Қазақстандағы банк жүйесі

Ондаған банктер  банкротқа ұшырады және қызмет ету  қүқы-ғынан айрылды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2  Банктік қызметті ұйымдастырудың негізі

 

        Қазақстанда 1991 жылдан басталған банк реформасының нәтижесінде қос деңгейдегі банк жүйесі құрылды. Жоғары деңгейдегі Банк – Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі. Оның міндеттері, қызмет бағыттары, құқықтық мәртебесі және уәкілеттілігі ҚР Президентінің «ҚР Ұлттық банкі туралы» Заң күші бар жарлығында белгіленген. Ал өзге Банктердің бәрі банк жүйесінің төменгі деңгейіне жатады. Олар Коммерциялық банктер деп аталады.

«Ұлттық Банк инфляцияға қарсы күресте айтарлықтай нәтижелерде  қол жеткізеді деп сенемін» деді ҚР Президенті өзінің 8 ақпан 2008 жылғы  Жолдауында.

Басты-басты төрт банк осы жүйенің барлық активтерінің 60 пайызы үшін жауап береді. Бәрінен  ірісі 2,3 миллиард доллары бар Казкоммерцбанк болып табылады. Оның негізін салушы — Нұржан Сұбханбердин, тиімсіз  кеңестік практикадан бас тартқан  және ең үздік үміткерлерге жауапты  жұмыс пен шынайы өкілеттік берген кезде, оларды батыстық көзқарасқа бейімдей білген алғашқы қаржыгер болды.

Банк 1994 жылдан бастап ІАS есеп шоттарын жариялады және 1997 жылы халықаралық саудаға өзінің акцияларын шығарған қазақстандық алғашқы  ұйым болды.

Биылғы жылы ЕҚДБ 30 миллион долларға 15 пайыздық үлесін сатып алды. Қалған үлестерін банктің  топ-менеджменті иемденіп отыр.

1,9 миллиард доллар  активі бар келесі ең ірі  банк — Тұран Әлем Банкі  болып табылады. Ол 1997 жылы, Ұлттық  Банк банкротқа ұшыраған мемлекеттік  екі банктің бірігуіне рұқсат  берген кезде құрылды. Бүгінде  Австрияның Rаffеіsеn-і оның 10 пайызын  сатып алған және 20,12 пайызы оның  төрағасы Ерлан Тәтішевтің иелігінде.

Ең ірі төрт банктің үшіншісі Халық Банк Кеңестік Жинақ Банкінің қазақстандық болімшесінен қайта құрылған. Соңғы 30 пайыздық үлесін мемлекет тек 2003 жылы сатты.

АТФ Банк - ең ірі  төртінші банк. Оны 1995 жылы екі банк -Нидерландияның МееsРіеrsоn банкі мен  Голландияның Даму Банкі бірлесе  отырып құрған болатын. Ғоrtis МееsРіеrsоn -ды сатып алған кезде, ол өз бөлігін  Қазақстан банкіне сатты. "Біз  голландиялық тәртіп пен мәдениетті сақтадық", — дейді төраға Тимур  Исатаев.

Алғашқы кезде  банктер корпоративтік клиенттер  маңына шоғырланды, бірақ соңғы бірнеше  жыл ішінде банктің ұсақ клиенттерге  бағытталған қызметі кеңейді.

"Біз төрт  жыл бұрын бөлшек сауда желісін  құра бастадық, Ол кезде біздің  мақсатымыз бөлшек салым депозиттерінен 20-30 миллион доллар жинау болған-ды. Бүгінгі күнге дейін біз 500 миллион доллар жинадық", —  деп мәлімдеді, Казкоммерцбанктің  басқарушы директоры Мағжан Әуезов.

АВN Аmrо-ның басшысы  Д.Кеннеди: "Бұл өсім бөлшек сауданың соңына түсу емес, керісінше, ойластырылған, әбден есептелген қадам болып табылады", — деп есептейді. [3.52].

Т.Исатаев: "Біз  рейтингілік агенттіктердің мазасын  кетіре отырып өте тез өсіп  келеміз.  Олардың банктік кредиттік портфельдердің қаулап өсуіне және тәуекелге жол  берген кезде басқарудың озық әрі  неғұрлым қатаң тетіктерін құру қажеттігіне  сілтеме жасауы дұрыс", — дегенді  айтады.

