Қазақстандағы банк жүйесі

• нормативтік актілерді бекітеді;
• Басқарма немесе Басқарма төрағасының шешімі бойынша жасалған мәмілелерді бекітеді.

     Келесі басқару  органы – атқарушы немесе өкілетті  орган, яғни ол банктің иелерінен,  оның акционерлерінен құралады  және олардың мүдделерін қорғайды.

      Басқарманың  міндеттеріне мыналар жатады:

• банктің стратегиялық мақсатын анықтау;
• банктің саясаттарын анықтау;
• жетекшілік қызметке кадрлар таңдау;
• комитеттерді құру;
• ссудалық жіне инвестициялық операцияларға бақылау жасау.

      Басқарма  төрағасы банктің бірінші жетекшісі  болып табылады және ол банк  қызметіне жетекшілікті жүзеге  асырады.

      Банк төрағасына  мынадай міндеттер жүктеледі:

• банктің қызметіне қатысты барлық мәселелер бойынша бұйрықтар шығару және нұсқаулар беру;
• барлық мемлекеттік және басқа да органдарда, басқа банктерде, оның ішінде, шетелдік банктерде банк қызметіне қатысты барлық мәселелер бойынша өкілеттілікті жүзеге асыру;
• банктің мүлкіне жіне қаражаттарына ие болу;
• банктің штаттық жұмысшыларының саны мен құрылымын бекіту;
• еңбек келісімшарты бойынша банктің лауазымды тұлғаларымен келісімдер жасасу.

       Ревизиялық  комиссия банк қызметіне қаржылық  есептің дұрыстығы жағынан бақылау  жасасу орган болып табылады.

       Несиелік  комитет – бұл несиенің берілуіне  байланысты қорытынды жасаушы  орган.

       Несиелік  комитет мынадай міндеттерді  орындайды.

• несие алуға берген клиенттің өтінішін және несиелік қызметкердің
• несие беру туралы шешім шығарады.
• несие беру немесе одан бас тарту туралы шешім шығарады.
• несиелік тәуекелдерге байланысты несиелеу формаларын анықтайды.
• несие сомасы мен мерзімін анықтап, пайыз мөлшерлемесін бекітеді.
• несиені қайтаруды қамтамасыз ету тәсілдеріне талаптар белгілейді.
• несиелеу шартын бекітеді (несиелік лимит, несиелік желі);
• берілген несиелерге мониторинг жүргізу тәртібін бекітеді;
• банктің несиелік стратегиясын жасайды;
• несиелеу бойынша бөлімшелердің жұмысын талдайды;
• несиелік комитеттің мәжілісінің хаттамаларына қол қояды және хаттамаларды тіркеу кітабынан жүргізеді.

      Қызмет  бөліміне: кадр бөлімі, заң бөлімі, күзет бөлімі, әкімшілік-шаруашылық  бөлімі кіреді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.3  Ұлттық Банк - Қазақстан Республикасының Орталық банкі

 

            Қазақстан Республикасының екі  деңгейлік банк жүйесі бар.  Қазақстан Республикасының Ұлттық  Банкі (бұдан әрі - Ұлттық Банк) Қазақстан Республикасының орталық  банкі болып табылады және  Қазақстан Республикасы банк  жүйесінің жоғарғы (бірінші) деңгейін  білдіреді. Ерекше құқықтық мәртебесі  бар Қазақстанның Даму Банкін  қоспағанда, барлық өзге банктер  банк жүйесінің төменгі (екінші) деңгейін білдіреді. 

          Ұлттық Банк өзінің құзыреті  шегінде басқа елдердің орталық  банктерімен және банктерімен  қарым-қатынастарда, халықаралық банктерде  және өзге қаржы-кредиттік ұйымдарда  Қазақстан Республикасының мүддесін  білдіреді.

          Ұлттық Банк өзінің міндеттерін  орындау кезінде пайда алу  мақсатын басшылыққа алмауы тиіс.

          Ұлттық Банк Қазақстан Республикасының  Президентіне бағынышты, бірақ  өз қызметін жүзеге асыруда  оған заңнамада берілген өкілеттіктер  шегінде тәуелсіз.

          Ұлттық Банк өз қызметін Қазақстан  Республикасының Үкіметімен үйлестіреді,  өзінің қызметінде Үкіметтің  экономикалық саясатын ескеріп  отырады және егер өзінің негізгі  функцияларын орындауға және  ақша-кредит саясатын жүзеге асыруға  қайшы келмейтін болса, оны  іске асыруға жәрдемдеседі.

          Ұлттық Банк сатылап бағыну  схемасы бар біртұтас орталықтандырылған  құрылымнан тұрады. Ұлттық Банктің  жоғары органы Басқарма, ал жедел  басқару органы Директорлар кеңесі  болып табылады.

