенді басқару әдістерін жасау банктік менеджменттің объектісі болып саналады.

Өз ісінің басқару  субъектісін білуден, өз еңбегі мен  ұжымды ұйымдастыра алудан, өзін-өзі  шығармашылықпен дамытуға қызығушылықтан, өзі айналысатын істің даму болашағын  көре білуге қабілетті нақты ахуалды тек бағалай алатыңдықтан алға қойылған міндеттерге қол жеткізу үшін оңтайлы шешім таба білетіндіктен тұратын адам факторы менеджменттің негізін құрайды.

Дамыған елдерде  менеджмент өндіріс тиімділігін  арттырудың маңызды факторларының қатарына жатқызылады. Соңғы жылдары оған айрықша маңыз берілуде, өйткені менеджмент, қосымша капитал салуға жүгірместен, шығындарды салыстырмалы түрде азайту жағдайында жоғары түпкі нәтижеге қол жеткізуге мүмкіндік береді. Менеджменттің негізгі мақсаты — неғүрлым тиімді басқару жүйесін қолдану жолымен пайда алу болып саналады.

Пайда алуға  ұмтылу — менеджменттің жаңғыз ғана мақсаты емес. Казіргі заманғы  менеджменттегі әлеуметтік әдептің (этиканың) рөлі өсе түсуде, бұл, өз кезегінде  қоғамдық қажеттілікті қанағаттандырудағы менеджмент қызметіне екпін түсіруді білдіреді. Баюға, пайданың өсуіне ұмтылу емес, қоғамға қажетті тауарлар мен қызметтер өндіруді ұлғайту — кәсіпкерліктің әлеуметтік әдебін (этикасын) анықтайтын жайлар, міне, осылар болып табылады. Соңғы жылдары оның мақсаттарына, сондай-ақ, онсыз адамдар өзінің мүмкіндігін толық түрде көрсетіп және толық қайтарыммен жұмыс істей алмайтын ұжымдардың әлеуметтік бағдарламаларын шешу жатқызылады. /2.166-172б/

Менеджмент ғылым  ретінде, бүкіл қызмет аясы үшін ортақ болып саналатын келесідей қағидаларды сипаттайды: 

• нақты мақсаттарға  жетуге басқару субъектісінің әрекетін

бағыттау;

• мақсаттың  бірлігі, оған жету құралы мен нәтижесі;

• өзіне жоспарлау, талдау, реттеу және бақылауды енгізетін  басқару процесінің кешеңділігі;

• үздіксіздікті  қамтамасыз ететін болашақ және ағымдағы жоспарлаудың бір тұтастығы;

• жүзеге асырудың маңызды факторы ретінде қабылданатын басқару шешімдерін бақылау;

• бүкіл ұжымның  және оның әрбір мүшесінің табысқа  жетуі үшін шығармашылық белсеңділікті материалдық және моралдық ынталандыру;

• мүмкіндігін  барынша жоғары түрде пайдалануға  мүмкіндік беретін ұжымның әрбір  мүшесіне жеке тұрғыдан келу;

• әрбір кызметкердің өзінің біліктілігін арттыруға, кызмет аясында жаңа білім игеру мен  тұрақты окуға деген қызығушылығы;

• ұжымдағы оң психологиялық  ахуалға бағдарлану;

• қызметтік  және басқару міндеттерін шешуге мүмкіндік беретін басқарудың ұйымдық  құрылымының икемділігі.

Банк қызметкері үшін менеджмент негіздерін білу екі  тұрғыдан маңызды болып саналады. Ең алдымен, банк экономисі банк клиенті болып саналатын немесе болғысы келетін кәсіпорындардағы, ұйымдардағы, кооперативтердегі менеджмент деңгейіне баға бере білуі қажет.

Менеджменттің барлық қағидалары, мақсаттары мен  міңдеттері банктерге де тән болып саналады.

Банктік менеджментті тұтастай түрдегі "менеджмент" түсінігінен  жеке түрғыда зерттеуге болмайды. "Менеджмент" - бұл басқару жүйесі, басқаруға деген келістер, бұл - адам ойлары мен оның әрекеттерінің жиынтығы.

"Банктік менеджмент" - жетекшінің, жауапты қызметкерлердің білім-біліктілігі мен шеберлігі арқылы қарастыру көзделеді.

Адам — басты  түлға.

Машықтанған —  жетекші немесе жетекші — кәсіби шебердің дұрыс екеңдігін түсіну маңызды болып табылады.