Соңғы екі жылдың ішінде банк жүйесінің менеджменті  жұмыс тетіктерін жақсартуға жұмылдырылды. "Енді біз шырқау биікте тұрмыз", — дейді Т.Исатаев. Ұлттық банк 2007 жылға дейін Еуропалық Одақ бойынша  қаржы секторын үйлесімдендіру қаулысын енгізгісі келіп отырғанда, "бұл  болмай қоймайтын құбылыс", —  деп жариялады Г.Марченко. [4.28].

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.3  Банктік қызметті бақылау мен қадағалау

 

Казақстандағы батыстық банктердің жұмысы осыған дейін ойдағыдай  жүріп келеді.

АВN Аmrо, Сіtigrоuр  және НSВС басты мемлекеттік және корпоративтік институттарға төмен  ставкалармен қарыздар беруден қыруар пайда тапты. Енді елдегі банктік  активтердің 6,5 пайызы солардың билігінде.

Бөлшек саудаға  көшетін уақыт болды ма? АВN Аmrо-ның  өкілі Дуглас Кеннеди бұлай деп  ойламайды. "Қазіргі кезде адамдардың қазақстандық тәуекелге қол жеткізуге  қызығатындарына" қарамастан, егер еш нәрсе өзгермесе, соның өзі  жақсы болмақ деп есептейді ол. "Біз Қазақстан корпорацияларын  қарыздық бағалы қағаздар рыногына тарту  жоспарында көшбасшы болып қала береміз", — деп мәлімдеді ол. Голландия  банкінің Қазақстан мұнайының астанасы Атырау қаласында филиалы бар. Биылғы жылы банк батыстық банктің Астанадағы алғашқы өкілдігін ашады.

НSВС-ның Қазақстандағы  басшысы Рэй Вебер "'Біз мұнда  бұдан бес жыл бұрын келдік, қазір біздің активтеріміз 180 миллион  долларды құрайды. Біз әлі бұл  елге жайғасып болған жоқпыз. Біздің, айталық, шағым кәсіпкерлерге қарыз бере алатындай шамаға жетуіміз үшін, уақыт  керек", -  дейді.

Бірақ бүгінде  Қазақстан рыногына кіру бағасы бұдан  бес жыл бұрынғыдағыдан әлдеқайда  қымбат.

Үкімет ҚБА  және Ұлттық Банк тәуекелдерді басқарудың икемдігі сенімді жүйесін құруы  керек (Президент Жолдауы, 8.02.2008 ж)

Шет ел банктері Қазақстанға көз тіге бастаған уақытқа  жеткенде, олар жеткілікті бәсекелестік қабілеттің күшейгендігіне және рынок  мөлшері салыстырмалы түрде әлі  де өз қалпында қалып отырғандығына  қарай, айла-шарғыға көбірек бара бастағандығын түсінді. Сондай-ақ егер де екінші және үшінші деңгейдегі компанияларды  алып қарайтын болса, олардың мөлдір емес проблемасы, сондай-ақ бақылау  және жеке меншік проблемаларымен тоқайласатын боласың".

АТФ банктің төрағасы Т.Исатаев: " Күннен-күнге қаулап есіп келе жатқан жергілікті компаниялар жергілікті банктермен жұмыс істейтін болғандықтан, шет елдік банктер біршама оқшауланып қалады, — деп болжамдайды. - Шет елдің банктері Қарағандыда немесе Павлодарда емес, Алматыда. Олар клиент іздеп алысқа бармайды. Соған карамастан, рынокқа кіру билетінің қымбаттығы болашақта шет елдік банктерді кеудеден итермейтін болады", — дейді ол. [5.38].

Банкирлердің  айтуынша, Қазақстанның кредиттік жетістіктері екі факторға — банктік қатаң  бақылау мен кредиттің жақсы  тарихына байланысты. "Әзірге ешқандай аса күйзелерліктей сәтсіздікке  ұшырау бола қойған жоқ және жұртшылықтың сенімін орнықтыру үшін мұның  мәні зор". — дейді Казкоммерцбанктің  басқарушы директоры М.Әуезов.