        Ұлттық  Банктің негізгі мақсаты Қазақстан  Республикасында баға тұрақтылығын  қамтамасыз ету болып табылады. Негізгі мақсатын іске асыру  үшін Ұлттық Банкке мынадай  міндеттер жүктеледі:

     -    мемлекеттің  ақша-кредит саясатын әзірлеу  және жүргізу; 

     -    төлем  жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз  ету; 

     -    валюталық  реттеуді және валюталық бақылауды  жүзеге асыру; 

     -    қаржылық  тұрақтылықты қамтамасыз ету  және қаржы нарығын және қаржы  ұйымдарын одан әрі дамыту, сондай-ақ  тұтастай алғанда қаржы жүйесіне  деген сенімге қолдау көрсету;

     -    қаржы  қызметтерін тұтынушылардың құқықтары  мен заңды мүдделерін тиісті  деңгейде қорғауды қамтамасыз  ету.

          Ұлттық Банк өзiне жүктелген  мiндеттерге сәйкес мынадай негiзгi функцияларды орындайды:

     -    Қазақстан  Республикасында мемлекеттiк ақша-кредит  саясатын жүргiзу;

     -    Қазақстан  Республикасының аумағында банкноттар  мен монеталардың эмиссиясын  жүзеге асыру;

     -    банктердiң  банк функциясын жүзеге асыру;

     -    Қазақстан  Республикасы Yкiметінің банк, қаржы  кеңесшісі, агенті функцияларын  және Үкімет пен басқа да  мемлекеттiк органдарға, олармен  келісе отырып өзге де қызмет көрсетуді жүзеге асыру;

     -    төлем  жүйелерінің жұмысын ұйымдастыру;

     -    Қазақстан  Республикасында валюталық реттеудi  және валюталық бақылауды жүзеге  асыру; 

     -    Қазақстан  Ұлттық Банкінің алтын-валюта  активтерiн басқару;

     -    қаржы  нарығының және қаржы ұйымдарының,  сондай-ақ өз құзыреті шегінде  өзге де тұлғалардың қызметін  реттеу;

     -    қаржы  нарығының, қаржы ұйымдарының  және құзыреті шегінде өзге  де тұлғалардың қызметiн, оның  ішінде олардың қызметінің Қазақстан  Ұлттық Банкiнiң нормативтік құқықтық  актілеріне сәйкестігін тексеру  және байқау жөнінде бақылау  мен қадағалауды жүзеге асыру;

     -    қаржы  жүйесінің орнықтылығын сақтау  мақсатында қаржы нарығының және  қаржы ұйымдарының мониторингін  жүргізу;

     -    қаржы  ұйымдары қызметінің стандарттарын  белгілеу, қаржы ұйымдарын корпоративтік  басқаруды жақсарту үшін ынталандыру  жасау;

     -    Алматы  қаласындағы өңірлік қаржы орталығының  қызметін реттеу және дамыту.

     Ұлттық Банктің  құрылымына мыналар кіреді:

        17 департаменттен (1 департамент Астана қаласында), 6 дербес басқармадан тұратын  орталық аппарат;       

      16 аумақтық  филиал және Алматы қаласындағы  бір филиал - Кассалық операциялар  және құндылықтарды сақтау орталығы 

     Ұлттық Банктің  Ресей Федерациясындағы өкілдігі

       4 есеп  беретін ұйым:

     -    «Қазақстан  Республикасы Ұлттық Банкінің  Қазақстан банкаралық есеп айырысу  орталығы» шаруашылық жүргізу  құқығы бар республикалық мемлекеттік  кәсіпорны;

     -     «Қазақстан Республикасы Ұлттық  Банкінің Банктік сервис бюросы»  шаруашылық жүргізу құқығы бар  республикалық мемлекеттік кәсіпорны;

     -      «Қазақстан Республикасы Ұлттық  Банкінің Қазақстан теңге сарайы»  шаруашылық жүргізу құқығы бар  республикалық мемлекеттік кәсіпорны;

     -   «Қазақстан  Республикасы Ұлттық Банкінің  Банкнот фабрикасы» шаруашылық  жүргізу құқығы бар республикалық  мемлекеттік кәсіпорны.

     Ұлттық Банк:

     «Қазақстанның  депозиттерге кепілдік беру қоры»;

     Қазақстан   Республикасы Ұлттық Банкінің  «Q-BRO» Резервтік Орталығы»;

     «Қазақстан  Республикасы Ұлттық Банкінің  қызметін қамтамасыз ету орталығы»

     Акционерлік қоғамдарының құрылтайшысы болып табылады.

     Ұлттық Банк  "ГНПФ" жинақтаушы зейнетақы қоры" акционерлік қоғамының акционерлерінің бірі болып табылады.[11.225-227]

        Ұлттық Банктің қызметі туралы жұртшылықты хабардар ету мақсатында 2010 жылы əр түрлі бұқаралық ақпарат құралдарында (баспа басылымдарында, теледидарда, радио бойынша) кең ауқымды ақпараттық-түсіндіру жұмысы жүзеге асырылды. Ұлттық Банк Ұлттық Банктің алдына қойылған міндеттерге жəне мақсаттарға қол жеткізу жолдарына жəне стратегиялық жоспарларда, Президенттің Қазақстан халқына жолдауларында, Үкіметтің бағдарламаларында айқындалған басымдықтарды іске асыруға қатысты мəселелер бойынша халық үшін материалдарды дайындауды жүзеге асырды.