Банк менеджері  мынадай сапаларға ие болуы тиіс: өз ісін жетік білу; жоғары эрудиция; құзырлылық; клиенттермен сөйлесе білу; қабылданатын шешімдерге илану, мәдениет, әдеп.

Егер менеджмент сапасыз болатын болса, банктің  жұмыс нәтижесі де нашар болады.

Банктік менеджменттің, аталмыш бөлімшенің қоғамдық еңбек  бөлінісі қызметінің сипатымен байланысты өзіне тән өзгешеліктері бар.

Банк қызметінде бір мезгілде, әріптестік сипатты  білдіретін шарттық қатынас маңызды  орын алады. Әріптестік қатынастарға сенім, өзара тиімділік, шешім қабылдау мен әрекет етудегі ұжымшылдық сияқты белгілер тән болып саналады.

Ол ең алдымен, келесілерден тұратын банкілік менеджменттің  өзіндік мақсаттарын айқындайды:

• ақша нарығы жағдайындағы шаруашылық жүргізуші субъекті ретіндегі  банктің • несие беруші мен  салымшы мүдделерінің сақталуы мен

банк сенімділігінің кепілі ретіңде банк балансының өтімдігін

камтамасыз ету;

• іскерлік байланыстардың ұзактығы мен тұрақтылығын келістіретін, банк көрсететін қызметтердің көлеміне, құрылы-мына және сапасына деген клиенттердің қахеттіліктерін жо-гары деңгейде қанағаттандыру;

• аталмыш ұжымның  өндірістік, коммерциялық жөне әлеуметтік проблемаларын табысты шешудің  үйлесімі;

• олардың әлеуетті мүмкіндіктерін неғұрлым толық жүзеге

асыруға мүмкіндік  беретін мамандарды даярлаудын, қайта  да-

ярлаудың жөне орналастырудың тиімді жүйесін жасау.

Банктік менеджмент атап көрсетілген мақсаттарга сәйкес бірсыпыра сандық, сапалық жөне әлеуметтік көрсеткіштерді орындауға бағдарланады.

Сандық көрсеткіштердің  банк қызметін басқарудың барлық аясына қатысы бар. Банк клиенттерінің саны мен олардың шоттары (есептері), депозиттер көлемі, несие салымдары, инвестициялар; банк жасайтын операциялар мен қызметтердің көлемі - міне, бұл жалпы қызмет нәтижелерін талдау мен бағалау үшін пайдаланылатын көрсеткіштердің кейбір тізімі ғана.

Сапалық көрсеткіштерді бірнеше түрге бөлуге болады. Бірінші топты банктің кірістер мен шығыстар көрсеткіштер құрайды. Банктің тиімділігін (рентабельділігін) басқару соның көмегімен жүзеге асырылады. Екінші топ қаражаттардың айналым жасау жылдамдығының, операцияларды жасауға жұмсалатын еңбек шығындарының, құжаттарды өңдеу жылдамдығының көрсеткіштерін қамтиды. Үшінші топқа банк көрсететін қызметтердің көлемі, құрылымы мен сапасы бойынша клиенттердің талап-тілектерін қанағаттандыру дәрежесінің көрсеткіштері кіреді. Бұған сондай-ақ іскерлік келіссөздердің конфиденциалдығы мен ақпараттардың сақталуын қамтамасыз етудегі банктің қабілетін жатқызуға болады.

Әлеуметтік көрсеткіштер ұжым мүшелерінің кәсіби даярлықтарының дамуын, олардың еңбекке қатынасын, әлеуметтік мәселелерді шешу дәрежесін сипаттайды.

Банктік менеджменттін  тағы бір ерекшелігі, салымдар мен  депозиттер иегерлерінің мүдделерін қорғау мақсатына мемлекет тарапынан банк қызметінің неғұрлым тез реттелетіндігімен  байланысты.

Макро - және микро  деңгейлердегі несие қатынасы мең ақша айналымы, ақша операцияларын орындау кезіндегі айтарльіқтай тәуекелдің болуы сияқты басқару аясының аса кеңдігі, банк қызметін басқарудың тағы бір өзгешелігі болып саналады. Атап көрсетілген тәуекел ақша нарығы, яғни институттар қызметі үшін тән көптеген ішкі және сыртқы факторлардың күрделі әрекеттерінен туындайды. Сондықтан да банкте неғұрлым жауапты шешімдерді ұжым болып қабылдау қағидасы қолданылады, несие берушілерді болуы мүмкін тәукелдерден қорғаудың алуан түрлі тәсілдері пайдаланылады, банктің негізгі кеңесі мен филиалы арасындағы несие операцияларын жасау саласындағы құқықтарды бөлу жүзеге асырылады. Банктік менеджментті екі көзқарас тұрғысынан үйрену көзделеді:

1. Банк қызметі  2. Ұжымды басқару

тарапынан тарапынан

(жүмыстың өзімен)

Банктің мақсаты  Жетекші 

Банктің Орындаушы

міндеттері

Қабылданатын  Олардың

шешім жауапкершілігі 

Банктің күрделі  операциялары адамдар арқылы атқарылады. Олар операцияларды басқарады, клиенттерге  қызмет көрсетеді, ақша аударымдарының сенімділігіне жауап береді.

Банктер алуан  түрлі қызметтер көрсетеді (әлемдік  тәжірибеде — коммерциялық банктер 200-250-ге дейін қызмет түрлерін көрсетеді).

Банк қызметкерлері  өте білікті болуы қажет, банктің  ішіңде және сыртында болып жатқандардың бүкілін (экономиканы, нарықты, заңдарды және т.б.) білуі тиіс.

Дамыған еддердің (АҚШ; Англия, Франция, Жапония) коммерциялық банктеріндегі үжым менеджменттетінде  былайша топтастырылады:

1. Жоғары басшылық  ► Стратегиялық шың

2. Жауапты қызметкерлердің  деңгейі

(бөлімдердің,  комитеттердің, ► Техникалық қүрылым

сарапшылардың бастығы)

3. Арнайы қызметкерлер, қызмет ► Қосымша (көмекші)  деңгей

көрсету процесі

4. Операциялық  зал,

касса, инкассация, ► Жұмысшылар бөлігі

инспекторлар, басқа  кіші

қызметкерлер

Атап көрсетілген  топтарға мыналар жатады: Банк стратегиясын айқындайтын, басты идеяларды туғызатын Директорлар Кеңесі, банк Президенті және вице-президенттер.

Банктегі бүкіл  қызметтер мен операцияларды, негізгі  жүмыстарды орындайтын несие комитеті, депозиттік бөлім, қаржы бөлімі, аудит, бөлім бастықтары деңгейіндегі талдау бөлімі, бас мамандар.

Заңгер, психолог, социолог, бағдарламашы, математик, физик, геолог және ғылыми орталықтар банктің  позициясын күшейтеді, сапаға әсерін тигізеді.

Инспекторлар, бөлімдердің  қызметкерлері, бухгалтерлер, кассирлер, техниктер, инкассаторлар және т.б. орындалатын жұмыстың барлық түрлерін тексереді және құжаттық түрде жүзеге асырады.

1.2 Банктік менеджменттің  негізгі бағыттары

Банктік менеджмент екі келіс (көзқарас) арқылы анықталатын  екі бағыт тұрғысынан қаралады:

1-ші багыт: 2-ші  бағыт:

Банк қызметін басқару- Қызметкерлерді (ұжым-

ды ұйымдастыру: ды) басқаруды ұйымдас-

1. Қызметті жоспарлау  тыру

а) стратегиялық 1 Басқару үлгілерін талдау

б) шешу тактикасы  а) жапондық

2. Банк бағытын  айқын- б) американдық

дау; 2. Ұйымдық кұрылым жэ-

3. Клиенттерді  тандау,

несие беру аясын  іріктеу; 3. Жетекшінің қол астын-

4. Маркетинггік  зерттеу; дагыларга қатынасы;

5. Активтерді  басқару; 4. Жұмыскерлердің шешім

6. Пассивтерді  басқару; қабылдау білушілігі;

7. Меншікті капиталды 5. Жұмыскерлерді

басқару; көтермелей білушілік;

8. Коммерциялық  банкте- 6. Біліктілікті арттыру;

гі тәуекелдерді басқару. 7. Шиеленісті бәсеңдету.

Процесс кезінде  болашақтағы іс-әрекетті айқындайтын  банк саясаты жоспарлау баңктік  басқарудың неғұрлым жауапты бөлігі болып саналады.

Нақты бір банктің  даму тұжырымдамасын қалыптастыру. соған  сәйкес кезеңдерге арналған ағымдағы міндеттерді белгілеу, оларды жүзеге асыру шарларын жасау, айтылған жұмыстардың  құрамды бөлігі болып қатысады. Сондай-ақ несие, депозиттік, инвестициялық, пайыздық саясат - банк саясатының құрамды бөлігі болып саналады.