Қазіргі кезде  қазақстандық банктерге экономикадағы  ақша капиталының көбірек қозғалысқа түскені қажет. Польшада, мәселен, банктік  сектор қазірдің өзінде жалпы ішкі өнімнің 60 пайызына ие, бұл іс жүзінде  Қазақстандағы деңгейден екі  есе артық деген сөз. Сонымен  қатар, ол Чех республикасында 100 пайызды  құрайды. "Бізді әлі ұзақ жол  күтіп тұр, дейді М.Исатаев. Қазақстан  банктерінің болашағы оның шекарасынан  тыс жерлерде екендігіне ол да, басқалар да сенімді.

Казкоммерцбанк  қазірдің өзінде Мәскеудің (Москоммерцбанк) және іргелес жатқан Қырғызстанның  банктерін сатып алып үлгірді, одан Тұран Әлем Банк та қалысар емес.

Бірнеше банк өздерінің  өкілдерін банк секторлары олі жетіле қоймаған Украина мен Өзбекстанға  аттандырылты.

"Осы елдердің  бір де бірінде батыстық банктер  жоқ. Біз оларға өзімізде табысқа  жеткен шағын және орта кәсіпорынды  кредиттеуді, бөлшек сауданы ұсына  аламыз, сондай-ақ біз корпоративтік  банк ісінің ықтималдығын қарастырмақпыз", — дейді М.Исатаев. 

Қазақстан банктік  секторының өсу қарқыны 50 пайызға  жетті, ал ондағы пайдаланып отырған технологиялар қызмет көрсету деңгейін жақсарту мақсатымен қазіргі стандарттарға жақындап келеді. Қазақстанның ең ірі деген сегіз банкі рынокқа тұрақты кредиттік карточкаларды шығарғалы жатыр және 2006 жылға жоспарланған Еurорау Маstеrсаrd Vіsа стандарттарына көшуге дайындықты аяқтағалы отыр. Қазақстанда пайдаланылып отырған технологиялар халықаралық банк секторының ең атақты компанияларының көмегімен енгізілген болатын.

Елде 900-ден астам  банкомат орнатылған, олардың үші  Аmеrісаn Dіеbоld компаниясында жасалған өнімдер, банкомат жаңа Орtеvа желісіне жатады, мұның өзі банктік өзіне  өзі қызмет көрсету саласының қазіргі технологияларына сұраныстың жоғары деңгейіне дәлел бола алады.

"Президент  Нұрсұлтан Назарбаев жүргізген  реформалардың арқасында, Қазақстан  банктік секторының өсу қарқыны  50 пайызға жуық жедел дамуды  бастан өткеріп отыр. Жаңа қызмет  көрсетулер ұсынылуда, бұл технологияларға  инвестициялардың өскендігін көрсетеді.  Қазақстан ЕVМ стандарттарына  көшуге ойдағыдай дайындалуда.  Қазақстан — ол Diebold Іntеrnаtіоnаl  компаниясы үшін өлшеусіз мәні  бар жедел өсіп келе жатқан  рынок", — деп түсіндіреді, Diebold Іntеrnаtіоnаl компаниясының президенті  Марк Хилдок.

Қазақстанда 3 миллионға  жуық банктік карточкалар айналымда  жүр. Бірінші орынды Аmеrісаn Ехрress компаниясының карточкалары алады. олардың рыноктағы жалпы саны 1,39 миллион. Одан кейін 2003 жылы жалпы саны 1,3 миллионға жеткен Visa Іntеrnаtіоnаl компаниясының карточкалары келеді, бұл компанияның тауар айналымындағы 2 миллиард доллардың баламасы болып табылады.

Маstеr Саrd және Dіnеrs Сlub кейбір жергілікті банктермен бірге (JСВ компаниясы өзінің Қазақстандағы қызметін әлі өрістете қойған жоқ) рыноктың қалған бөлігін алады.

Қазіргі кезде  Қазақстандағы карточкалардын 93 пайызы дебеттік үлгідегі карталар болып табылады. Айналымда сонымен қатар аралас үлгідегі карталардың (кредит пен дебет) аздаған саны жүр.

Елде тауарларды банктік карталармен төлеу бойынша 4299 терминал жұмыс істейді. Есептесудің осы түрін 2206 дүкендер мен компанияларда қабылдайлы.