     

  Инвестициялық басқарушысы  Ұлттық Банк болып табылатын  Ұлттық қордың

кірістілігі базалық валютасы – АҚШ долларымен – 2010 жылы 3,02 % болды. Ұлттық қордың кірістілігі құрылған кезден бастап 2010 жылғы 31 желтоқсан  аралығында 59,67%болды, бұл жылдық көрсеткіште 5,0% құрайды.

       Ұлттық  Банктің кірісі 2010 жылы 64 018,5 млн.  теңге, шығындары 14 908,8 млн. теңге  болды, таза пайда 49 109,7 млн.  теңгені құрап, 2009 жылмен салыстырғанда  14 945,0 млн. теңгеге (43,7%) өсті.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 Қазақстан Республикасындағы банк жүйесін жетілдіру

 

Қазіргі таңдағы еліміздің банк жүйесінің даму деңгейінің қолайлы  жағдайын, бірінші кезекте, Ұлттық банктің  тиімді жұмысымен, оның банк жүйесін  реттеу қызметтерімен байланыстыруға болады. Бұл қызметтер республиканың  банк секторын нығайтуға, отандық банк жүйесінің негізін қалыптастыруға бағытталады. Банктердің қызметін реттеу және бақылау коммерциялық банктердегі  басқару деңгейінің тиімділігін  арттыруды, нарықтық жағдайларды банктер  жиі қақтығысатын мәселелерді уақтылы  шешуді, тұрақты табыс алып келетін  қызмет түрлерін дамытуды және төлем  қабілеттілігі жоқ банктерді  жоюды қамтамасыз етеді.

Қазақстанда 2002-жылы 44 банк қызмет етсе, бүгінде 38 банк қызмет етуде. Мұндағы  басты жетістік банктердің санының  азайып кетуі емес, олардың ішіндегі сапалы қызмет көрсете алатын, тұрақты  және сенімді банктердің қоғамға  және Қазақстан халқына қызмет көрсетуі.

Ұлттық банк екіші деңгейдегі банктерге  қатысты қызметтерін жеткілікті түрде нақты әрі тиімді атқаруда. Бұл жағдай қолданыстағы заңнамаға  қажетті өзгертулер мен толықтырулар енгізу шараларынан да байқалады. Банк жүйесіне Ұлттық банк жыл өткен сайын  қатаң талаптар қоюда. Коммерциялық банктердің халықаралық стандарттарға  көшу бағдарламасы Ұлттық банктің нормативтеріне төтеп бере алмайтын әлсіз банктердің қайта құрылуын немесе жойылуын талап  етеді.

Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің және коммерциялық банктердің, яғни жалпы банк жүйесінің, қызметтерінің  тиімділігін одан әрі қарай арттыру  жолында келесідей бағыттарды атап көрсетуге болады.

1. Қазақстанның банк жүйесі саласында жаңа заңнамалық актіні қабылдау қажеттілігі. Бұл еліміздің қаржылық- банктік жүйесінің дамуының жаңа кезеңімен және экономикадағы сапалы өзгерістермен түсіндіріледі. Ал 1995 жылы қабылданған «Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы» және «Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы» Заңдар еліміздегі банк секторын реформалаудың негізгі мақсаттарын нақты өмірде жүзеге асыра білді, қазақстандық банк жүйесін құқықтық және экономикалық тұрғыдан нығайтуға септігін тигізді. Әлемдік тәжірибеде қолданылатын және нарықтық экономика талаптарына жауап бере алатын отандық дербес банк жүйесінің үлгісі қалыптасты. Дегенмен де, банк жүйесінің құқықтық негіздерін жетілдіру көптеген ішкі және сыртқы факторлармен байланысты болып отыр.
2. Қазақстан экономикасының дамуымен және жекелеген аймақтардың дерестігін бекітумен, аймақтық қаржылық-несиелік жүйенің ролінің артуымен және банктердің алдына аймақтық экономиканы дамытуға белсене араласу туралы міндеттер қойылуымен банктердің мүмкіндіктерінің арсеналын толық пайдалану қажеттілігі туындап отыр. Бұл Ұлттық банктің ғана емес, сондай-ақ коммерциялық банктердің аймақтық филиалдарына да қатысты. Ұлттық банктің филиалдарының аймақтарда банк жүйесін реттеу, қадағалау және қажетті шешімдер қабылдау құқықтарының шектеулі болуын тиімсіз десе де болады. Заңнамалық актілер шеңберінде банктердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері Ұлттық банктің филиалдарының тікелей реттеуімен белсенді жүзеге асар еді. Коммерциялық банктердің Бас компаниялары тарапынан қойылған шектеулерге байланысты коммерциялық банктердің филиалдарының қызметтерінде де жекелеген аймақтар бойынша жеткілікті мәселелер туындайды.
3. Елімізде қаржы нарығының, қор нарығының дамуымен банк жүйесін заңды тұрғыдан нығайту қажеттіліктері туындайды.