Қазақстанның  банктік карточкалар рыногын  үш компания: Казкоммерцбанк, Қазақстаннын Халық Банкі және Тұран Әлем Банк бақылайды, олар айналып келгенде операциялардын 83,4 пайызын бақылайды.

"Еліміздің  әлеуметтік-экономикалық дамудағы  жетістіктері біздің Орталық  Еуропа елдеріндегі өмір сүру  деңгейіне жақындай түсуімізге  мүмкіндік береді. ал Онтустік-Шығыс  Еуропа елдерінің алдына түскеніміз өз алдына. Қазақстан ұлы жетістіктерге жетуге дайын екендігін және қазақстан халқы қиындықтарды жеңуге дайын екендігін біз қазірдің өзінде дәлелдедік", — деп түсіндіреді Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2  Қазақстан Республикасының банк жүйесі

2.1 Қазақстанның банк жүйесінің  қызметі

 

Қазақстан Республикасының банк жүйесінің реформасын ойдағыдай өткізді, әлемдік экономикалық қауымдастыққаа батыл қадаммен енді және Шығыс Еуропа елдеріне жақындай отырып, қаржы дамуының көптеген параметрлері бопынша ТМД елдерінен алда келеді. Бүгінгі күні теңге ТМД елдерінің ішіндегі ең тұрақты валюта ретінде танылған. Соңғы жылдары Қазақстанда ақшаның құнсыздануы 4-6 пайыз шегінде құбылып тұр.

Соңғы бес жылда  Ұлттық Банктің алтынвалюталық активтері  айтарлықтай өсті - халықаралық резервтері бір жыл ішінде 4958, 9 миллион долларға дейін өсті,

"Мооdу'S Investors Servicе" рейтинг агенттігі Қазақстанға ВааЗ инеестициялық, деңгейіндегі кредиттік рейтингі берді.  Бұл ТМД елдерінің ішіндегі ең жоғары рейтинг.

Түтастай алғанда, бүгінгі Қазақстанның банк жүйесі 36 қаржы институттарының басын құрайды.

Күннен-күнге  жақсарып келе жатқан макроэкономикалық  ахуалдың және жедел экономикалық өсу  қарқынының ықпалымен Қазақстан банктері тек соңғы 2 жылда ғана кредиттеу көлемін жылына 40 пайыздан астам көбейтті. Осы уақыт ішінде банк секторындағы резиденттердің депозиттері екі еседен артық көбейді және 3,2 миллиардтан астам АҚШ долларын құрады.

Жан Лемьер, ЕҚДБ-нің  президенті:

"ЕҚДБ (Еуропалық  Қайта құру және Даму Банкі)  Қазақстанның тәуелсіздік алған  он жыл ішіндегі экономикалық  реформаларының нәтижелері мен  инвестициялық оңды климаттық  жағдайлар жасауға ұмтылысын жоғары бағалайды.

Барлық ТМД  елдерінің ішінде Қазақстанның жағдайы жақсы десем, асыра айтқандық болмас.

Әсіресе  бұл  банк секторына қатысты. Оның ТМД-да тендесі жоқ".

"Қаржы саласындағы  реформалардың көңіл қуантарлық  қарқыны шет ел инвесторлары  үшін Қазақстан банктерінің тартымдылығын  көтере түсті.

Біз "Казкоммерцбанк" акционерлерінің құрамына кірдік, өйткені  оған толығымен сенеміз. Біз оның позициясының одан әрі күшейе түсетінлігіне үміт артамыз".

"Еуропалық  Қайта құру және Даму Банкі  Қазақстанның банк секторындағы  перспективалы ахуалды айғақтайды.

ЕҚДБ Қазақстанның жеке меншік секторына 300 миллион АҚШ  долларын инвестициялауды жоспарлап  отыр. Біз әр түрлі ипотекалық кредиттеумен айналысатын орташа компанияларды  қолдайтын боламыз. Одан басқа, Солтүстік  Қазақстан жобаларымен жұмыс  жасағасы келетін инвесторлар бар және олардын қызметі жергілікті рынокқа ғана бағытталып қоймай, сонымен бірге экспортқа да қызмет еткен болар еді, мұның өзі Қазақстанның неғұрлым перспективалықпен ынтымақтасып отырған көршілерімен сауда-экономикалық қарым-қатынасты дамытуына ыкпал етер еді.[6.165]